Việc mở rộng vai trò điều hành ở cấp cơ sở nhằm cụ thể hóa mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tăng tính chủ động, linh hoạt và kịp thời trong tổ chức thực hiện các chính sách xã hội tại địa phương.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành “Sổ tay hướng dẫn thực hiện một số nhiệm vụ, thẩm quyền mới của chính quyền cấp xã theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp – lĩnh vực nông nghiệp và môi trường”. 

CHÍNH QUYỀN CƠ SỞ THAM GIA SÂU VÀO TIẾN TRÌNH GIẢM NGHÈO

Trong đó, chính quyền cấp xã được giao tổng cộng 8 nhiệm vụ, thẩm quyền mới thuộc lĩnh vực nông thôn mới và giảm nghèo. Cụ thể, Ủy ban nhân dân cấp xã có 7 nhiệm vụ, thẩm quyền; Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã có 1 nhiệm vụ, thẩm quyền.

Bảy nhiệm vụ cụ thể của Ủy ban nhân dân cấp xã được xác định rõ trong Sổ tay. Thứ nhất, tổ chức đánh giá, lấy ý kiến và hoàn thiện hồ sơ xét thu hồi quyết định công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới, nâng cao, kiểu mẫu theo các quy định hiện hành, đặc biệt là Quyết định số 18/2022/QĐ-TTg.

Thứ hai, thành lập Ban Chỉ đạo và xây dựng kế hoạch rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo hằng năm theo Quyết định số 24/2021/QĐ-TTg. Đây là bước quan trọng nhằm xác định đúng đối tượng để triển khai chính sách hỗ trợ kịp thời và hiệu quả.

Thứ ba, tổng hợp và báo cáo số liệu về kinh tế trang trại trên địa bàn, gửi về Sở Nông nghiệp và Môi trường. Báo cáo này là cơ sở để đánh giá tình hình phát triển sản xuất, từ đó có các chính sách thúc đẩy kinh tế nông thôn.

Thứ tư, công khai các văn bản, tài liệu làm căn cứ xác định sự kiện bảo hiểm trong việc thực hiện chính sách hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp. Điều này đảm bảo tính minh bạch, giúp nông dân dễ dàng tiếp cận chính sách.

Thứ năm, chủ trì lập phương án bố trí ổn định dân cư xen ghép, phối hợp với các cấp, ngành liên quan để đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tế địa phương.

Thứ sáu, xem xét và phê duyệt danh sách hộ gia đình, cá nhân tham gia các dự án, phương án bố trí ổn định dân cư; ban hành quyết định phê duyệt theo đúng quy định.

Thứ bảy, tổ chức thực hiện các hoạt động đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo; hỗ trợ người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; kiểm tra, giám sát và tổng kết định kỳ kết quả thực hiện.

Bên cạnh đó, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm báo cáo kết quả rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ thoát nghèo lên cấp tỉnh. Báo cáo này là căn cứ để đánh giá hiệu quả chương trình giảm nghèo tại địa phương và điều chỉnh chính sách nếu cần thiết.

Cùng với việc mở rộng vai trò cho cấp xã, hai chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đang được triển khai thống nhất trên toàn quốc. Theo Ban Chỉ đạo Trung ương, hệ thống cơ chế, chính sách và hướng dẫn thực hiện đã được ban hành đầy đủ để đảm bảo thực hiện đồng bộ ở các địa phương.

Đối với Chương trình xây dựng nông thôn mới, đã có 148 văn bản hướng dẫn được ban hành; Chương trình giảm nghèo bền vững có 33 văn bản. Tất cả đều được cụ thể hóa tại cấp địa phương nhằm phù hợp với điều kiện từng vùng, từng xã.

Đáng chú ý, Ban Chỉ đạo các Chương trình mục tiêu quốc gia được thành lập thống nhất ở cả ba cấp (Trung ương, tỉnh, huyện). Các cơ quan tham mưu cũng được kiện toàn, khắc phục tình trạng phân tán, nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện.

