Trung Quốc đã mất vị trí là nước xuất khẩu hàng hóa lớn nhất sang Mỹ trong 5 tháng đầu năm 2023 - lần đầu tiên trong 15 năm qua - vào tay Mexico và Canada.

Theo dữ liệu từ Bộ Thương mại Mỹ, nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc của Mỹ từ tháng 1 đến tháng 5/2023 đã giảm khoảng 25% so với cùng kỳ năm trước, xuống còn 169 tỷ USD. 

Theo đó, Trung Quốc chiếm khoảng 13,4% tổng hàng hóa nhập khẩu của Mỹ, mức thấp nhất trong 19 năm và giảm 3,3 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm 2022. Kim ngạch nhập khẩu hàng giảm ở nhiều danh mục, đáng chú ý chất bán dẫn giảm tới 50%.

Trong khi đó, nhập khẩu hàng hóa từ Mexico của Mỹ tăng lên 195 tỷ USD, mức cao kỷ lục cho giai đoạn 5 tháng đầu năm, còn nhập khẩu hàng hóa từ Canada tăng lên 176 tỷ USD.

Cùng với đó, các quốc gia Đông Nam Á cũng tăng cường xuất khẩu vào Mỹ. Nhập khẩu của Mỹ từ Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tăng vọt lên 124 tỷ USD trong 5 tháng đầu năm nay - con số lớn thứ hai từ trước đến nay cho giai đoạn này. Tỷ trọng của hàng hóa ASEAN trong tổng nhập khẩu của Mỹ đã tăng gấp đôi trong thập kỷ qua.

Ở chiều ngược lại, xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc gần như đi ngang trong 5 tháng đầu năm, ở mức khoảng 62 tỷ USD. Dù con số này vẫn đủ để Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Mỹ, tỷ trọng hàng Mỹ trong tổng nhập khẩu của Trung Quốc hiện là 7,5%, giảm từ mức đỉnh 9% của năm 2020 và chỉ bằng một nửa so với hàng Mexico và Canada.

Năm 2009, Trung Quốc vượt Canada trở thành nước xuất khẩu hàng hóa lớn nhất vào Mỹ. Khi ngành sản xuất với chi phí cao của Mỹ trở nên kém cạnh tranh hơn trong bối cảnh suy thoái kinh tế do khủng hoảng tài chính gây ra, Trung Quốc đã tận dụng thời cơ với chi phí sản xuất thấp và chuỗi cung ứng tập trung để giành chỗ đứng trong thương mại toàn cầu. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) danh nghĩa của nước này đã tăng gần gấp 4 lần, còn tổng kim ngạch xuất khẩu tăng gấp 2,5 lần trong 15 năm qua.

Tuy nhiên, sau khi đạt đỉnh ở mức khoảng 20% trong giai đoạn năm 2015-2018, tỷ trọng hàng Trung Quốc trong tổng nhập khẩu của Mỹ bắt đầu giảm xuống dưới thời Tổng thống Donald Trump. Chính quyền của ông Trump đã áp đặt thuế quan mạnh tay với khoảng 370 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ nhằm hồi sinh ngành sản xuất trong nước.

Sang thời Tổng thống Joe Biden, Chính phủ Mỹ vẫn giữ các thuế quan này, đồng thời tìm cách loại bỏ Mỹ ra khỏi các lĩnh vực như bán dẫn tiến tiến và thiết bị viễn thông với lý do an ninh quốc gia. Ông Biden cũng kêu gọi tái cấu trúc chuỗi cung ứng ở 4 lĩnh vực quan trọng, bao gồm con chip và pin điện.

Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp Mỹ đang tiến hành sắp xếp lại mạng lưới sản xuất của mình. Hãng công nghệ Apple thời gian qua đã khuyến khích các nhà cung cấp ở Đài Loan và các nơi khác của mình dịch chuyển hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc, tới một số quốc gia Đông Nam Á và Ấn Độ. Trong khi đó, công ty bán lẻ thời trang Gap đang chuyển sang sản xuất nhiều hơn ở Mexico và Trung Mỹ.

Theo Nikkei Asia, việc thúc đẩy giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc cũng gây tổn hại cho Mỹ khi đẩy giá cả hàng hóa tiêu dùng tăng lên. Tuy nhiên, ý tưởng giảm thiểu những rủi ro liên quan đến Trung Quốc nhận được sự ủng hộ từ các nhà lập pháp ở cả hai đảng. Việc dịch chuyển chuỗi cung ứng sang các quốc gia thân thiện (còn được gọi là friendshoring) đang nhận được nhiều sự ủng hộ.

“Việc đặt mục tiêu theo đuổi hiệu quả và chi phí thấp lên trên tất cả đã khiến chuỗi cung ứng dễ bị tổn thương và đối mặt rủi ro lớn”, Đại diện Thương mại Mỹ Katherine Tai phát biểu hồi tháng 6.

Trong khi đó, về phía Trung Quốc, nước này cũng đang hướng sang Đông Nam Á để xuất khẩu hàng hóa. Dù xuất khẩu sang Mỹ nửa đầu năm 2023 giảm 17% so với cùng kỳ năm trước, xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN đã tăng 2%. Một số nhà quan sát cho rằng các nhà xuất khẩu của Trung Quốc có xu hướng chuyển sản phẩm sang Đông Nam Á để chế biến rồi từ đó xuất sang Mỹ và các quốc gia khác.