Khi chúng tôi hỏi bác Trần Trọng Tân qua những lúc cùng sinh hoạt Chi bộ tại Ban Tuyên giáo Thành ủy TP.HCM, bác nguyên là Phó Bí thư Đảo ủy Côn Sơn năm 1975, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Phó Bí thư Thành ủy TP.HCM, một cựu tù Lao 6B, bác cho biết: trong các phần nội dung của tờ báo nội san “Xây dựng” Lao 6B, thì phần xã luận là khó đặt bài viết nhất.

LAO 6B CÔN ĐẢO KHÉT TIẾNG VỚI NỘI SAN "XÂY DỰNG"   

Từ Nghị quyết của Đảng ủy Lao 6B, phân công Tổng Biên tập tờ nội san “Xây dựng” cho đồng chí Nguyễn Đằng (tên trong tù là Lê Tú, bút hiệu là Tư Huyền, Râu Đen). Đồng chí Nguyễn Đằng (nay đã ngoài 85 tuổi) từng là Tỉnh ủy viên Thừa Thiên - Huế, phụ trách công tác tuyên huấn của Đảng ủy, là người có trình độ và năng lực, là người soạn thảo các tài liệu giáo dục cách mạng ở ngay trong lao tù, qua báo chí.

Mục Xã Luận thường được phân công bác Trịnh Văn Lâu (Tư Cẩn) nguyên Bí thư Đảo ủy sau ngày 1/5/1975, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Long và Tây Ninh, (khi chưa mất) bác chia sẻ: thông thường Tổng Biên tập phân công cho các đồng chí bí thư, phó bí thư và một số đồng chí trong Ban chấp hành Đảng bộ mang tên Đảng bộ Lưu Chí Hiếu, do đồng chí Trịnh Văn Lâu (Tư Cẩn), người con quê tỉnh Vĩnh Long, làm Bí thư, trực tiếp viết, biên tập.

Cây bút xã luận xuất sắc nhất của nội san “Xây dựng” phải kể đến cũng là bác Tư Cẩn, tức bí danh Tư Đen. Là người có lý luận chặt chẽ, khúc chiết, các bài xã luận của bác Tư Cẩn được viết trong tù rất thuyết phục cho nội san “Xây dựng”, các bài báo sắc sảo, có tầm khái quát, định hướng cho các đồng chí đảng viên trong Lao tù 6B.

Tại Lao tù 6B, sau những cuộc đàn áp dã man xảy ra liên miên đối với tù nhân chính trị ở Côn Đảo, không ai có thể nghĩ rằng các bác, các đồng chí trong điều kiện cảnh tù đày hà khắc mỗi ngày, mỗi giờ, trong sự kiểm soát cực kỳ gắt gao của cai ngục từng trại, mà anh em cán bộ ta bị chúng bắt vào đây vẫn đầy lòng lạc quan cách mạng.

Ai cũng biết trong tình cảnh đó, việc viết báo, viết văn, làm thơ, vẽ minh họa... trong lao tù là một điều không thể, nếu không nói là viển vông. Ấy thế mà tại Lao 6B Côn Đảo, một trong những trại mà cảnh đàn áp tra tấn dã man nhất trong các trại, từ trong ngục tối chốn lao đày nguy cấp ấy, những tờ tạp chí, nội san của các chi bộ Cộng sản trong lao tù vẫn ra đời, phát hành rộng trong nội bộ là các trại tù nhân ở lao tù Côn Đảo.

Trước đó, những tờ báo đầy tâm huyết trong tù, như: “Sinh hoạt”, “Rèn luyện”, “Niềm tin”, “Đoàn kết”, “Vươn lên”,... đã được các chiến sỹ trung kiên trong các trại cho ra đời tại ngay nhà tù của Đảo. Sau này các chiến sĩ cách mạng trong lao tù đã nâng các tờ báo đó lên thành tờ nội san “Xây dựng” (trong ảnh), là tờ báo chính thống của Lao 6B - nhà lao Côn Đảo dành cho những tù nhân chính trị kiên cường nhất và bất khuất nhất trong lao tù. Những tờ báo có một không hai này đi vào lịch sử Báo chí Việt Nam như là một nét đặc thù trong quá trình đấu tranh cách mạng ở Côn Đảo, mà chỉ ở Việt Nam và lao tù Côn Đảo mới có được báo chí trong tù.

Do trình độ văn hóa, nhận thức của một số tù chính trị ở Côn Đảo rất khá, có nhiều người học ở trường Pháp ra, các sinh viên trí thức giỏi cùng tham gia nên nội dung của tờ nội san “Xây dựng” rất phong phú, bổ ích và lý thú cả về phần chính trị, văn hóa, văn nghệ và các kiến thức khoa học, lịch sử.

Tờ “Xây dựng” của Lao 6B gần như là tài liệu học tập vô cùng quý giá của anh em tù chính trị và là tài liệu giác ngộ cách mạng của tù nhân, những đồng chí đảng viên trung kiên của Côn Đảo trước ngày 1/5/1975.

QUY TRÌNH LÀM BÁO THẬT HIẾM HOI TẠI LAO TÙ 

Số báo đầu tiên ra đời tại Côn Đảo giữa năm 1972, vào một ngày hè nắng lên rất đẹp tại đảo. Khi đó, bác Nguyễn Đằng là Tổng Biên tập của báo; đồng chí Lê Minh Sang, Thư ký Tòa soạn, đi đặt bài, biên tập bài và đưa đồng chí Lê Đằng duyệt nội dung. Lê Minh Sang, là sinh viên ở Đại học Khoa học Sài Gòn, bị bắt do tham gia phong trào yêu nước chống đế quốc Mỹ trong phong trào sinh viên tại các đô thị miền Nam.

