Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục triển khai biện pháp thuế quan với các đối tác thương mại thời gian qua không phải điều mới mẻ trong lịch sử các đời tổng thống Mỹ. Thực tế cho thấy dù thuế quan có thể được áp đặt trong một khoảng thời gian ngắn nhưng hậu quả để lại với nền kinh tế thường kéo dài kể cả sau khi tổng thống hết nhiệm kỳ.

HỆ LỤY KÉO DÀI

Trước đây, Tổng thống George W. Bush cũng từng áp thuế quan với thép nhập khẩu vào Mỹ trong gần 2 năm nhưng tác động của chính sách này tới nền kinh tế lớn nhất thế giới kéo dài nhiều năm sau đó.

Được đưa ra vào năm 2002 và được thiết kế để bảo vệ ngành thép trong nước đang có sức ảnh hưởng tới chính trường Mỹ bấy giờ, thuế quan của ông Bush đã làm tăng chi phí cho các doanh nghiệp sử dụng thép làm nguyên liệu đầu vào. Dù thuế quan này được bãi bỏ sau gần 2 năm sau đó, doanh nghiệp Mỹ cũng đã mất vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế trong nhiều năm liền.

“Doanh nghiệp chịu thiệt hại. Nhiều người lao động bị sa thải. Những ảnh hưởng của chính sách thuế quan trên thực sự lớn”, giáo sư kinh tế Lydia Cox của Đại học Wisconsin-Madison nhận xét.

Theo nghiên cứu của bà Cox, những ảnh hưởng này kéo dài suốt gần 5 năm sau khi thuế quan của Tổng thống Bush được gỡ bỏ.

Trên thực tế, Mỹ từng xảy ra tranh chấp thương mại với các đối tác liên quan tới nhiều mặt hàng từ con chip, gỗ xẻ cho tới thịt gà của Mỹ, và nhiều trường hợp kéo dài hàng thập kỷ, ảnh hưởng tới thị trường toàn cầu và đẩy giá tiêu dùng tăng lên.

Tuy nhiên, chưa có tổng thống Mỹ nào theo đuổi các chính sách mang tính bảo hộ thương mại ở mức độ sâu rộng như Tổng thống Trump. Các biện pháp của ông áp dụng với đa dạng mặt hàng từ bia của Mexico, đồ chơi Trung Quốc cho tới thiết bị từ Canada.

Nhiều nhà kinh tế lo ngại rằng cách tiếp cận của ông Trump sẽ gây ra những hậu quả không mong muốn và kéo dài thậm chí sau khi ông kết thúc nhiệm kỳ.

“Đây là những thay đổi chính sách thuế quan lớn nhất trong lịch sử hiện đại Mỹ”, bà Cox nhận xét về các động thái thương mại của ông Trump.

Nhìn lại lịch sử, giáo sư Douglas Irwin của Đại học Dartmouth cho biết Chính phủ Mỹ trước đây luôn có mục tiêu cụ thể trong chính sach thuế quan. Ví dụ, dưới thời Tổng thống Ronald Reagan từ năm 1981-1989, Mỹ áp thuế quan với chất bán dẫn Nhật Bản để bảo vệ ngành công nghệ Mỹ khỏi một đối thủ đang mạnh lên.

CUỘC CHIẾN KHÔNG HỒI KẾT

Trái ngược với các cuộc chiến thương mại nhiều thập kỷ trước, chính quyền của ông Trump đưa ra nhiều lý do được cho là mâu thuẫn lẫn nhau để áp thuế với hàng nhập khẩu. Theo giới phân tích, điều này cho thấy cuộc chiến thương mại sắp tới có thể sẽ khó đi đến hồi kết.

Sự bất ổn này kéo tụt niềm tin của người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ và làm gia tăng các dự báo về lạm phát cao trở lại. Các nhà nghiên cứu tại Ngân hàng Dự trữ liên bang Boston dự báo các đề xuất thuế quan gần đây của ông Trump có thể khiến lạm phát lõi (không tính giá thực phẩm và năng lượng) tại Mỹ tăng thêm 0,5-0,8 điểm phần trăm. Mức độ tăng tùy thuộc vào phản ứng của các nhà nhập khẩu Mỹ.

