Những lo ngại về việc thiếu hụt bột matcha tại Nhật Bản đã xuất hiện từ mùa thu năm 2024, khi hai thương hiệu trà danh tiếng của Kyoto, Ippodo và Marukyu Koyamaen, lần đầu tiên đưa ra giới hạn số lượng khi mua đối với loại bột trà xay mịn này. Khách du lịch và người tiêu dùng địa phương nhanh chóng nhận ra rằng nhiều cửa hàng đã cháy hàng một số sản phẩm bột matcha của các công ty này, cũng như nhiều thương hiệu khác.

Những sản phẩm khan hiếm hoặc đã hết hàng chủ yếu là matcha từ đợt thu hoạch đầu tiên - loại bột trà được chế biến từ những lá trà Camellia sinensis thu hoạch sớm nhất trong năm. Trước đây, loại matcha này chỉ được sử dụng trong trà đạo truyền thống, nhưng hiện nay lại trở thành lựa chọn ưu tiên của người tiêu dùng quốc tế cho mục đích sử dụng hàng ngày.

Vì chỉ được thu hoạch một lần duy nhất mỗi năm, nguồn cung của loại matcha này đặc biệt hạn chế. Tuy nhiên, nhu cầu đối với các loại matcha khác cũng đang gia tăng mạnh mẽ.

Mùa thu hoạch trà năm 2025, dự kiến bắt đầu vào khoảng tháng 4, sẽ giúp bổ sung nguồn cung và mang lại sự cải thiện tạm thời, nhưng không thể giải quyết vấn đề trong dài hạn. Theo Fumi Ueki, Giám đốc Leaf Brand Group, một bộ phận của Ito En - công ty trà lớn nhất Nhật Bản: “Lượng tiêu thụ matcha, đặc biệt là trên thị trường quốc tế, đã đạt mức cao kỷ lục vào năm ngoái”.

Nếu xu hướng này tiếp tục, ngành trà Nhật Bản sẽ buộc phải điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu ngày càng gia tăng trên toàn cầu.

CƠN SỐT MATCHA TOÀN CẦU

Mặc dù lượng tiêu thụ trà xanh và matcha tại Nhật Bản đã giảm trong vài thập kỷ qua, nhưng nhu cầu đối với matcha trên toàn cầu lại tăng mạnh chưa từng có. Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (MAFF), Nhật Bản đã sản xuất 4.176 tấn matcha vào năm 2023 - gần gấp ba lần so với 1.471 tấn vào năm 2010. Đáng chú ý, hiện nay, hơn một nửa sản lượng matcha của Nhật Bản được xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Nhiều chuyên gia trong ngành đồng thuận rằng mối quan tâm ngày càng lớn đối với sức khỏe và lối sống lành mạnh kể từ sau đại dịch là một trong những yếu tố quan trọng nhất thúc đẩy sự bùng nổ của matcha trên toàn cầu. Loại trà này được biết đến với nhiều lợi ích cho sức khỏe, bao gồm hàm lượng chất chống oxy hóa cao và khả năng tăng cường năng lượng mà không gây cảm giác bồn chồn như cà phê.

Một yếu tố quan trọng khác là sự bùng nổ nội dung về matcha trên mạng xã hội, giúp mở ra những thị trường mới tại các khu vực mà trước đây matcha gần như chưa được biết đến. Ông Shiori Yuen, người đứng đầu Bộ phận Kinh doanh Quốc tế của Yamasan – một công ty trà có trụ sở tại Uji, tỉnh Kyoto, cho biết trong ba năm qua, Yamasan đã nhận được nhiều đơn hàng bán buôn hơn từ các khu vực mới như châu Phi và Trung Đông, trong đó Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) là một trong những thị trường tiêu thụ hàng đầu.

“Từ mạng xã hội địa phương và Instagram, mọi người bắt đầu pha chế matcha latte, thậm chí là matcha kết hợp với các loại nước hoa quả và siro. Đây chính là một trong những lý do khiến xu hướng đồ uống này tiếp tục phát triển mạnh mẽ,” ông Shiori Yuen chia sẻ.

Tại công ty trà Kametani, ông Jason Eng - người phụ trách các thương vụ hợp tác của công ty này dự đoán rằng lượng đặt hàng matcha trong năm 2025 sẽ tăng thêm 20 - 30% so với năm trước. 

“Năm nay sẽ rất đáng chú ý. Chúng tôi chưa đến mức cạn kiệt nguồn cung, nhưng mùa thu này sẽ cực kỳ căng thẳng - không chỉ với chúng tôi mà với toàn bộ thị trường. Nhu cầu đang tăng chóng mặt”, ông Jason Eng nhận định.

