Dù được biết đến trên toàn cầu và được truyền thông đưa tin hàng ngày, hai loại vaccine Covid-19 nổi tiếng nhất thế giới vẫn chưa có được nhận diện thuơng hiệu như thuốc giảm đau-hạ sốt Tylenol, khăn giấy Kleenex hay điện thoại iPhone.

NHỮNG QUY ĐỊNH PHỨC TẠP

Một lý do ở đây là các quy định về đặt tên thuốc của Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) và các cơ quan chức năng quốc tế đối với bất kỳ một thuốc kê đơn mới nào cũng rất phức tạp, nếu không do đại dịch Covid thì thường phải mất tới hai năm để hoàn thành thủ tục cho việc đặt tên cho một loại thuốc như vậy. Và hầu như không có thuốc nào được đặt một cái tên dễ nhớ như tên của bánh quy Oreo.

Mục đích của những quy định nghiêm ngặt là để đảm bảo rằng bệnh nhân nhận được đúng thuốc kê đơn cho họ. Bởi vậy, một tên thương hiệu mới không thể na ná như một cái tên đang tồn tại. Tên thuốc cũng không được đề cập đến thành phần hoá học của thuốc hay vi phạm bất kỳ nhãn hiệu thương mại nào, đồng thời phải tránh tất cả những ý nghĩa không đáng có trong bất kỳ ngôn ngữ nào.

Những loại thuốc nhận được sự phê chuẩn của FDA đều có những cái tên đặc biệt nhưng lại khó phát âm, như liệu pháp Xeljianz chữa viêm khớp dạng thấp; thuốc Orgovyx trị ung thư tuyến tiền liệt, hay thuốc Evrysdi cho điều trị chứng teo cơ tuỷ…

Chữ “y” trở thành một trong những nguyên âm phổ biến nhất trong tên thuốc vì tạo ra “sự phân biệt thị giác rất sắc nét” – theo Giám đốc sáng tạo Scott Piergrossi của Brand Institute. Công ty thương hiệu có trụ sở ở Miami, Mỹ này đã được thuê để đặt tên cho vaccine Covid-19 của Moderna và Pfizer/BioNTech, cũng như nhiều phương thuốc điều trị bệnh nhân Covid khác.

Vào tháng 4/2020, một nhóm chuyên gia của Brand Institute bắt đầu công việc đặt tên vaccine. BioNTech muốn một cái tên vừa phản ánh tính cộng đồng, vừa phản ánh sự đột phá khi đưa công nghệ mRNA vào vaccine này. Tuy nhiên, mRNA nghe giống như Mirena, tên của một dụng cụ kiểm soát sinh sản, và cũng na ná tên của hãng đối thủ Moderna.

“Nếu bắt đầu bằng cách kết hợp mRNA vào một cái tên, thì kết quả có lẽ sẽ là thất bại”, ông Piergrossi nói. Công ty của ông đã mất khoảng 6 tháng để xem xét khoảng 1 nghìn cái tên, trong đó có:  Rnaxcovi, Kovimerna, Covuity và Comirnaty – cái tên cuối cùng được chọn.

Brand Institute sử dụng các mô hình máy tính dựa trên máy học (machine learning) để đảm bảo rằng mỗi cái tên được đưa ra cân nhắc có sự khác biệt ít nhất 70% so với những tên thuốc đã có – theo ông Piergrossi. (Tiêu chuẩn 70% là do FDA đặt ra).

CÁI TÊN NÀO HAY HƠN?

Công ty đã tiến hành sàng lọc những cái tên “ứng cử viên” để đặt cho vaccine của Pfizer và Moderna dựa trên cơ sở dữ liệu tên thuốc hiện có của FDA gồm 36.000 tên và của Cơ quan Dược phẩm châu Âu (EMA) gồm 90.000 tên. Công ty cũng kiểm tra hàng chục nghìn từ trong các ngôn ngữ được sử dụng trên khắp thế giới để đảm bảo rằng cái tên được chọn “không có vấn đề gì” ở bất kỳ đâu.

Các chuyên gia thương hiệu nói rằng tên thuốc thường mất thời gian để nắm bắt. Vaccine Pfizer/BioNTech và Moderna đều là những vaccine mới: đến nay mới có vaccine Pfizer được FDA phê chuẩn hoàn toàn, còn vaccine Moderna mới được FDA phê chuẩn để sử dụng trong trường hợp cấp bách. “Những cái tên này rồi sẽ tìm được vị trí của chúng trong từ vựng dược phẩm”, ông Piergrossi nói.

Các cựu quan chức FDA cho biết cơ quan này bắt đầu đặt ra các quy định nghiêm ngặt hơn cho việc đặt tên thuốc và vaccine từ giữa những năm 2000 nhằm mục đích chống lại việc pha trộn các loại thuốc kê đơn. Và trên hết, tên của thuốc kê đơn không thể trông giống hay nghe giống như tên của các thuốc khác. FDA thậm chí thực hiện các cuộc kiểm tra viết tay để đảm bảo tên của một loại thuốc kê đơn không bị nhầm lẫn với một loại thuốc nào đó khác khi bác sỹ tiến hành kê đơn thuốc cho bệnh nhân.

“Hầu hết những người ngoài ngành đều có chung sự ngạc nhiên: ‘Ai mà biết việc này lại phức tạp đến như vậy? Tôi cứ nghĩ chỉ cần mang một cái bảng xếp chữ ra là tìm được một cái tên’”, Giám đốc sáng tạo Mike Pile của Uppercase Branding, công ty đã đặt tên cho nhiều thuốc kê đơn, phát biểu.

Đến nay, có lẽ chưa có nhiều người biết hay sử dụng những cái tên mất rất nhiều công sức để đặt của vaccine Covid-19. “Đã có những cái tên dễ hơn để gọi, như Pfizer”, bác sỹ Harry Thomas ở Austin, Texas nói. Ông Thomas cho rằng cái tên chính thức của vaccine Pfizer, Comirnaty, khó hiểu.

Về phần mình, Moderna đã cân nhắc một số các tên “bình thường” hơn như Covidvax trước khi nhất trí với tên Spikevax – với ý nghĩa là tấn công vào gai protein của virus Sars-CoV2.

Giám đốc thương hiệu Kate Cronin của Moderna nói rằng công ty thích cái tên Spikevax dù cũng hoàn toàn vui khi vaccine của mình được gọi phổ biến là vaccine Covid-19 Moderna. “Chúng tôi bắt buộc phải có một cái tên, và đó phải là một cái tên tốt”, bà nói.

Ông Andrew Karre, một nhà điều hành trong lĩnh vực xuất bản, nhận xét rằng Moderna đã chọn được một cái tên hay hơn cho vaccine của mình, so với tên của vaccine Pfizer. Ông nói Comirnaty là một cái tên nghe yếu ớt, trong khi Spikevax nghe có sự sắc bén của kim loại nặng.