Thích ứng an toàn, tìm giải pháp phục hồi, đẩy mạnh tăng trưởng là mục tiêu quan trọng nhất cả trước mắt lẫn lâu dài. TP.HCM là khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi dịch bệnh nhưng cũng là nơi tăng trưởng kinh tế mạnh nhất của cả nước đang trong quá trình tìm kiếm lối đi thực hiện mục tiêu trên. Để làm rõ hơn nội dung của vấn đề này, GS Nguyễn Thiện Nhân, nguyên Uỷ viên Bộ Chính trị, nguyên Bí thư Thành ủy TP.HCM đã có bài viết phân tích cụ thể. Tạp chí Kinh tế Việt Nam - VnEconomy xin trân trọng giới thiệu bài viết này.

HẬU QUẢ NẶNG NỀ VÀ ĐẶC THÙ CỦA ĐẠI DỊCH COVID-19 

Kinh tế TP.HCM suy giảm tăng trưởng chưa từng có. Tăng trưởng kinh tế Tp.hcm năm 2019 đạt khoảng 7,8%, năm 2020 là 1,36% và năm 2021 ước -5%. Tức là quy mô tổng sản phẩm nội địa của Thành phố năm 2021 chỉ bằng khoảng 96,3% của năm 2019. Giá trị kinh tế Thành phố tạo ra năm 2021 (GRDP) nhỏ hơn 3,7% so với năm 2019 (giá so sánh).

Nếu kinh tế Thành phố không bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 ở Việt Nam và thế giới, với tốc độ tăng trưởng giả định 2 năm 2020 và 2021 là 8%/năm (thấp hơn mức bình quân 8,27%/năm của giai đoạn 2016-2019), thì GRDP của Thành phố năm 2021 sẽ lớn hơn GRDP năm 2019 là 16,6%. Như vậy giá trị GRDP của Thành phố bị mất đi do đại dịch năm 2021 bằng khoảng 20% GRDP năm 2019 (3,7% + 16,6%), tương đương 268.000 tỉ đồng (khoảng hơn 11 tỉ USD).

Việc người dân, người lao động và hoạt động vận tải hàng hóa bị hạn chế hoặc cấm trong thời gian dịch 4 tháng qua (6-9.2021) đã làm cho 80% lao động Thành phố (hơn 3,7 triệu người) bị giảm hoặc mất thu nhập. Theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, ở TP.HCM đã có khoảng 300.000 người lao động trở về các tỉnh do dại dịch (Vnexpress, 15.10.2021), như vậy chiếm khoảng 6% lao động ở Thành phố.

Qua 4 tháng đại dịch, Thành phố có hơn 427.000 người mắc Covid-19, chiếm khoảng 48% tổng số người nhiễm của cả nước (892.000) và thật đáng tiếc có hơn 16.500 người bị chết vì Covid-19, chiếm 75% tổng số người chết của cả nước. Những người đã nhiễm và thân nhân của người đã mất có thể sẽ chịu cả những ảnh hưởng lâu dài về sức khỏe và tinh thần.

Như vậy, thực tế sau 4 tháng đại dịch Covid-19 (6-9.2021) tp.hcm là tâm dịch lớn nhất cả nước (chiếm gần 1/2 tổng số người nhiễm cả nước và 3/4 tổng số người chết vì Covid-19), thiệt hại kinh tế lớn nhất cả nước (quy mô kinh tế (GRDP) năm 2021 giảm 3,7% so 2019, giá trị GRDP bị mất so với trường hợp không có dịch là hơn 10 tỉ USD, tăng trưởng kinh tế năm 2021 khoảng -5%).

NĂNG LỰC KINH TẾ TỔNG THỂ VẪN NGUYÊN VẸN

Bản chất kinh tế của suy thoái kinh tế toàn cầu do Covid-19 gây ra khác với các cuộc khủng hoảng kinh tế khác. Sự suy thoái kinh tế toàn cầu và ở các nước do đại dịch Covid-19 đang gây ra không có nguyên nhân là sự tích lũy các yếu tố kinh tế bất lợi dẫn tới khủng hoảng kinh tế như: hoạt động của doanh nghiệp và các ngân hàng kém hiệu quả, đầu tư dư thừa làm cung vượt cầu, quan hệ thương mại quốc tế bị chính trị hóa, tỷ giá hối đoái bất hợp lý, thiếu hụt lao động gia tăng, kéo dài, nợ công gia tăng và vượt mức an toàn… Trong khi đó, trước khi nổ ra dịch Covid-19, từ 3/2020, nền kinh tế của nhiều nước, trong đó có Việt Nam và TP.HCM đều bình thường.

