Lý do chỉ định lãnh đạo UBND, HĐND cấp tỉnh, cấp xã sau sắp xếp

Chiều ngày 13/6, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (lần thứ hai). Các đại biểu cơ bản tán thành với sự cần thiết và phạm vi sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về tiếp tục đổi mới tổ chức, tinh gọn bộ máy, phù hợp với yêu cầu thực tiễn quản trị quốc gia hiện nay.

Tại điều 2 dự thảo Nghị quyết có nội dung quy định "Thường trực HĐND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND của đơn vị hành chính cấp dưới hình thành sau sắp xếp".

Tham gia thảo luận quy định này, đại biểu Phạm Văn Hòa, đoàn Đồng Tháp bày tỏ băn khoăn với nội dung trong giải trình của Chính phủ. Ông bảo lưu ý kiến đã nêu trước đó về quyền chỉ định Chủ tịch và Phó Chủ tịch UBND cấp xã.

Theo đại biểu, Thủ tướng Chính phủ chỉ định Chủ tịch và Phó Chủ tịch UBND cấp tỉnh, còn đề nghị việc chỉ định Chủ tịch và Phó Chủ tịch UBND cấp xã nên giao cho Chủ tịch UBND tỉnh, thay vì Thường trực HĐND cấp tỉnh như trong dự thảo.

"Mặc dù đây là quy định tạm thời trong giai đoạn của nhiệm kỳ 2021-2026 và sau đó sẽ thực hiện theo Luật Tổ chức Chính quyền địa phương, nhưng đại biểu thấy rằng việc Thường trực HĐND cấp tỉnh chỉ định Chủ tịch UBND là một cơ quan hành pháp là không hợp lý ", ông Hòa nói.

Cùng với đó, đại biểu đoàn Đồng Tháp nêu thêm, việc chỉ định toàn bộ các chức vụ cấp trưởng đều được thực hiện từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, hoặc Thường trực HĐND, nhưng lại không quy định rõ ai sẽ chỉ định các cấp phó, ví dụ như Phó Trưởng ban của HĐND. Do đó, đại biểu đề nghị làm rõ các vấn đề này.

Một nội dung khác, theo ông Hoà, nếu theo dự thảo, việc chỉ định được thực hiện bởi Thường trực HĐND thì trong trường hợp Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch UBND cấp xã vi phạm kỷ luật hoặc bị miễn nhiệm, thì ai thực hiện, do Thường trực HĐND hay là Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định? Đây là một điểm đại biểu đề nghị cần giải trình thêm.

Cùng góp ý vấn đề này, đại biểu Hà Sỹ Đồng, đoàn Quảng Trị đề nghị cân nhắc quy định Chủ tịch UBND tỉnh do Thủ tướng phê chuẩn và trao thêm thẩm quyền cho Thường trực HĐND trong chỉ định nhân sự ở cấp xã, theo đó cần bảo đảm tính dân chủ và tránh rút gọn quyền dân cử.

Về hiệu lực và điều khoản chuyển tiếp, đại biểu kiến nghị quy định cụ thể thời hạn và trình tự kiện toàn bộ máy sau khi sửa đổi Hiến pháp có hiệu lực, tránh tình trạng lúng túng trong triển khai.

Đối với sửa đổi ở Điều 111, 112, 114, 115, tổ chức chính quyền địa phương và việc phân cấp, phân quyền nên khẳng định rõ mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, bảo đảm tính rõ ràng, minh bạch, nhất quán với Luật Tổ chức chính quyền địa phương mà chúng ta đang sửa đổi. Cần tiếp tục phân cấp, phân quyền hợp lý và hiệu quả, đồng thời bảo đảm quyền giám sát quyền lực, đại biểu góp ý.

Đặc biệt, đại biểu cũng bày tỏ quan điểm ủng hộ việc giữ quy định đại biểu HĐND có quyền chất vấn Chánh án, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, vì đây là một công cụ kiểm soát quyền lực rất hiệu quả.

