Ngày 27/3/2025 tại Phnom Penh (Campuchia), Forest Trends phối hợp với Hiệp hội Cao su Việt Nam (VRA), Tổ chức Oxfam và Tổng cục Cao su Campuchia tổ chức hội thảo: “Thúc đẩy sản xuất, thương mại và đầu tư cao su bền vững tại Campuchia và Việt Nam”, nhằm mục đích tăng cường hiểu biết về sản xuất, thương mại và đầu tư vào cao su ở Campuchia và Việt Nam, thảo luận những rủi ro về tính hợp pháp và bền vững liên quan đến sản xuất, thương mại của chuỗi ngành hàng cao su.

MỘT NỬA NGUỒN NGUYÊN LIỆU CAO SU VIỆT NAM LÀ TỪ CAMPUCHIA

Trình bày một báo cáo nghiên cứu, TS.Tô Xuân Phúc – Chuyên gia của tổ chức Forest Trends, cho biết Việt Nam và Campuchia có mối liên hệ chặt chẽ trong đầu tư và thương mại cao su thiên nhiên. Campuchia là điểm đến quan trọng nhất của Việt Nam trong lĩnh vực đầu tư, sản xuất cao su thiên nhiên và là nước xuất khẩu cao su thiên nhiên chính sang Việt Nam.

Tập đoàn Cao su Việt Nam (VRG) là nhà đầu tư trồng cây cao su và sản xuất cao su thiên nhiên hàng đầu tại Campuchia, hiện có 16 dự án trồng cao su với diện tích gần 90.000 ha và 7 cơ sở chế biến tại Campuchia. Các công ty Việt Nam khác, cả công ty nhà nước và tư nhân, cũng đã đầu tư vào sản xuất cao su thiên nhiên tại Campuchia.

Theo TS. Tô Xuân Phúc, hầu hết cao su thiên nhiên sản xuất tại Việt Nam và nhập khẩu từ Campuchia, sau khi được sơ chế đều được xuất khẩu sang Trung Quốc. Năm 2024, Việt Nam đã xuất khẩu 1,45 triệu tấn cao su thiên nhiên sang Trung Quốc, trị giá 2,4 tỷ USD.

Ngoài ra, Việt Nam xuất khẩu cao su sang các thị trường khác: EU, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Nhật Bản. Mặc dù không có thông tin nào về việc cao su thiên nhiên từ Việt Nam nhập khẩu vào Trung Quốc có được xuất sang EU và các thị trường khác hay không, nhưng có thông tin cho rằng một phần lượng nguyên liệu nhập khẩu của Trung Quốc sẽ sản xuất lốp xe, sau đó xuất khẩu lốp xe sang EU. 

TS. Tô Xuân Phúc cho hay các thị trường tiêu dùng cao su lớn như EU và Hoa Kỳ đang áp dụng các quy định ngày càng nghiêm ngặt về tính hợp pháp và không mất rừng liên quan đến các sản phẩm nhập khẩu vào các thị trường này.

Vào năm 2023, EU đã thông qua Quy định về mất rừng (EUDR) cấm 7 sản phẩm, bao gồm cao su, nhập khẩu vào thị trường này nếu quá trình sản xuất các sản phẩm này gây ra tình trạng mất rừng. Các nhà nhập khẩu tại EU được yêu cầu đảm bảo sản phẩm của họ là hợp pháp và không gây mất rừng. Các sản phẩm cần có khả năng truy xuất nguồn gốc tới tận lô đất nơi trồng nông, lâm sản. 

LÀM SẠCH CHUỖI CUNG ỨNG CAO SU ĐỂ ĐÁP ỨNG EUDR

Bà Phan Trần Hồng Vân, đại diện của Hiệp hội Cao su Việt Nam (VRA), cho biết các công ty Việt Nam hoạt động sản xuất cao su tại Việt Nam và các quốc gia khác, bao gồm cả Campuchia, đang có những bước đi mạnh mẽ để tuân thủ các yêu cầu của thị trường. EUDR đặt ra cả cơ hội và thách thức cho ngành của chúng tôi.