Do đó, dù chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đợt dịch thứ 4,tổng thể năng lực kinh tế của TP.HCM hầu như vẫn còn nguyên vẹn qua đại dịch Covid-19, không giống như thiệt hại do thiên tai, hay suy thoái, khủng hoảng do nguyên nhân kinh tế bên trong hay cú sốc bên ngoài gây ra.

Cụ thể, toàn bộ hệ thống giao thông, hạ tầng viễn thông, bưu chính, hạ tầng tài chính ngân hàng, hạ tầng năng lượng, cấp thoát nước, hệ thống thông tin quản lý của các cơ sở sản xuất kinh doanh còn nguyên. Cùng với đó, lực lượng lao động có tay nghề, chuyên môn đào tạo cao cơ bản còn nguyên vẹn (lao động ở TP.HCM đã về quê vừa qua chủ yếu là lao động giản đơn). Hệ thống các siêu thị, cửa hàng, các chợ, các cơ sở kinh doanh cá thể còn nguyên. Cơ sở vật chất của hệ thống y tế và giáo dục còn nguyên, trừ một số cơ sở giáo dục mầm non tư thục đã phải đóng cửa, giải thể.

Bên cạnh đó, các hợp đồng sản xuất, kinh doanh, quan hệ kinh tế của các doanh nghiệp, nhất là của các doanh nghiệp lớn và vừa, doanh nghiệp FDI cơ bản còn nguyên. Một số rất ít có nguy cơ bị hủy hợp đồng có thể khắc phục được trong quý 4/2021 nếu các doanh nghiệp có đủ thanh khoản.

Đặc biệt, một điều quan trọng là ý chí vươn lên, tinh thần sáng tạo của đồng bào thành phố, của giới khoa học công nghệ, giới doanh nhân được tăng cường qua đại dịch Covid-19. 

Cùng với đó là quan hệ với các địa phương trong vùng được tăng cường trong đại dịch, và sự quan tâm sâu sắc cũng như tạo điều kiện hỗ trợ của Chính phủ và các Bộ, ngành cho thành phố trong công tác chống dịch. 

Như vậy, nền tảng vật chất và tinh thần của TP.HCM là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước (chiếm khoảng 23% GDP của Việt Nam và đóng góp khoảng 27% thu ngân sách cả nước), là một trung tâm đổi mới sáng tạo lớn của đất nước về cơ bản còn nguyên vẹn.

Hình ảnh "đoàn tàu kinh tế" của TP.HCM sau 4 tháng đại dịch vẫn còn nguyên đầu tàu và các toa xe, hệ thống đường ray còn nguyên, lái tàu và các trưởng toa còn nguyên.

Nhân viên phục vụ còn 94% (6% đã về quê), chỉ thiếu dầu diesel để chạy. Vì tàu đã không chạy 4 tháng nên không còn tiền để mua dầu và tạm ứng lương cho người lao động. Nếu cho vay tiền để mua dầu và trả lương 3 tháng, đoàn tàu sẽ chạy lại ngay, có tiền bán vé sẽ trả được nợ.

Như vậy việc khắc phục hậu quả đại dịch Covid-19 và phục hồi phát triển Thành phố trong quý 4/2021 và năm 2022 có thể bao gồm nhóm 3 giải pháp.

GẦN 30.000 TỶ ĐỒNG CHO 3 CHƯƠNG TRÌNH NGẮN HẠN

Nhóm giải pháp thứ nhất là là bổ sung 1 chương trình dài hạn và 3 chương trình ngắn hạn từ nhu cầu phòng chống dịch của thành phố.

Về chương trình dài hạn, đó là phòng dịch Covid-19 hiệu quả, đảm bảo sản xuất kinh doanh và đời sống an toàn trong điều kiện bình thường mới trên cơ sở cụ thể hóa và thường xuyên cập nhật từ kế hoạch 3066/KH-UBND của UBND thành phố về phòng chống dịch Covid-19 và phục hồi kinh tế sau ngày 15/9/2021.