Tiếp thu, giải trình ý kiến của đại biểu Quốc hội nêu, ông Hoàng Thanh Tùng, Ủy viên thường trực Ủy ban dự thảo một số điều của Hiến pháp cho biết liên quan tới quy định chuyển tiếp về việc chỉ định các chức danh lãnh đạo của HĐND, UBND cấp tỉnh, cấp xã sau khi thực hiện sắp xếp, Ủy ban đã báo cáo cụ thể lý do cần áp dụng cơ chế này.

Theo báo cáo, cơ chế chỉ định các chức danh lãnh đạo của HĐND, UBND ở các đơn vị hành chính thực hiện sắp xếp là do tính chất hết sức đặc biệt của việc sắp xếp đơn vị hành chính trong năm 2025 này.

Ngoài quy mô rất lớn, mang tính toàn quốc của việc nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, còn kết hợp thực hiện chủ trương lớn của Đảng về việc không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện, các cơ quan thuộc chính quyền địa phương cấp huyện sẽ kết thúc hoạt động cùng thời điểm sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã.

Trong điều kiện tổ chức bộ máy có sự thay đổi, biến động lớn như vậy, thời gian còn lại của nhiệm kỳ HĐND chỉ còn rất ngắn (khoảng trên dưới 9 tháng), đại biểu HĐND ở các đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp được tập hợp từ nhiều đơn vị hành chính trước đó khó có điều kiện nhận biết, đánh giá chính xác về năng lực của đội ngũ cán bộ để bầu chọn các chức danh lãnh đạo ở các đơn vị hành chính mới hình thành sau sắp xếp; chưa kể đến các tác động, ảnh hưởng có thể có của tâm lý cục bộ địa phương.

Bên cạnh đó, để đáp ứng yêu cầu bố trí, sắp xếp cán bộ, đặc biệt cán bộ đang công tác ở cấp tỉnh, cấp huyện đến làm việc ở cấp xã sau sắp xếp, khai thác tối đa nguồn nhân lực hiện có, thì việc áp dụng cơ chế chỉ định đối với người giữ chức vụ lãnh đạo ở các cơ quan HĐND, UBND tại các đơn vị thực hiện sắp xếp là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Sau bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026- 2031 và các năm tiếp theo tiếp tục thực hiện bầu nhân sự bình thường theo đúng quy định hiện hành, HĐND sẽ bầu các chức danh của HĐND và UBND.

Đồng thời, để các cơ quan, tổ chức có thể triển khai thực hiện được ngay mà không phải chờ văn bản hướng dẫn, Ủy ban đã tiến hành rà soát, chỉnh lý quy định về điều khoản chuyển tiếp tại khoản 3 Điều 2 của dự thảo Nghị quyết nhằm thể chế hóa đầy đủ, kịp thời Kết luận số 150-KL/TW ngày 14/4/2025 của Bộ Chính trị mà không giao Luật Tổ chức chính quyền địa phương quy định chi tiết.

Trong phiên thảo luận, có một số ý kiến đại biểu đề xuất nghiên cứu có thể chỉ định không chỉ Trưởng ban mà cả Phó ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã và kể cả chỉ định trong trường hợp đặc biệt, tức là chỉ định nhân sự không phải đại biểu HĐND để giữ chức danh này.

Ông Tùng cho biết ghi nhận ý kiến của các đại biểu để báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét và báo cáo Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp xem ngoài chức danh Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND thì có thực hiện chỉ định đối với chức danh Trưởng ban của HĐND hay không. Còn sau khi đã chỉ định được Chủ tịch, Phó Chủ tịch và Trưởng Ban HĐND, tức là đã hình thành được Thường trực HĐND.

Ông Tùng cũng thông tin thêm: theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương chuẩn bị được Quốc hội thông qua, Thường trực HĐND có thẩm quyền phê chuẩn luôn đối với Phó Trưởng ban của HĐND nên không đặt ra vấn đề phải chỉ định, chỉ có riêng vấn đề chỉ định trong trường hợp đặc biệt như các vị đại biểu Quốc hội đề xuất.