Phần trình bày bìa, vẽ minh họa, viết tít bài do đồng chí Nguyễn Văn Nhẫn (Tứ Đọa) và Hoàng Văn Nghiêm, học sinh Trường Chu Văn An ở Sài Gòn, trực tiếp làm. Phần chép lại nội dung các bài báo để trình bày tờ báo cho vào nội dung từng số là do nhóm các đồng chí Lê Minh Sang, Châu Văn Mẫn, Hoàng Trọng Tấn, Trần Thanh Lê, Trần Quang Long... Ban biên tập lựa chọn những người chữ viết đẹp, có trình độ văn hóa cao để vẽ và trình bày cẩn thận các trang của từng số báo.

Việc trình bày nội dung các trang báo, trong điều kiện “không có gì” ở đảo, tất cả nhóm được phân công trình bày, đều tự tay mình để chép tay bài báo bằng chữ in. Khổ của cuốn nội san “Xây dựng” là 13 x 19cm, như ta thấy hiện nay. Quy trình chép báo, đầu tiên là chép nháp vào bìa carton, sau đó chép sạch vào tờ giấy trắng. Bìa carton được các “nhà báo” xé từng miếng, kê lên đầu gối các biên tập viên để làm bàn, chép ra.

Giấy và bút dùng cho tờ báo đều được gửi mua ở ngoài các lao vào nhà tù. Vì đây là “vùng giải phóng” tại đảo có nghĩa là bọn cai ngục chỉ canh gác được ở phía bên ngoài, còn bên trong nhà Lao 6B chúng không thể nào kiểm soát nổi. Từ sự sơ hở này mà anh em cảm hóa được “người của trại” giúp đỡ mua giấy, mua mực từ đất liền đưa ra.

Một điều không ai ngờ được là những cán bộ trật tự và số cai ngục ngụy quyền, là những người cảm tình với anh em trong Lao 6B, đã nhờ người giúp đỡ mua bút, giấy mang từ ngoài đảo vào nhà tù. Mực thì các tù chính trị tự chế bằng thuốc nhuộm đen, nước và một ít dung dịch glysérim để làm bôi trơn khi viết.

Mỗi cây bút được các bác cho đẩy hòn bi ra hút đầy mực vào rồi lại lắp bi vào, cứ thế viết hết lại hút mực vào, cho lần viết bài sau. Vì vậy, hình thức của mỗi số báo, bài báo có khi mực đậm, lúc nhạt khác nhau, cốt là anh em lao tù còn đọc rõ chữ.

Các màu sắc mà các nhà báo ở Côn Đảo dùng để minh họa trên bìa tạp chí, được dùng bằng cách: màu đỏ, nâu là thuốc đỏ từ y tế trại tù lao tù nhân; màu vàng là bột nghệ, bột thuốc tetracyclin; màu xanh từ màu lá khoai lang hoặc muối sát trùng cétélen. Các loại nước màu trên được pha trộn là sáng tạo của “họa sĩ”. Khi nội dung trình bày đã xong, Thư ký tòa soạn Lê Minh Sang trực tiếp cắt xén báo cho gọn gàng và đóng thành từng quyển (nay còn lưu tại Côn Đảo).

Dao cắt xén trong tù cũng thật lạ là chính dao cắt ống tiêm mà các tù chính trị lấy được từ trạm xá tự quản. Việc lấy được những con dao đó, giấu được trong người, rồi mang vào nhà lao mài sắc nhọn dùng cắt giấy là một kỳ công hiếm có của các tù nhân Lao 6B.

Mỗi số báo của nội san “Xây dựng” ban đầu xuất bản chỉ có hai cuốn, song do nhu cầu người đọc là các tù chính trị tăng lên nhiều, có trên 800 tù nhân chuyền tay nhau đọc, đến người cuối cùng thì tờ báo đã nát, giấy đã rách, chữ không rõ, cho nên Đảng ủy Lao 6B quyết định tăng số lượng lên 5 cuốn/kỳ để đáp ứng nhu cầu đọc tăng lên của các tù nhân chính trị - là những Đảng viên trung kiên, bất khuất của Đảng ta trong lao tù.

Năm 1974, do chính quyền Sài Gòn nhận thấy tính chất nguy hiểm của tù chính trị ở Lao 6B, chúng phân tán, xé lẻ tù nhân chính trị ở Lao 6B ra các lao khác nên tờ nội san tạm thời đình bản. Bác Tư Cẩn, Bảy Nhỏ, Châu Văn Mẫn cùng một số tù chính trị khác bị đưa vào chuồng cọp số 7 gọi là Trại 7, sau đó họ bị cách ly với các nhóm tù chính trị khác. Từ đó tờ nội san “Xây dựng” thiếu các nhà báo, người làm, trình bày,... không tiếp tục xuất bản được nữa.

Đấu tranh bằng báo chí, giáo dục anh em bạn tù bằng báo chí là một nét thật sự đặc sắc của các chiến sỹ Cách mạng tại Lao 6B - Côn Đảo. Đây chính là bằng chứng mãnh liệt nhất, lạc quan nhất của các chiến sỹ cách mạng trong lao tù đã tranh đấu thành công và giành được quyền tự quản ngay giữa chốn địa ngục trần gian...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 24+25-2025 phát hành ngày 16/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1453