Trên Phố Wall, giới đầu tư từng xem các động thái thương mại của ông Trump như một chiến thuộc để đàm phán đang bắt đầu tính tới khả năng thuế quan vẫn sẽ được áp đặt như kế hoạch ban đầu. Thị trường chứng khoán Mỹ tháng qua rung chuyển mạnh. Quyết định hoãn áp thuế quan với đa số hàng hóa Canada và Mexico của ông Trump hôm thứ Năm tuần trước cũng không ngăn được một cú sụt mạnh.

Theo các nhà phân tích, chính quyền Trump có sự mâu thuẫn về mục đích áp đặt thuế quan với các đối tác thương mại hàng đầu. Ông Trump từng tuyên bố áp thuế quan 25% với hàng hóa từ Mexico và Canada, 20% với hàng hóa Trung Quốc để thúc đẩy các nỗ lực ngăn chặn tình trạng nhập cư trái phép và buôn lậu chất gây nghiện fentanyl vào Mỹ. Tuy nhiên, các quan chức trong chính phủ của ông lại mô tả thuế quan này như một biện pháp để hỗ trợ ngành sản xuất trong nước và tăng thu ngân sách.

Trong bài phát biểu trước Quốc hội hôm thứ Ba tuần trước, ông Trump mô tả thuế quan là một công cụ để bảo vệ việc làm của người Mỹ và bảo vệ “linh hồn của đất nước”.

Theo một nghiên cứu của tạp chí American Economic Review, năm 2018, dưới chính quyền Tổng thống Joe Biden, thuế quan với nhôm, thép và một số mặt hàng nhập khẩu khác vào Mỹ đã giúp đưa hoạt động sản xuất về Mỹ, nhưng cái giá không nhỏ. Thuế quan với máy giặt ước tính đã tạo ra khoảng 1.800 việc làm tại các công ty như Samsung ở Mỹ nhưng khiến người tiêu dùng nước này tốn thêm khoảng 1,5 tỷ USD mỗi năm, tức cái giá của một việc làm được tạo ra là 800.000 USD.

Theo giáo sư Jack Zhang của Đại học Kansas, sau nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, chính quyền Biden đã nới lỏng một số biện pháp bảo hộ thương mại với hàng nhập khẩu từ các nước đồng minh. Tuy nhiên, thuế quan với hàng hóa Trung Quốc vẫn được duy trì, cho thấy việc tăng thuế quan dễ hơn nhiều với việc giảm xuống.

“Tình hình trở nên phức tạp khi các nước áp đặt thuế quan trả đũa. Ở cả hai bên, các ngành công nghiệp ‘được bảo vệ’ sẽ phải chiến đấu khốc liệt để ứng phó với thuế quan”, vị giáo sư nhận xét.

Một số cuộc chiến thương mại của Mỹ đã kéo dài nhiều thập kỷ. Ví dụ, tranh chấp thương mại về gỗ xẻ mềm giữa Mỹ và Canada diễn ra trong hơn 40 năm. Thuế quan của Mỹ với gỗ xẻ mềm từ Canada có thời điểm làm giá mặt hàng này tăng cao tới mức nhiều công ty Mỹ buộc phải chuyển sang nhập khẩu từ các nước xa hơn như Chile…

“Không chỉ phải trả giá cao hơn, biến động giá gỗ xẻ cũng tăng mạnh khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc lên kế hoạch kinh doanh”, Daowei Zhang, phó Khoa Lâm nghiệp, Động vật hoang dã và Môi trường của Đại học Auburn, nhận xét với tờ báo Wall Street Journal.

Theo bà Christine McDaniel, nhà nghiên cứu của Trung tâm Mercatus thuộc Đại học George Mason, Mỹ có thể là nền kinh tế lớn nhất thế giới nhưng không lớn đến mức có thể buộc các nhà cung cấp nước ngoài phải gánh chịu toàn bộ thuế quan.

“Chính nước Mỹ cũng phải chịu một nửa thuế quan đó. Mỹ không có quyền lực định giá lớn như nhiều người tưởng”, vị chuyên gia nhận xét.