Ngoài thu thuế thu nhập cá nhân và xử phạt hành chính, đã có thêm một phương án mới xử lý tài sản bất minh tại dự thảo Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi).

Đây cũng là nội dung được Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thảo luận trong phiên họp chiều 10/8.

Trước đó, qua nhiều lần nâng lên đặt xuống, cả phương án thu thuế thu nhập cá nhân hay xử phạt hành chính đều chưa nhận được sự đồng thuận cao.

Báo cáo mới của Uỷ ban Tư pháp cho biết, ngày 23/7 vừa qua, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đã chủ trì làm việc với lãnh đạo các cơ quan hữu quan để thảo luận về phương án xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc. Tại cuộc họp, các cơ quan tham dự đã thống nhất bổ sung thêm phương án xác lập quyền sở hữu của Nhà nước với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc theo thủ tục giải quyết vụ việc, vụ án dân sự tại tòa án (phương án ba) để xin ý kiến Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, Bộ Chính trị và báo cáo Quốc hội.

Theo Uỷ ban Tư pháp, phương án này, đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc (giải trình không có căn cứ pháp luật hoặc giải trình không phù hợp với thực tế hình thành tài sản, thu nhập tăng thêm đó) thì việc xác lập quyền sở hữu đối với tài sản, thu nhập này phải thông qua thủ tục tố tụng dân sự tại tòa án.

Ưu điểm của phương án mới là vừa thể hiện được thái độ mạnh mẽ của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc; giải quyết được những vướng mắc trong kiểm soát tài sản, thu nhập của Luật Phòng chống tham nhũng hiện hành, góp phần khuyến khích sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập; nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng.

Cơ quan thẩm tra cũng cho rằng, phương án này đồng thời bảo đảm được tính khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên thì việc phán quyết tính hợp lý của việc giải trình và xác lập sở hữu đối với tài sản, thu nhập tăng thêm phải do tòa án quyết định thông qua thủ tục tố tụng dân sự, có tranh tụng, đối đáp công khai, có sự tham gia của Luật sư, người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên, bảo đảm tính dân chủ, thận trọng, khách quan.

Đây cũng là hình thức xử lý mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng, báo cáo nêu rõ.

Phương án ba, theo cơ quan thẩm tra còn có ưu điểm là không phải sửa đổi pháp luật về dân sự và pháp luật về tố tụng dân sự. Theo đó, điều 160 của Bộ luật Dân sự về nguyên tắc xác lập quyền sở hữu quy định "Quyền sở hữu, quyền khác được xác lập, thực hiện trong trường hợp Bộ luật này, Luật khác có quy định" nên khoản 1 điều 47 của dự thảo luật mới đã bổ sung quy định về "xác lập quyền sở hữu của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc" là phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự.

Còn về tố tụng dân sự, đối với trường hợp người có nghĩa vụ kê khai đồng ý bằng văn bản với kết luận xác minh thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có đơn yêu cầu và tòa án tiến hành thụ lý, giải quyết theo thủ tục giải quyết việc dân sự theo quy định tại phần thứ 6 của Bộ luật Tố tụng Dân sự. Trường hợp người có nghĩa vụ kê khai không đồng ý với kết luận xác minh thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập khởi kiện và tòa án thụ lý giải quyết theo thủ tục giải quyết vụ án dân sự theo quy định tại phần thứ 2 của Bộ luật Tố tụng Dân sự.

Về trách nhiệm chứng minh, cơ quan thẩm tra cho rằng phương án này không mâu thuẫn với quy định về trách nhiệm chứng minh trong tố tụng dân sự (đa số các trường hợp, nghĩa vụ chứng minh thuộc về người khởi kiện). Bởi vì Luật Phòng chống tham nhũng hiện hành quy định người có nghĩa vụ kê khai phải có tránh nhiệm giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm và quy định này tiếp tục được kế thừa trong dự thảo luật. Mặt khác, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập vẫn phải có trách nhiệm chứng minh tính không hợp lý trong việc giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm của người có nghĩa vụ kê khai.

Như vậy, trong quá trình tranh tụng, tòa án phán quyết về tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì tài sản, thu nhập tăng thêm đó thuộc sở hữu của Nhà nước.

Báo cáo của cơ quan thẩm tra nêu rõ, qua cân nhắc kỹ ưu điểm, nhược điểm, phương án được Uỷ ban Tư pháp và cơ quan trình dự án đề nghị lựa chọn chính là phương án ba.