Cửu đỉnh là một trong những di sản văn hóa đặc biệt của triều Nguyễn, năm 2012 đã được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định xếp hạng là Bảo vật quốc gia. Đó là chín chiếc đỉnh đồng được vua Minh Mạng cho đúc năm 1835 để làm một biểu tượng về sức mạnh trường tồn của triều đại, về sự hưng thịnh của quốc gia Đại Nam. Sau khi đúc xong vào tháng giêng năm Đinh Dậu (1837), chín chiếc đỉnh này được thiết trí tại Thế Miếu từ đó đến ngày nay.

Điều đặc biệt và độc đáo nhất chính là các hình ảnh mang tính biểu tượng được đúc chạm trên Cửu đỉnh. Mỗi đỉnh được đúc nổi hoàn thiện 17 hình ảnh, bao gồm các loại hình như thiên tượng, linh vật, lãnh hải, sông núi, cầm thú, côn trùng, thảo mộc, kiến trúc, xe kiệu,  thuyền bè vũ khí và hai chữ Hán mang tên đỉnh.

Tất cả các bức chạm khắc đúc đồng này dường như đã khái quát thành “bách khoa toàn thư” về một quốc gia Đại Nam giàu có và cường thịnh dưới thời Minh Mạng. Tháng 5/2024, những bản đúc nổi trên Cửu đỉnh triều Nguyễn đã chính thức được UNESCO vinh danh Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Từ năm 2022, với mong muốn tôn vinh và phát huy các giá trị di sản nghệ thuật của tiền nhân, nhóm giảng viên họa sĩ và sinh viên Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam ở Hà Nội đã nghiên cứu, xây dựng dự án thực hiện bộ tranh khắc gỗ về đất nước Việt Nam trên Cửu đỉnh. Các bức tranh khắc gỗ này không đơn giản là sự chuyển thể từ các tác phẩm đúc đồng trên Cửu đỉnh, mà còn hướng tới sự tìm tòi về hình thức biểu đạt mới trong cái nhìn “đối thoại thẩm mỹ” giữa cái cũ ổn định và cái mới tiếp biến, giữa quá khứ và hiện tại.

Hình thức này vừa dựa trên ngôn ngữ nghệ thuật khắc gỗ dân gian (như lối cắt mảng, tạo nét), kết hợp với ngôn ngữ của nghệ thuật khắc gỗ hiện đại (như cách tạo không gian bằng chính những nét khắc, tạo mache) để tạo nên sự rung cảm khác biệt ở mỗi bức tranh khắc gỗ.

Nhóm tác giả tham gia dự án gồm: họa sĩ, PGS. TS Trang Thanh Hiền, các họa sĩ Trần Mỹ Anh, Vũ Phương Anh, Nguyễn Thu Nga, Trần Quốc Đức, Nguyễn Xuân Huy, Trần Nhật Nhi. Sắp tới đây, 81 tác phẩm tranh khắc gỗ được lấy cảm hứng từ hình mẫu 162 bức đúc đồng trên Cửu đỉnh, sẽ ra mắt trong triển lãm “Âm vọng - từ Cửu đỉnh Triều Nguyễn đến sáng tạo đương đại” tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội, từ ngày 08/12 – 20/12.2024.

Trước đó, hồi tháng 3/2024, dự án đã ra mắt tại Bảo tàng Mỹ thuật Huế và thu hút được sự quan tâm của đông đảo các khán giả. Không chỉ dừng lại với những bức tranh khắc gỗ, triển lãm “Âm vọng - từ cửu đỉnh Triều Nguyễn đến sáng tạo đương đại” còn có sự tham gia của các nghệ nhân gốm sứ Bát Tràng Nguyễn Tiến Đạt, Phùng Tiến Thanh và nhà thiết kế thời trang Nguyễn Thị Ngọc Lan. Với thương hiệu gốm sứ vẽ tay Phúc Lai Thành, đây là lần đầu tiên, trên chất liệu gốm sứ - đồ gia dụng và đồ thờ, với những màu men lam, men hỏa biến, những hình ảnh từ Cửu đỉnh triều Nguyễn lần nữa được tôn vinh.

Đây cũng là lần đầu tiên trên các sản phẩm đồ thêu tay truyền thống các hoa văn họa tiết trên Cửu đỉnh đã tạo ra một sắc thái mới. Cùng với những ý tưởng thiết kế độc đáo của nhà thiết kế thời trang Nguyễn Thị Ngọc Lan, thương hiệu thời trang LanV.Designs, những chiếc áo dài, đầm tiệc trên chất liệu nhung lụa truyền thống, được thêu tay chỉ tơ óng ả lung linh sắc màu, sang trọng và quí phái được kế thừa những hoạ tiết cung đình xưa. Tất cả sẽ như một bản hòa tấu, đem đến cho công chúng những cách nhìn khác về di sản.

PGS.TS. Trang Thanh Hiền, chủ nhiệm Dự án, chia sẻ: “Có thể nói, triển lãm lần này không dừng lại ở việc chuyển thể hình mẫu của những bức tranh khắc đúc đồng thành những tác phẩm mới trên các chất liệu mới, mà dự án còn hướng đến sự sáng tạo phát triển, tạo nên sự tiếp cận mới đậm giá trị đương đại. Thay vì xem Cửu đỉnh là một di sản văn hóa gắn với một thời đại đã qua, thông qua nghệ thuật làm tranh khắc gỗ, nghệ thuật gốm sứ và nghệ thuật thuê thùa, những người thực hiện dự án mong muốn ‘tiếp thị’ Cửu đỉnh bằng các hình thức mới, nhằm quảng bá một di sản đặc biệt của lịch sử văn hóa Việt Nam”.