Thanh tra Chính phủ vừa ban hành Thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong công tác quản lý nhà nước về xăng dầu, trong đó, đề cập tới hàng loạt vi phạm "ông lớn" trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu và những vi phạm pháp luật liên quan đến việc trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu do Bộ Công Thương, Bộ Tài chính quản lý.

Tại thời điểm thanh tra, số lượng các đơn vị kinh doanh xăng dầu trên toàn quốc gồm có 38 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu (03/41 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu bị thu hồi giấy phép); 02 thương nhân đầu mối sản xuất xăng dầu; 341 thương nhân phân phối xăng dầu (06/347 thương nhân phân phối bị thu hồi giấy xác nhận); 18 tổng đại lý kinh doanh xăng dầu; 312 đại lý kinh doanh xăng dầu; 17.449 cửa hàng bán lẻ xăng dầu...

Về thời hạn bình ổn giá xăng dầu, theo quy định tại Luật Giá số 11/2012/QH13, việc áp dụng biện pháp lập Quỹ bình ổn giá là có thời hạn, tuy nhiên hiện nay, Chính phủ đang cho áp dụng thường xuyên, liên tục. Các quy định hiện nay đang giao cho nhiều cơ quan tham gia quản lý Quỹ bình ổn giá xăng dầu, trong đó, Bộ Tài chính chủ trì, Bộ Công Thương phối hợp.

Tuy nhiên, Thanh tra Chính phủ cho rằng bất cập trong trích lập, quản lý, sử dụng Quỹ bình ổn giá đã tồn tại nhiều năm nhưng chưa được xử lý kịp thời, dẫn đến có sự đùn đẩy trách nhiệm, quản lý lỏng lẻo, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng Quỹ bình ổn giá.

Theo đó, về điều hành Quỹ bình ổn giá, Bộ Công Thương chưa có ý kiến kịp thời để sửa đổi, bổ sung về phương pháp xác định mức trích, mức chi Quỹ bình ổn giá tính cho 1 đơn vị sản lượng, khi bình ổn giá tại Thông tư Liên tịch số 39/2014/TT- BCT-BTC quy định về phương pháp tính giá cơ sở; cơ chế hình thành, quản lý, sử dụng Quỹ bình ổn giá và điều hành giá xăng dầu theo quy định tại Nghị định số 83/2014/NĐ-CP và Thông tư số 103/2021/TT-BCT.

Điều này dẫn đến từ năm 2017 đến năm 2021, Liên Bộ Công Thương - Tài chính quyết định mức trích, mức chi Quỹ bình ổn giá là thiếu cơ sở pháp luật.

Cùng với đó, Liên Bộ Công Thương - Tài chính quyết định chi bình ổn giá khi giá chưa tăng với số tiền khoảng 1.142 tỷ đồng và chi bình ổn giá cao hơn mức tăng giá với số tiền khoảng 318 tỷ đồng. 

Tại kỳ điều hành từ 01/01/2017 đến trước 15h ngày 23/4/2018, do việc ban hành văn bản điều hành giá không rõ ràng, dẫn đến ngày 19/27 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu trích lập Quỹ bình ổn giá sai chủng loại xăng RON 95 với số tiền khoảng 1.013 tỷ đồng và chi sử dụng Quỹ bình ổn giá với số tiền khoảng 680 tỷ đồng.

Về quản lý Quỹ bình ổn giá, từ việc áp dụng biện pháp lập Quỹ bình ổn giá thường xuyên, liên tục, chưa theo Luật Giá số 11/2012/QH13, cơ quan quản lý Quỹ bình ổn giá còn đùn đẩy trách nhiệm.

Cùng với đó, thiếu quy định, quy chế phối hợp, phân công nhiệm vụ giữa cơ quan chủ trì và cơ quan phối hợp (Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương) trong việc quản lý Quỹ bình ổn giá, kiểm tra, giám sát thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu thực hiện các quy định pháp luật đối với Quỹ bình ổn giá, việc quản lý Quỹ bình ổn giá chưa đảm bảo chặt chẽ.