“Các công ty lớn thường có sẵn nguồn lực và nền tảng vững chắc về các tiêu chuẩn quản lý chất lượng và môi trường sẽ có lợi thế so với các công ty chưa có sẵn các hợp phần này. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng tiểu điền của các hộ nông dân trồng cao su hiện tại khá phức tạp, liên quan đến nhiều tầng thương lái và nhiều hộ nông dân nhỏ. Dẫn đến khả năng truy xuất nguồn gốc vẫn là một thách thức”, bà Vân chia sẻ.

Đồng tình với nhận định này, bà Đặng Thị Hoa Mai - người đứng đầu Công ty Mai Vinh, cho biết hiện Công ty Mai Vinh đang hợp tác với hơn 3.000 hộ trồng cao su để sản xuất cao su thiên nhiên, sản phẩm được xuất sang châu Âu, do đó phải tuân thủ EUDR. Làm việc với số lượng lớn hộ nông dân nhỏ rất khó khăn, nhưng chúng tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc hợp tác với họ. Họ là xương sống của chúng tôi.

Theo đại diện của Công ty Cổ phần Cao su Chu Se Kampong Thom, Tập đoàn Cao su Việt Nam do nhà nước sở hữu đã hỗ trợ các thành viên của mình, bao gồm cả những công ty hoạt động tại Lào và Campuchia trong quá trình chuẩn bị cho EUDR. Chu Se Kampong Thom nổi bật là mô hình thực hành tốt nhất về tuân thủ EUDR toàn diện. Với 16.000 ha cao su tại Campuchia, công ty đã đầu tư mạnh vào công nghệ số để cải thiện quản lý đồn điền và tăng cường tính minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

TS.Tô Xuân Phúc nhận định: “Việt Nam đóng vai trò đặc biệt trong sản xuất và thương mại cũng như đầu tư vào cao su thiên nhiên trong khu vực Đông Nam Á. Mô hình sản xuất và thương mại cao su thiên nhiên xuyên biên giới hiện tại giữa Việt Nam và các quốc gia khác ở sông Mê Kông vẫn thiếu tính liên kết, khiến việc truy xuất sản phẩm dọc theo chuỗi cung ứng trở nên khó khăn nếu không muốn nói là không thể”.

Theo TS. Phúc, các sáng kiến nhằm làm sạch chuỗi cung ứng đang được triển khai ở nhiều quy mô khác nhau. Tại Việt Nam, Chính phủ đã hợp tác chặt chẽ với ngành cao su (cũng như ngành gỗ và cà phê) để chuẩn bị cho EUDR. Các công ty cao su, bao gồm cả công ty nhà nước và tư nhân, đang cố gắng làm sạch chuỗi cung ứng của mình.

Bà Sophoan Phean, Giám đốc quốc gia của Oxfam tại Campuchia, cho biết Oxfam tại Campuchia đang hợp tác chặt chẽ với Tổng cục Cao su thuộc Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Campuchia, các tổ chức trong nước và quốc tế để xây dựng Hướng dẫn về sản xuất cao su thiên nhiên bền vững tại Campuchia, bản địa hóa Sổ tay tham gia cộng đồng từ bối cảnh Việt Nam sang Campuchia, cung cấp đào tạo kỹ năng về kết nối cộng đồng và bình đẳng giới cho các công ty thành viên của VRG tại Campuchia và Việt Nam.

“Oxfam và các đối tác hỗ trợ huy động các cá nhân, đơn vị sản xuất cao su quy mô nhỏ để giúp họ có khả năng đàm phán về giá mủ cao su với các thương lái, đồng thời tăng cường sự đoàn kết và chia sẻ kiến thức trong lĩnh vực này”, bà Sophoan Phean nói.