CANH TÁC HẾT CÔNG SUẤT

Nếu nhu cầu toàn cầu đối với matcha ngày càng tăng, tại sao không đơn giản là sản xuất thêm? Đáng tiếc, giải pháp không hề đơn giản. Quá trình sản xuất matcha gồm hai giai đoạn: trồng lá tencha và nghiền chúng thành bột matcha. Cả hai khâu này đều có những hạn chế khiến cho việc mở rộng quy mô không thể dễ dàng hoặc nhanh chóng.

Tại Nhật Bản, diện tích đất trồng trà không phải là vấn đề quá lớn, ông Shiori Yuen cho biết. Một số nhà sản xuất trà có thể mua thêm đất để mở rộng diện tích trồng cây trà. Tuy nhiên, cây trà mất đến 5 năm để trưởng thành, vì vậy ngay cả khi nông dân bắt đầu mở rộng canh tác ngay bây giờ, điều đó cũng không thể giải quyết ngay lập tức tình trạng thiếu hụt matcha.

Sau khi thu hoạch và sấy khô, lá tencha cần được nghiền thành bột matcha. Tuy nhiên, tốc độ nghiền matcha rất chậm. Mỗi máy nghiền chỉ có thể xử lý khoảng 40 gram matcha mỗi giờ - tương đương với 10 đến 12 ly matcha latte, theo bà Simona Suzuki, đồng sáng lập Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu, một tổ chức kết nối các nhà sản xuất trà Nhật Bản với người tiêu dùng quốc tế.

"Để sản xuất một lượng lớn matcha đạt chuẩn thưởng trà (ceremonial-grade), cần sử dụng rất nhiều cối xay đá. Nếu nhu cầu bất ngờ tăng vọt, công suất nghiền có thể bị quá tải, hạn chế số lượng matcha có thể sản xuất cùng một lúc”, bà Simona Suzuki cho biết. 

Chưa kể, một cối xay đá chuyên dụng để sản xuất matcha cao cấp mất ít nhất một tháng để chế tạo, điều này giới hạn khả năng mở rộng sản xuất nhanh chóng mà vẫn đảm bảo chất lượng của matcha.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất đối với sản xuất matcha có lẽ là tình trạng thiếu hụt nông dân trồng trà. Theo số liệu của MAFF, số lượng nông dân trồng trà đã giảm mạnh từ hơn 53.000 người vào năm 2000 xuống chỉ còn 12.353 người vào năm 2020. Nhiều nông dân hiện tại đã lớn tuổi, và rất ít người trẻ sẵn sàng kế thừa nghề trồng trà, dẫn đến nhiều trang trại bị bỏ hoang.

Với những nông dân vẫn bám trụ với nghề, việc chuyển đổi từ sản xuất trà lá rời (loose-leaf) sang sản xuất matcha lại tiềm ẩn rủi ro kinh doanh, theo bà Simona Suzuki. Họ cần học cách canh tác các giống trà mới phù hợp để sản xuất tencha, đồng thời đầu tư vào thiết bị chế biến chuyên dụng, vốn có chi phí rất cao.

"Nếu cơn sốt matcha trên thế giới chỉ là một xu hướng ngắn hạn, nông dân có thể chịu thiệt hại nặng nề sau những khoản đầu tư này," bà Simona Suzuki chia sẻ. Đây cũng là mối lo chung của nhiều nông dân mà cả bà Suzuki và ông Yuen đã hợp tác.

Bà Simona Suzuki cho rằng Nhật Bản hoàn toàn có thể tăng sản lượng matcha, nhưng điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ chính quyền và doanh nghiệp dành cho nông dân.

Trong khi đó, các nhà bán lẻ và nhà phân phối có thể giảm thiểu rủi ro khan hiếm nguồn cung bằng cách đa dạng hóa nhà cung cấp và khu vực sản xuất tencha hoặc matcha.

Ví dụ, một số nhà sản xuất trà tại khu vực Uji – đối tác của Yamasan – đã hết sạch tencha trước khi Yamasan có thể thu mua đủ lượng cần thiết để cung ứng cả năm. Tuy nhiên, nhờ hợp tác với nhiều trang trại khác, Yamasan vẫn đảm bảo nguồn cung matcha ổn định cho các dòng sản phẩm bán buôn của mình.

“Điều này giúp chúng tôi duy trì nguồn cung,” ông Yuen chia sẻ. “Tôi vẫn đang phát triển nhiều lựa chọn matcha hơn cho khách hàng của mình”.

Vẫn chưa rõ rằng trong tương lai tình trạng khan hiếm matcha này sẽ ra sao, nhưng khi nhu cầu tiêu thụ matcha trên toàn cầu vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, để có được những sản phẩm bột matcha chất lượng cao nhất, người tiêu dùng không còn cách nào khác ngoài chờ đợi.