Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an vừa ban hành kết luận điều tra, đề nghị truy tố bị can tại một doanh nghiệp khai thác khoáng sản thuộc tỉnh Yên Bái tội với tội danh: Vi phạm quy định về thăm dò, khai thác tài nguyên; Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; Gây ô nhiễm môi trường.

Kết luận điều tra cho thấy lãnh đạo công ty đã chỉ đạo cấp dưới tổ chức khai thác trái phép quặng đất hiếm và quặng sắt tại mỏ đất hiếm Yên Phú với tổng giá trị hơn 864 tỷ đồng, thu lời bất chính hơn 736 tỷ đồng. Còn bị can Lưu Anh Tuấn (Chủ tịch HĐQT Công ty Đất hiếm Việt Nam). Một số bị can liên quan có hành vi buôn lậu đất hiếm.

NHIỀU SƠ HỞ, THIẾU SÓT TRONG THẨM ĐỊNH HỒ SƠ

Qua công tác điều tra vụ án, cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an thấy có một số sơ hở, thiếu sót từ đó các đối tượng lợi dụng hoạt động phạm tội.

Bộ Công an cho rằng có sự buông lỏng trong việc quản lý cấp phép thăm dò, khai thác và chế biến sâu đất hiếm. Thiếu kiểm tra trong việc thẩm định hồ sơ đề nghị cấp phép thăm dò, khai thác tài nguyên của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đặc biệt là việc kiểm tra, giám sát quá trình khai thác và chế biến sâu đất hiếm.

Các đối tượng đã lợi dụng giấy phép thăm dò, khai thác tài nguyên để khai thác số lượng đặc biệt lớn và không báo cáo các cơ quan chức năng, tiêu thụ trái quy định nguồn tài nguyên khai thác được để hưởng lợi bất chính.

Mặt khác, việc kiểm soát quá trình sử dụng nguyên liệu nhập khẩu dùng để sản xuất còn sơ hở, chủ yếu theo sự báo cáo của doanh nghiệp. Lợi dụng điều này, các đối tượng đã mua nguyên liệu đất hiếm không có hóa đơn chứng từ được khai thác trái phép trong nước để sản xuất, chế biến thành “tổng ôxít đất hiếm” và khai báo với cơ quan hải quan khi thực hiện xuất khẩu là hàng hóa được sản xuất từ nguyên liệu nhập khẩu sản xuất để xuất khẩu, trái với các quy định của nhà nước về xuất khẩu đất hiếm, với thuế xuất 0% qua đó xuất khẩu trái pháp luật đất hiếm với số lượng lớn.

Bên cạnh đó, đất hiếm là sản phẩm đặc thù; lực lượng cán bộ hải quan giám sát ít, làm việc thủ công, khối lượng công việc nhiều, không được kiểm tra thực tế hàng hóa đối với các tờ khai “luồng xanh, luồng vàng” hoặc nếu có kiểm tra thực tế thì cũng khó phân biệt được sản phẩm xuất khẩu có đúng với nội dung kê khai của doanh nghiệp hay không, sản phẩm đó được sản xuất từ nguồn nguyên liệu trong nước hay nguyên liệu nhập khẩu.

Đặc biệt, tính khả thi của quy định về chế biến đất hiếm còn chưa cao. Theo quy định hiện hành, đất hiếm được chế biến thành “tổng ôxít đất hiếm” có hàm lượng từ 95% trở lên mới được xuất khẩu. Để chế biến doanh nghiệp phải có tiềm lực kinh tế đủ mạnh, hợp tác với các nước phát triển để chuyển giao công nghệ đạt chuẩn.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay, việc chuyển giao công nghệ chế biến đất hiếm với các nước phát triển là hết sức khó khăn. Công nghệ trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu. Doanh nghiệp được cấp phép tự lắp đặt dây truyền theo hình thức chắp vá, không đảm bảo chế biến được sản phẩm đạt chuẩn để xuất khẩu dẫn đến khai thác, bán trái phép đất hiêm gây thất thoát tài nguyên khoáng sản.

BỐN KIẾN NGHỊ CỦA BỘ CÔNG AN

Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động khai thác, chế biến đất hiếm, cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an kiến nghị:

Thứ nhất, cơ quan có thẩm quyền cần nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế, chính sách và các quy định cụ thể, chặt chẽ đẻ quản lý việc cấp phép thăm dò, khai thác và đặc biệt là việc sử dụng nguồn đất hiếm khai thác được để chế biến sâu đất hiếm.

Thứ hai, cơ quan có thẩm quyền cần tăng cường công tác quản lý, giám sát, thanh tra, kiểm tra đối với lĩnh vực cấp phép thăm dò, khai thác và chế biến tài nguyên.

Bổ sung quy định về việc kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ sản lượng khai thác và quản lý chặt chẽ việc chấp hành các quy định theo giấy phép được cấp của doanh nghiệp trong quá trình triển khai thực hiện (cả trước, trong và sau khi khai thác). Cần có quy định cụ thể về việc kiểm tra, giám sát việc doanh nghiệ khai báo báo hàng hóa xuất khẩu có đúng quy định hay không.

Thứ ba, ngành hải quan tăng cường hoàn thiện các quy định quản lý hoạt động xuất, nhập khẩu; đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực kiểm soát đối với các loại hàng hóa mới, có tính đặc thù trong đó có đất hiếm.

Thứ tư, thắt chặt công tác thẩm định hồ sơ, cấp giấy phép khai thác khoáng sản nói chung, đất hiếm nói riêng. Cơ quan cấp phép cần thẩm định kỹ năng lực tài chính, năng lực khoa học công nghệ của doanh nghiệp, tránh tình trạng sau khi được cấp phép doanh nghiệp không thể thực hiện được việc chế biến khoáng sản đạt tiêu chuẩn trước khi tiêu thụ dẫn đến khai thác, tiêu thụ trái phép.