"Về việc xử lý các vi phạm, Bộ Công Thương chưa kịp thời xem xét, xử lý đình chỉ hoạt động kinh doanh hoặc thu hồi Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu theo thẩm quyền quy định tại điểm 4 khoản 26 Điều 1 Nghị định số 95/2021/NĐ-CP đối với các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã bị Bộ Tài chính xử phạt vi phạm hành chính nhiều lần, dẫn đến Quỹ bình ổn giá liên tục bị các thương nhân đầu mối chiếm dụng và sử dụng sai mục đích bình ổn giá xăng dầu", Thanh tra Chính phủ nêu rõ.

Hơn nữa, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chưa ban hành văn bản hướng dẫn các ngân hàng thương mại quản lý Quỹ bình ổn giá phù hợp với chức năng nhiệm vụ của ngân hàng, dẫn đến có 07/15 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã sử dụng Quỹ bình ổn giá sai mục đích bình ổn giá, không kết chuyển về tài khoản Quỹ bình ổn giá mà để lại tài khoản thanh toán của doanh nghiệp thường xuyên trong nhiều kỳ trước khi hoàn trả lại Quỹ bình ổn giá với số tiền là 7.927 tỷ đồng.

Trong số này có 03/7 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính từ 03 lần trở lên. 

"Có 03 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã trích lập và chi sử dụng Quỹ bình ổn giá đối với khối lượng xăng dầu vượt so với khối lượng trên sổ sách, dẫn đến trích lập Quỹ bình ổn giá sai với số tiền khoảng 4.793 triệu đồng và chi sử dụng Quỹ bình ổn giá sai với số tiền khoảng 22.566 triệu đồng", Thanh tra Chính phủ chỉ rõ.

Ba thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính từ 3 lần trở lên gồm: Công ty TNHH vận tải thủy bộ Hải Hà bị phạt 4 lần, Công ty TNHH thương mại vận tải và du lịch Xuyên Việt Oil bị phạt 3 lần, Công ty cổ phần Tập đoàn Thiên Minh Đức bị phạt 3 lần.

Cùng với đó, có 01 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu là Công ty TNHH Thương mại Vận tải và Du lịch Xuyên Việt Oil trích lập Quỹ bình ổn giá thiếu khoảng 3 tỷ đồng; có 01 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu thực hiện một số bút toán điều chỉnh giảm Quỹ bình ổn giá với số tiền 10 tỷ đồng không phù hợp với nguyên tắc kế toán.

Một số thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã không có biên bản kiểm kê kho xăng, dầu khi xuất bán tại các kỳ điều hành Quỹ bình ổn giá của Bộ Công Thương, trích lập Quỹ bình ổn giá dựa trên số lượng ghi trên hóa đơn, không thực hiện trích theo số lượng hàng giao thực tế; chưa gửi thông báo tên, địa chỉ, thông tin liên lạc của ngân hàng nơi công ty mở tài khoản Quỹ bình ổn giá tới Bộ Tài chính và Bộ Công Thương.

Cùng với đó, không thực hiện tổng hợp báo cáo việc trích lập, sử dụng Quỹ bình ổn giá khi kết thúc năm tài chính; không thực hiện đăng thông tin về số trích lập, số sử dụng và số dư Quỹ bình ổn giá hàng tháng và trước mỗi lần điều chỉnh giá bán xăng dầu trong nước, việc điều chỉnh mức trích, mức sử dụng Quỹ bình ổn giá trên trang thông tin điện tử của thương nhân hoặc trên phương tiện thông tin đại chúng.

Từ ngày 01/01/2017 đến ngày 31/12/2021, khi kết thúc năm tài chính, các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu, các ngân hàng thương mại nơi các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu mở tài khoản Quỹ bình ổn giá không gửi sao kê về Bộ Công Thương và Bộ Tài chính theo quy định... Điều này dẫn đến, cơ quan quản lý nhà nước không nắm rõ về số dư đầu kỳ, số trích lập, số sử dụng, phần lãi phát sinh, số dư Quỹ bình ổn giá.