3 chương trình ngắn hạn được đề xuất chi tiết như sau:

Chương trình ngắn hạn 1, hỗ trợ 420.000 người đã nhiễm Covid-19 và gia đình 16.500 người đã mất vì Covid-19.

Nếu hỗ trợ 420.000 người đã nhiễm Covid-19 mỗi người 2 triệu đồng và thân nhân của 16.500 người đã mất vì Covid-19 mỗi người 5 triệu đồng thì tổng kinh phí cho chương trình ngắn hạn 1 là 922,5 tỷ đồng.

Chương trình ngắn hạn 2: “Đảm bảo nhân lực cho phục hồi kinh tế”, hỗ trợ người lao động trở lại Thành phố làm việc và bổ sung lao động thiếu, thực hiện trong quý 4/2021.

Chi phí thực hiện chương trình: với số người lao động ở TP.HCM đã về quê khoảng 300.000 người, nếu mức hỗ trợ để trở về thành phố và trả tiền thuê nhà 1 tháng là 2 triệu đồng/người thì chi phí thực hiện là 600 tỷ đồng.

Chương trình ngắn hạn 3: “Doanh nghiệp và hộ kinh doanh cá thể đủ nguồn lực tài chính để phục hồi sản xuất kinh doanh”, hỗ trợ đảm bảo thanh khoản cho hầu hết các doanh nghiệp và hộ kinh doanh cá thể có nhu cầu để phục hồi hoạt động, thực hiện trong quý 4/2021 và quý 1/2022.

Cơ sở pháp lý cho các chương trình này là Nghị quyết 406/NQ-UBTVQH15 ngày 19/10/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại khoản 2, điều 2 đã quyết định “Giao Chính phủ tiếp tục rà soát, thực hiện các giải pháp theo thẩm quyền để hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức giảm chi phí đầu vào; nghiên cứu phương án hỗ trợ thuế thu nhập doanh nghiệp dựa trên chi phí lao động, phương án sử dụng ngân sách cấp bù lãi suất tiền vay cho doanh nghiệp, tổ chức bị ảnh hưởng nặng bởi dịch Covid-19 để phục hồi sản xuất, kinh doanh”.

Qua trao đổi với Cục Thống kê, Cục Thuế, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh TP.HCM, Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM và các Sở có thể đề xuất hỗ trợ các doanh nghiệp và hộ kinh doanh cá thể vay vốn ưu đãi, giảm lãi suất vay 3%, thế chấp bằng tài sản đảm bảo hoặc tín chấp, đảm bảo bằng dòng tiền bán hàng và thu dịch vụ sau khi vay, để bổ sung vốn lưu động, phục hồi hoạt động trong quý 4/2021 và quý 1/2022", GS. Nguyễn Thiện Nhân cho biết.

Theo đó, hỗ trợ 80% doanh nghiệp vừa và nhỏ (khoảng 175.000 doanh nghiệp) vay bình quân 5 tỷ đồng/doanh nghiệp, tối đa 15 tỷ đồng. Hỗ trợ 300 doanh nghiệp lớn vay từ 20 tỷ đồng/doanh nghiệp qua mua trái phiếu doanh nghiệp. Hỗ trợ 80% hộ kinh doanh cá thể (khoảng 171.000 hộ) vay 25 triệu đồng/hộ. Tổng vốn vay hỗ trợ là 940.000 tỷ đồng, ngân sách chi để giảm 3% lãi suất vay là 28.200 tỷ đồng.

Như vậy, tổng kinh phí cần để thực hiện 3 chương trình hỗ trợ ngắn hạn là: 29.723 tỷ đồng, tương đương 2,2% GRDP TP.HCM năm 2021 (1.323.261 tỷ đồng).

Trong 4 tháng qua, TP.HCM đã chi từ ngân sách 10.442 tỷ đồng (bằng 0,8% GRDP của thành phố năm 2021), đã tiếp nhận tài trợ từ các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân 5.700 tỷ đồng (tiền mặt là 3.390 tỷ đồng và 2.310 tỷ đồng tiền đã mua Vắc xin), tổng giá trị là 16.142 tỷ đồng.  

Như vậy, tổng kinh phí đã chi và sẽ chi từ ngân sách và vận động xã hội để phòng chống dịch và khắc phục hậu quả của dịch Covid-19 sẽ là 45.865 tỷ đồng, tương đương 3,47% GRDP của thành phố năm 2021.

