Các nhà thuốc đóng vai trò là một kênh quan trọng không thể thay thế trong phân phối không chỉ thuốc mà còn các sản phẩm khác (thực phẩm chức năng, các mặt hàng mỹ phẩm, FMCG…) đến tay người tiêu dùng cuối.

Theo IQVIA, doanh thu tổng thị trường dược phẩm đạt 198.930 tỷ năm 2023, tăng trưởng với tốc độ trung bình 10,5%/năm trong giai đoạn 2018-2023. Trong khi đó, doanh thu dược phẩm kênh bán lẻ đạt 125.203 tỷ vào năm 2023, tăng trưởng nhanh hơn với tốc độ trung bình 13,0%/năm trong cùng kỳ. Như vậy, thị phần của kênh bán lẻ đã gia tăng, từ mức 55,0% năm 2017 lên 62,9% năm 2023.

Đối với kênh bán lẻ, hiện có khoảng 50.000 nhà thuốc. Trong đó, nhà thuốc nhỏ lẻ vẫn chiếm đa số thị trường, với khoảng 85% thị phần. Tuy nhiên, các chuỗi nhà thuốc đang không ngừng mở rộng quy mô.

Theo dự phóng của IQVIA và của Chứng khoán Rồng Việt mới đây, doanh thu thị trường dược phẩm nói chung và kênh bán lẻ nói riêng sẽ lần lượt đạt 316.747 tỷ và 186.390 tỷ, tăng trưởng trung bình ở mức 9,7%/năm và 8,3%/năm cho tới 2028. Kênh bán lẻ được dự phóng sẽ giảm thị phần trong tổng thị trường dược phẩm trong giai đoạn 2024-2028 do sự trỗi dậy của kênh bệnh viện được hỗ trợ bởi tỷ lệ bao phủ của BHYT tiếp tục gia tăng theo định hướng của Chính phủ và sự cải thiện về cơ sở vật chất của cả bệnh viện công và bệnh viện tư.

Tuy giảm thị phần, kênh bán lẻ vẫn tiếp tục tăng trưởng, đặc biệt là về số lượng, được thúc đẩy bởi sự mở rộng của các chuỗi bán lẻ dược phẩm, các công nghệ kỹ thuật số trong lĩnh vực sức khỏe và chẩn đoán từ xa và sự gia tăng nhận thức về sức khỏe sau đại dịch.

Long Châu hiện là chuỗi bán lẻ dược phẩm duy nhất trên thị trường đã có lợi nhuận dương từ năm 2021, đồng thời dẫn đầu về số lượng nhà thuốc. Tại ngày 17/9/2024, Long Châu có 1.796 nhà thuốc. Trong năm 2023, tổng doanh thu đạt 31.850 tỷ, tăng trưởng trung bình 15,8%/năm giai đoạn 2019-2023.

Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) lưu ý một rủi ro trọng yếu có thể ảnh hưởng lớn đến thị trường bán lẻ dược phẩm theo mô hình hiện tại là thói quen mua thuốc kê toa không theo đơn bác sĩ phổ biến tại các nhà thuốc tại Việt Nam.

Tại Điều 6, Khoản 5, mục h của Luật Dược 2016 (có hiệu lực từ 1/1/2017) có quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm trong kinh doanh dược, trong đó có hành vi bán lẻ thuốc kê đơn mà không có đơn thuốc.

Theo thông tư 02/2018/TT-BYT về thực hành tốt cơ sở bán lẻ thuốc, phần Phụ lục I - 1a, Phần II, Điều 4, mục b (có hiệu lực từ 8/3/2018) quy định về Hồ sơ, sổ sách và tài liệu chuyên môn của cơ sở bán lẻ thuốc, trong đó có nội dung đáng lưu ý sau:

Đối với thuốc kê đơn phải thêm số hiệu đơn thuốc, người kê đơn và cơ sở hành nghề. Điều này đồng nghĩa với việc tất cả mỗi liều thuốc kê đơn (kháng sinh, tim mạch, tiểu đường, hướng thần...) mà nhà thuốc bán ra đều phải có đơn thuốc đối chứng đi kèm thông tin về số hiệu đơn thuốc, người kê đơn và cơ sở hành nghề khám chữa bệnh kê đơn thuốc.

Cũng theo Thông tư 02/2018/TT-BYT về thực hành tốt cơ sở bán lẻ thuốc (Phụ lục I - 1a, Phần III, Điều 2, mục c) có quy định cụ thể về việc bán thuốc theo đơn, thuốc độc, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần, tiền chất dùng làm thuốc như sau:

Khi bán các thuốc theo đơn phải có sự tham gia trực tiếp người bán lẻ có trình độ chuyên môn phù hợp và tuân thủ theo các quy định, quy chế hiện hành của Bộ Y tế về bán thuốc kê đơn.

Người bán thuốc tại nhà thuốc có nghĩa vụ phải từ chối bán thuốc kê đơn cho khách hàng nếu không có toa bác sĩ đi kèm, hoặc nghi ngờ về tính hợp lý hợp lệ của toa thuốc.

Một ví dụ dễ nhận thấy nhất về hậu quả của hành vi bán thuốc kê đơn không có đơn thuốc là tình trạng kháng kháng sinh nghiêm trọng tại Việt Nam. Tại nhiều nước, việc sử dụng kháng sinh thế hệ 1 vẫn điều trị hiệu quả nhưng ở Việt Nam phải dùng kháng sinh thế hệ 3 và 4 (thế hệ mới) mà nhiều bệnh nhân vẫn kháng toàn bộ kháng sinh.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa Việt Nam vào nhóm các nước có tỉ lệ kháng kháng sinh cao nhất thế giới. Giáo sư Rogier van Doorn, giám đốc Đơn vị nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) tại Hà Nội, cho hay theo một báo cáo về tình trạng kháng kháng sinh và các nguyên nhân gây tử vong tại Việt Nam năm 2019 cho thấy kháng kháng sinh là nguyên nhân dẫn đến tử vong chỉ đứng sau bệnh tim mạch và ung thư. Trong cộng đồng có tới 60-90% kháng sinh tiêu thụ không được kê đơn.

Hậu quả nghiêm trọng là tương tự cho các bệnh khác nếu không được dùng theo đúng chỉ định của bác sĩ như các loại thuốc về huyết áp, tiểu đường, hướng thần…

"Chúng tôi đánh giá rằng khi quy định này sẽ từng bước được thực hiện chặt chẽ trong thời gian tới như các quốc gia phát triển đã làm, khi hạ tầng khám chữa bệnh của Việt Nam được cải thiện dần theo chất lượng chung của các quốc gia phát triển. Khi đó, hoạt động kinh doanh của các nhà bán lẻ thuốc với mô hình hiện tại sẽ bị ảnh hưởng đáng kể", VDSC bày tỏ quan điểm.