Theo giới phân tích, cuộc chiến thương mại thứ hai giữa Mỹ và Trung Quốc đến nay mới chỉ giống như các món "điểm tâm", chưa phải một "bữa ăn thịnh soạn".

Trong chiến dịch tranh cử, Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiều lần nhấn mạnh sẽ tăng thuế quan bổ sung 60% hoặc hơn đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Tuy nhiên, đến nay, ông mới chỉ tăng thuế quan bổ sung 20% và Bắc Kinh đã đáp trả bằng một số biện pháp chưa tương xứng. Nếu ông Trump leo thang căng thẳng, Trung Quốc sẽ có nhiều lựa chọn “đắt giá” để trả đũa.

LỰA CHỌN PHI THUẾ QUAN

Trên thực tế, lựa chọn trả đũa trực tiếp bằng thuế quan của Bắc Kinh tương đối hạn chế. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới xuất khẩu khoảng 440 tỷ USD hàng hóa sang Mỹ trong năm ngoái, trong khi chỉ nhập khẩu 144 tỷ USD ở chiều ngược lại. Do đó, việc Mỹ tăng thuế quan với hàng Trung Quốc có tác động mạnh hơn so với việc Trung Quốc tăng thuế quan với hàng Mỹ.

Đây là lý do Bắc Kinh chỉ đáp trả thuế quan vào nhóm hàng hóa Mỹ có thể gây sức ép lớn, cụ thể là áp thuế quan 10-15% với 21 tỷ USD nông sản Mỹ. Việc này đủ để gây tác động mạnh tới nông dân Mỹ, đặc biệt là nông sản trồng đậu bởi thị trường Trung Quốc chiếm hơn 50% tổng kim ngạch xuất khẩu của họ trong năm 2024.

Trung Quốc có nhiều lựa chọn phi thuế quan để gây thiệt hại cho Mỹ. Sau khi ông Trump tăng thêm thuế quan với hàng Trung Quốc vào ngày 4/3, Bắc Kinh đã đình chỉ giấy phép xuất khẩu vào Trung Quốc của 3 công ty đậu nành Mỹ với lý do phát hiện nấm gây hại trên lô hàng của các doanh nghiệp này.

Gần đây, trang web của Tổng Cục Hải quan Trung Quốc cho biết giấy phép đăng ký xuất khẩu cho hơn 1.000 nhà máy thịt của Mỹ mà Bắc Kinh cấp theo thỏa thuận thương mại “Giai đoạn 1” đã hết hạn vào ngày 15/3. Theo đó, trạng thái đăng ký xuất khẩu của các nhà máy thịt lợn, thịt bò và gia cầm trên khắp nước Mỹ, gồm một số nhà máy của hãng Tyson Foods, Smithfield Packaged Meats và Cargill Meat Solutions, đã được thay đổi từ "có hiệu lực" thành "hết hạn".

Hải quan Trung quốc từng nhiều lần hạn chế hoạt động nhập khẩu bằng cách giữ lại các lô hàng nhập khẩu để kiểm tra, như từng làm với tôm hùm Australia năm 2020 khi Canberra kêu gọi điều tra về nguồn gốc của Covid-19. 

"MÓN CHÍNH"

Theo các nhà phân tích, một lựa chọn tốt hơn cho nhà chức trách Trung Quốc là “tấn công” vào những công ty Mỹ phụ thuộc vào thị trường và nhà sản xuất Trung Quốc.

Sau khi chính quyền Trump tăng thuế quan với hàng Trung Quốc hồi tháng 2, Bắc Kinh đã khởi động các cuộc điều tra chống độc quyền nhằm vào công ty tìm kiếm khổng lồ Google và nhà chế tạo chip Nvidia. Các biện pháp này chưa mang lại nhiều hiệu quả. Nhưng lệnh cấm nhập khẩu máy giải trình tự gen từ công ty Mỹ Illumina có hiệu lực vào ngày 4/3 đã gây tác động lớn hơn khi khiến cổ phiếu của công ty có trụ sở tại San Diego này giảm mạnh. Tính từ đầu năm, giá cổ phiếu Illumina đã giảm 35%.

Những động thái này có thể được xem là lời cảnh báo với các công ty Mỹ phụ thuộc lớn vào thị trường Trung Quốc như Tesla và Apple. Bắc Kinh có thể gây khó dễ cho Tesla, nhà sản xuất ô tô nước ngoài có thị phần lớn nhất tại Trung Quốc và cũng là nguồn tài sản lớn nhất của phú Elon Musk - một nhân vật thân cận với ông Trump.

Năm ngoái, doanh thu của Tesla tại Trung Quốc tăng gần 9% dù giảm mạnh ở những thị trường khác. Siêu nhà máy tại Thượng Hải của công ty này chiếm gần 50% công suất toàn cầu của nhà sản xuất xe điện này.