Công tác đào tạo, truyền thông và kiểm tra, giám sát được thực hiện đồng bộ. Tính đến nay, hơn 12.000 lượt cán bộ đã được tập huấn về xây dựng nông thôn mới, và hơn 734.000 lượt cán bộ, cộng tác viên được đào tạo về công tác giảm nghèo. Đồng thời, hơn 6.700 đoàn kiểm tra đã được triển khai nhằm đánh giá tiến độ và chất lượng thực hiện chương trình tại địa phương.

CHUYỂN BIẾN TÍCH CỰC TỪ VIỆC PHÂN QUYỀN CHO CẤP XÃ

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhiều chỉ tiêu về giảm nghèo và nông thôn mới đạt hoặc vượt kế hoạch. Cụ thể đến cuối năm 2024, tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới trên toàn quốc là 79,3%, sát với chỉ tiêu 80% đề ra cho giai đoạn 2021–2025. Trong đó, tỷ lệ xã đạt chuẩn nâng cao đạt 42,4% (so với chỉ tiêu 40%), xã kiểu mẫu đạt 12,3% (so với chỉ tiêu 10%).

Đáng chú ý, 51% đơn vị cấp huyện đã được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới, vượt chỉ tiêu 50% và tăng 53% so với cuối năm 2021. Đồng thời, đã có 12 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, tăng thêm 8 tỉnh so với cuối năm 2021.

Trong lĩnh vực giảm nghèo, tỷ lệ hộ nghèo toàn quốc đến cuối năm 2024 còn 1,93%, giảm bình quân 1,03% mỗi năm, đạt mục tiêu đề ra từ 1–1,5%/năm. Đặc biệt, tỷ lệ xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo thoát khỏi tình trạng khó khăn là 35,2%, vượt 5,2 điểm phần trăm so với chỉ tiêu 30%.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 16 tuổi giảm xuống còn 25,42%, trong khi chỉ tiêu là dưới 34%. Đồng thời, chương trình đã triển khai hơn 10.500 mô hình sinh kế (vượt xa chỉ tiêu 1.000 mô hình), và hỗ trợ kết nối việc làm thành công cho hơn 134.000 lao động thuộc hộ nghèo, cận nghèo và hộ mới thoát nghèo (vượt 34% so với chỉ tiêu tối thiểu 100.000 lao động).

Có thể thấy việc tăng cường phân cấp cho chính quyền cơ sở đã phát huy hiệu quả, giúp các xã chủ động hơn trong điều hành, xác định đúng đối tượng và triển khai các mô hình phù hợp với điều kiện thực tế từng địa phương.

Cùng với việc giao thêm nhiệm vụ trong lĩnh vực nông thôn mới và giảm nghèo, chính quyền cấp xã cũng được phân quyền mạnh mẽ trong lĩnh vực môi trường. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hướng dẫn thực hiện 19 nhiệm vụ, thẩm quyền mới, trong đó Ủy ban nhân dân cấp xã có 14 nhiệm vụ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã có 5 nhiệm vụ, Hội đồng nhân dân cấp xã có 1 nhiệm vụ.

Những nhiệm vụ này bao gồm: lập danh mục cụm công nghiệp chưa có hệ thống xử lý nước thải; quản lý môi trường làng nghề; giám sát chất lượng môi trường; công bố sự cố môi trường; chỉ đạo ứng phó và phục hồi môi trường sau sự cố chất thải; tổ chức đánh giá và công bố kế hoạch ứng phó sự cố môi trường…

Việc thực hiện các chính sách môi trường gắn liền với các chương trình giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới tạo ra sự đồng bộ, tăng hiệu quả và bền vững trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Theo đánh giá, sự vào cuộc quyết liệt của cấp xã đã giúp các chương trình “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”, “Vì người nghèo – Không để ai bị bỏ lại phía sau” tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ. Đồng thời, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển vùng miền, nâng cao chất lượng sống, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững đến năm 2030.