Trình bày Tờ trình, Phó Thủ tướng Lê Thành Long đã nhấn mạnh sự cần thiết nghiên cứu và sửa đổi toàn diện Luật Năng lượng nguyên tử.

Theo Phó Thủ tướng, luật hiện hành chưa tương thích với một số luật mới ban hành; chưa luật hóa đầy đủ các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; chưa cập nhật các yêu cầu, tiêu chuẩn mới của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA).

Một số quy định còn thiếu tính khả thi, chưa phù hợp với sự phát triển nhanh của khoa học - công nghệ hạt nhân và công nghệ bức xạ. Có sự chồng chéo trong chức năng quản lý nhà nước giữa các bộ, ngành; thiếu quy định cụ thể về an toàn, an ninh, thanh sát hạt nhân và quản lý nhà máy điện hạt nhân, lò phản ứng nghiên cứu.

Phó Thủ tướng nêu rõ các nội dung sửa đổi, bổ sung nổi bật trong Luật Năng lượng nguyên tử.

Thứ nhất, các quy định chưa phù hợp trong Luật hiện hành như chính sách phát triển và ứng dụng năng lượng nguyên tử chưa gắn kết chặt chẽ với yêu cầu bảo đảm an toàn và an ninh quốc gia; bất cập trong phân cấp, phân quyền cấp phép thiết bị X-quang chẩn đoán y tế và công nhận chứng chỉ hành nghề; quy định chưa đầy đủ về vận chuyển nguồn phóng xạ, bồi thường thiệt hại cũng như việc cập nhật các thuật ngữ, hướng dẫn mới của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). 

Thứ hai, một số nội dung quan trọng theo thông lệ quốc tế vẫn chưa được luật hóa, như việc thiết lập cơ quan quản lý an toàn bức xạ và hạt nhân có đầy đủ thẩm quyền, bổ sung quy định về thanh tra chuyên ngành, cơ chế quản lý chất thải phóng xạ, nhiên liệu hạt nhân và nguồn phóng xạ đã qua sử dụng, quy định mức bồi thường thiệt hại hạt nhân, xử lý vi phạm hành chính và hình sự, kiểm định thiết bị bức xạ, cũng như xây dựng quy trình ứng phó các sự cố hạt nhân xuyên biên giới. 

Thứ ba, cần khắc phục tình trạng chồng chéo trong chức năng quản lý nhà nước, làm rõ thẩm quyền thẩm định thiết kế cơ sở hạt nhân, cấp phép khai thác quặng phóng xạ và vận hành nhà máy điện hạt nhân.

Trình bày báo cáo thẩm tra về dự án luật sửa đổi này, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cho biết Ủy ban cơ bản nhất trí với đề xuất của Chính phủ, đồng thời kiến nghị: Thể chế hóa chủ trương của Đảng về phát triển tiềm lực khoa học - công nghệ, làm chủ công nghệ điện hạt nhân, đào tạo nhân lực, và nội địa hóa thiết bị. 

Sửa đổi luật bảo đảm phù hợp hướng dẫn của IAEA; chuẩn bị đầy đủ các văn bản hướng dẫn thi hành; phân định rõ chức năng giữa các cơ quan. 

Theo đại diện cơ quan thẩm tra, hồ sơ dự án luật cơ bản đáp ứng yêu cầu, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến.

Tuy nhiên, Ủy ban yêu cầu bổ sung và rà soát thêm một số nội dung như về cơ quan pháp quy hạt nhân, cần quy định rõ chức năng, mối quan hệ công tác, năng lực kỹ thuật và tuân thủ tiêu chuẩn IAEA.

Về phát triển và ứng dụng năng lượng nguyên tử, ủng hộ xã hội hóa nhưng cần bảo đảm an toàn cho các tổ chức, cá nhân đầu tư.

Về an toàn, an ninh cơ sở hạt nhân, Ủy ban thấy rằng cần bổ sung quy định việc phê duyệt thiết kế đối với nhà máy điện hạt nhân, lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu tại Điều 30 của dự thảo Luật.

Cụ thể là: (i) Thiết kế nhà máy điện hạt nhân và lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu phải được Cơ quan pháp quy hạt nhân của nước đối tác thẩm định và phê duyệt, trong đó có tính đến các yêu cầu đặc thù của Việt Nam; (ii) Trường hợp nhà máy điện hạt nhân và lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu do các cơ quan chuyên môn của Việt Nam tự thiết kế thì cần bổ sung quy định về việc tuân thủ yêu cầu về an toàn và an ninh hạt nhân của IAEA.

Về thẩm quyền quyết định, chấp thuận chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân, đa số ý kiến tán thành với phương án như Chính phủ trình, quy định Thủ tướng Chính phủ quyết định chủ trương đầu tư đối với dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân theo quy định của pháp luật về đầu tư công; chấp thuận chủ trương đầu tư dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân theo quy định của pháp luật về đầu tư và các quy định khác của pháp luật có liên quan để tạo cơ chế linh hoạt, chủ động và đẩy nhanh tiến độ trong việc triển khai các dự án nhà máy điện hạt nhân; đồng thời, cũng phù hợp với chủ trương về đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong bối cảnh hiện nay. 

Tuy nhiên, cần rà soát kỹ hệ thống pháp luật để bảo đảm tính đồng bộ, khả thi cũng như đáp ứng yêu cầu về bảo đảm an ninh, an toàn bức xạ và hạt nhân.

Về chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, Ủy ban đề nghị nghiên cứu, bổ sung chính sách liên quan đến việc kiểm soát các chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ trong phế liệu và các nguồn khác nhập khẩu, tạm nhập tái xuất để bảo đảm đầy đủ, khả thi và phù hợp.

Về ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân, đề nghị tiếp tục rà soát, bảo đảm tính đầy đủ, thống nhất giữa nội dung các kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân cấp cơ sở, cấp tỉnh, cấp quốc gia, cũng như tính khả thi, chặt chẽ của các kế hoạch; bảo đảm thống nhất với Luật Phòng thủ dân sự và dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp, tính khả thi trong phối hợp giữa các cơ quan có liên quan.