Theo các nhà phân tích, trong bối cảnh các hãng xe điện Trung Quốc như BYD đã vượt qua Tesla về cả doanh thu lẫn sản lượng, Bắc Kinh có thể sử dụng công ty của ông Musk như “một quân bài” trong cuộc chiến thương mại. Bởi lẽ, Tesla chắc chắn sẽ không muốn đối mặt thêm rào cản trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt tại thị trường ô tô lớn nhất thế giới.

Apple cũng là một mục tiêu dễ bị tổn thương trong cuộc chiến này. Dù đã tăng hiện diện tại Ấn Độ, công ty này vẫn phụ thuộc vào Trung Quốc trong phần hoạt động sản xuất iPhone. Cũng giống Tesla, công ty này phụ thuộc vào thiện chí của Bắc Kinh để hoạt động tại quốc gia này. Năm ngoái, Trung Quốc mang về cho Apple lợi nhuận 27 tỷ USD, tương đương hơn 20% tổng lợi nhuận toàn cầu của công ty.

Tuy nhiên, mặt trái là việc gây sức ép với các nhà sản xuất Mỹ có thể làm ảnh hưởng tới nỗ lực chứng minh sự cởi mở với nhà đầu tư nước ngoài của Bắc Kinh.

"MÓN TRÁNG MIỆNG"

Một lựa chọn khác để trả đũa của các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc là tỷ giá hối đoái. Đối mặt áp lực thuế quan từ Mỹ, đến nay, Bắc Kinh vẫn giữ tỷ giá đồng nhân dân tệ tương đối ổn định so với USD. Tuy nhiên, nếu ông Trump hành động theo tuyên bố tăng thuế quan tới 60% với hàng Trung Quốc thì Bắc Kinh có thể chủ động làm suy yếu đồng nội tệ để hỗ trợ xuất khẩu.

Theo nhà kinh tế trưởng Mansoor Mohi-uddin của ngân hàng Bank of Singapore, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) có thể giảm giá đồng nhân dân tệ tới 10% trong trường hợp xấu nhất.

“Tuy nhiên, nếu không quản lý tốt việc này thì có thể dẫn tới đồng nhân dân tệ giảm giá mất kiểm soát”, vị chuyên gia nhận xét với hãng tin Reuters.

Lựa chọn cuối cùng và có thể gây tổn hại nhiều nhất trong “thực đơn” trả đũa của Trung Quốc là hạn chế xuất khẩu đất hiếm - một vật liệu chủ chốt để sản xuất mọi thứ từ chất bán dẫn cho tới xe điện.

Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ, Trung Quốc chiếm khoảng 70% sản lượng các nguyên tố đất hiếm toàn cầu trong năm 2024. Gần đây, nước này đã xây dựng một hệ thống giám sát để kiểm soát hoạt động xuất khẩu mặt hàng này.

Giới chuyên gia nhận định Bắc Kinh có thể sẽ hạn chế xuất khẩu gali - một kim loại hiếm được dùng để sản xuất chip. Từ ngày 3/12/2024, phản ứng với biện pháp hạn chế xuất khẩu chip của chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden, Trung Quốc dừng xuất khẩu gali trực tiếp cho Mỹ, khiến giá kim loại này đã tăng 20% lên 663 USD/kg - theo số liệu của LSEG.

Tuy nhiên, tác động trực tiếp do biện pháp này với ngành công nghiệp Mỹ không đáng kể bởi Trung Quốc chủ yếu bán gali cho các nhà sản xuất linh kiện ở Nhật Bản và Hàn Quốc, sau đó những công ty này xuất khẩu thành phẩm sang Mỹ.

Theo phân tích của USGS vào tháng 10 năm ngoái, nếu không tính những gián đoạn chuỗi cung ứng, lệnh cấm xuất khẩu gali hoàn toàn của Trung Quốc sẽ chỉ khiến GDP của Mỹ giảm khoảng 3,1 tỷ USD, tương 0,1%.

Tình huống tương tự cũng đúng với đất hiếm. Để gây tác động thực sự tới Mỹ, Bắc Kinh sẽ phải gây áp lực với các nhà sản xuất tại Hàn Quốc và Nhật Bản để hạn chế xuất khẩu sản phẩm có chứa đất hiếm Trung Quốc sang Mỹ. Khi đó, ngành công nghiệp Mỹ, đặc biệt là các lĩnh vực quan trọng như sản xuất chip, sẽ chịu tác động lớn.

Tuy nhiên, ở kịch bản lạc quan, hai bên hoàn toàn có thể tránh leo thang căng thẳng bằng một thỏa thuận giữa ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, giúp tránh một cuộc xung đột tồi tệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Còn nếu vẫn tiếp tục theo đuổi cuộc chiến, cả hai đều sẽ chịu thiệt hại.