Thật ra, câu hỏi trên đã được một số bác sĩ, thầy thuốc Đông y giải đáp rải rác trên báo chí từ giữa năm 2021, khi đợt dịch lần thứ tư bùng phát dữ dội ở TP Hồ Chí Minh.

Lúc đó Xuyên tâm liên cũng đã được chú ý bởi nó xuất hiện trong Công văn số 5944 của Bộ Y tế gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố, các bệnh viện..., nêu việc phòng chống dịch Covid-19 bằng thuốc cổ truyền và sản phẩm từ dược liệu. Nhưng ngay sau đó, ngày 26/7/2021 Bộ Y tế đã thu hồi công văn này.

DƯỢC LIỆU CHỮA “BÁCH BỆNH”

Trước đây, trong những năm chiến tranh chống Mỹ và thời bao cấp, Xuyên tâm liên (tên khoa học là Andrographis paniculata) được người dân ví như “thần dược” chữa bách bệnh. Khi đó, Xuyên tâm liên được dùng để điều trị hiệu quả rất nhiều loại bệnh khác nhau, như: chữa ho lạnh; chữa cảm cúm, sốt, đau đầu; hỗ trợ điều trị viêm amidan, viêm họng, viêm phế quản; viêm đường tiết niệu… Ngoài ra, nó còn có tác dụng chữa cả bệnh phụ nữ như: viêm âm đạo gây khí hư, đau bụng kinh; trị chứng thấp nhiệt gây mụn nhọt, mẩn ngứa...

Có thể khẳng định vị thuốc Xuyên tâm liên đã được sử dụng trong nền Y học Cổ truyền từ lâu đời và thực tế có hiệu quả. Nhiều nghiên cứu của Việt Nam cũng đã khẳng định Xuyên tâm liên có các tác dụng: chống viêm, có khả năng làm tăng hoạt động động của bạch cầu và tác động qua hormon vỏ tuyến thượng thận, kháng lại vi sinh vật như: vi khuẩn, virus, vi nấm, ký sinh trùng, và có tác dụng hạ nhiệt cơ thể, được dùng trong các trường hợp sốt do bệnh đường hô hấp.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, cho hay Xuyên tâm liên được coi như một loại kháng sinh thực vật và từng được dùng để chữa "bách bệnh".

Dù có tác dụng chữa "bách bệnh" như vậy nhưng gần đây Xuyên tâm liên như bị lãng quên trước nhiều loại tân dược hiệu quả nhanh hơn ra đời. Tuy nhiên, với sự trợ giúp của khoa học công nghệ, các vị thuốc từ dược liệu đang lấy lại được giá trị của mình với tên gọi thuốc Đông y thế hệ 2, giúp cho việc điều trị bệnh và dự phòng bệnh tật hiệu quả hơn.

Xuyên tâm liên đã được nghiên cứu nhiều hơn về thành phần hóa học, tác dụng dược lý. Nhiều thầy thuốc cũng lưu ý việc sử dụng Xuyên tâm liên dù có "vô thưởng" nhưng chưa chắc đã "vô phạt" khi dùng chung với các thuốc Tây điều trị đái tháo đường, tăng huyết áp và thuốc kháng đông. Theo y học cổ truyền, Xuyên tâm liên là vị thuốc lạnh, sử dụng dài ngày có thể gây buồn nôn, tiêu chảy; người tỳ vị hư hàn không nên dùng.

CHỐNG COVID-19, NẾU CÓ THÊM XUYÊN TÂM LIÊN

Với Xuyên tâm liên chữa “bách bệnh” như đã nói ở trên, nên một số nhà nghiên cứu trong và ngoài nước đã coi dược liệu này rất có triển vọng để phòng chống và điều trị Covid-19. Một số nước ở châu Á cũng đã nghiên cứu về Xuyên tâm liên.

Tại Ấn Độ, các nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc Trường Cao đẳng dược JSS (2020) đã cho thấy các thành phần hóa học có trong Xuyên tâm liên (andrographolide và dihydroxy dimethoxy flavone) có công dụng chống lại Covid-19 qua thử nghiệm in silico (mô phỏng, tính toán về các lĩnh vực sinh học, y dược trên máy vi tính).

Còn tại Trung Quốc, đã thực hiện chương trình khuyên dùng xiyanping (một chế phẩm có nguồn gốc từ Xuyên tâm liên) tiêm để điều trị lâm sàng Covid-19. Và họ cũng chỉ rõ tác dụng dược lý của andrographolide Xuyên tâm liên có công dụng kháng virus, có thể làm giảm mức độ viêm ở bệnh nhân, cải thiện hô hấp, ức chế virus và cải thiện khả năng miễn dịch của cơ thể trong việc điều trị Covid-19.

Tại Thái Lan, Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan (2020) tiến hành dùng để thử nghiệm lâm sàng trên một số bệnh nhân cho thấy nó tác dụng chống Covid-19.

Tại Việt Nam, từ tháng 7/2021, ông Nguyễn Thế Thịnh, Cục trưởng Quản lý Y Dược cổ truyền, Bộ Y tế, cho biết đã đưa bài thuốc Ngọc bình phong tán, trong đó có xuyên tâm liên để điều trị cho các bệnh nhân Covid-19 tại Bệnh viện dã chiến số 2, cho kết quả tương đối tốt. Theo ông Thịnh, thời gian đó Cục Quản lý Y Dược cổ truyền đang phối hợp với Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo (Bộ Y tế) làm đề cương nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng sản phẩm Xuyên tâm liên hỗ trợ điều trị trên bệnh nhân Covid-19.

Mới đây, Bộ Y tế vừa cấp phép cho thuốc kháng virus Molnupiravir sản xuất trong nước dùng để điều trị Covid-19 mức độ nhẹ đến trung bình với những chú ý về nhiều tác dụng phụ của thuốc. Đây là một bước tiến mới trong việc điều trị cho bệnh nhân.

Tuy nhiên, người dân cũng đang rất mong Bộ Y tế công bố những nghiên cứu của mình về Xuyên tâm liên cũng như về sản xuất vaccine nội trong việc phòng chữa trị Covid-19 gần một năm qua. Trong đợt dịch vừa rồi nhiều người đã sử dụng Xuyên tâm liên để điều trị và truyền nhau bài thuốc này dưới sự trợ giúp tư vấn của một số thầy thuốc. Xuyên tâm liên hầu như không có tác dụng phụ và các bệnh nhân sử dụng thấy khỏi bệnh. Tất nhiên, việc này vẫn chưa được kiểm định vì chưa có thử nghiệm lâm sàng đối chứng.

Nếu có thêm Xuyên tâm liên thì người dân có thêm sự lựa chọn tin cậy khi điều trị ở nhà, rất mong Bộ Y tế cho hướng dẫn chính thức về việc này.