Kinh nghiệm từ hơn 80 nước trên thế giới năm 2020 và 2021 đã chỉ rõ, khi xảy ra đại dịch Covid-19, các Chính phủ đã phải chi rất lớn từ Ngân sách (qua nợ công) để cứu dân, người lao động khỏi thiếu đói và trở thành vô gia cư (không có khả năng trả tiền nhà), cứu doanh nghiệp khỏi phá sản. Bình quân cứ 1% suy giảm tăng trưởng kinh tế thì họ chi 2% GDP cho phòng chống dịch, hỗ trợ dân, hỗ trợ doanh nghiệp. Ở các nước thu nhập trung bình tỉ lệ hỗ trợ này là 1,7% GDP.

Vì vậy, tăng trưởng kinh tế năm 2021 của tất cả các nước trên dự báo đều cao hơn năm 2020 rất nhiều, khoảng 1/3 các nước dự kiến tăng trưởng trở lại mức của năm 2019. Tăng trưởng kinh tế thành phố năm 2020 (1,36%) đã giảm hơn 6% so với 2019 (7,8%), năm 2021 (-5%) tiếp tục giảm hơn 6% so 2020.

Đây là mức suy giảm tăng trưởng kinh tế 2 năm liên tiếp lớn chưa từng có trong lịch sử thành phố từ 1996 đến nay, đòi hỏi các biện pháp mạnh chưa từng có mới khắc phục nhanh được. Nếu tăng trưởng kinh tế ở các nước đó bị giảm 6% (như ở TP.HCM năm 2021 so với năm 2020) thì Chính phủ sẽ chi bình quân từ ngân sách 10% GDP.

BỨT TỐC TỪ QUÝ 3/2022

Nhóm giải pháp thứ hai là hoàn thành phê duyệt và triển khai trong quý 4/2021 18/49 đề án và chương trình thuộc 3 chương trình đột phá và chương trình trọng điểm phát triển thành phố giai đoạn 2021-2025 mà Đại hội Đảng bộ lần thứ 11 của thành phố đã thông qua.

Nhóm giải pháp thứ ba là phê duyệt trước 30/4/2022 và tổ chức triển khai 31/49 đề án còn lại thuộc 3 chương trình đột phá và chương trình trọng điểm phát triển thành phố giai đoạn 2021-2025 mà Đại hội Đảng bộ lần thứ 11 của thành phố đã thông qua.

Căn cứ vào kế hoạch đầu tư công trung hạn của Chính phủ giai đoạn 2022 – 2025 và khả năng huy động vốn của Thành phố qua vay bổ sung từ Ngân sách trung ương hoặc phát hành trái phiếu Thành phố, Thành phố sẽ bố trí kinh phí cho các đề án, chương trình phát triển Thành phố nói trên theo 2 giai đoạn: quý 4/2021 (4 chương trình bổ sung liên quan đến Covid-19 và 18 đề án, chương trình theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ 11) và quý 1/2022 (31 đề án, chương trình còn lại).

Nếu trong quý 4/2021 và quý 1/2022 Thành phố có thể dành Ngân sách 1.522,5 tỉ đồng để chi cho 2 chương trình ngắn hạn (lo cho 427.000 người đã nhiễm Covid-19 và gia đình của 16.500 người đã mất vì Covid-19; hỗ trợ 300.000 lao động đã về quê quay lại Thành phố) và nhận được từ Ngân sách Trung ương theo Nghị quyết 406/NQ-UBTVQH15 ngày 19.10.2021 28.200 tỉ đồng (qua các ngân hàng thương mại được chỉ định) để hỗ trợ khoảng 175.000 doanh nghiệp và 171.000 hộ kinh doanh cá thể có đủ thanh khoản để phục hồi hoạt động sản xuất kinh doanh (có tiền để mua dầu cho đoàn tàu kinh tế TP.HCM) trong quý 4/2021 và quý 1/2022 thì từ quý 3/2022 kinh tế Thành phố sẽ tăng tốc phát triển. Việc triển khai 18 đề án, chương trình phát triển Thành phố trong quý 4/2021 và 31 đề án, chương trình trong quý 1/2022 sẽ là nền tảng vững chắc để Thành phố phát triển nhanh hơn, bền vững hơn, xanh hơn, người dân hạnh phúc hơn, vì cả nước, cùng cả nước trong giai đoạn 2021 – 2030.