Ngày 14/11, Trường Đại học Y dược TP.HCM phối hợp tổ chức Hội thảo quốc tế và kết nối kinh doanh Việt Nam - Nhật Bản ngành chăm sóc sức khỏe. Tại đây, PGS.TS.BS Nguyễn Văn Chinh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Y dược TP.HCM, cho biết già hóa dân số là một trong những xu hướng nổi bật, đáng quan tâm của thế kỷ 21. Theo thống kê, cứ 8 người trên thế giới thì sẽ có 1 người ở độ tuổi 60 trở lên. Trong những thập niên sắp tới, thế giới sẽ chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ số người cao tuổi.

THỰC TRẠNG TẠI VIỆT NAM VÀ NHẬT BẢN

Chia sẻ về thực trạng gánh nặng dân số già ở Việt Nam, GS.TS Trần Diệp Tuấn, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Y dược TP.HCM, cho hay mô hình bệnh tật đã thay đổi rất nhiều, tử vong do bệnh không lây nhiễm ngày càng tăng. Trong 10 bệnh gây tử vong hàng đầu thì có 8 bệnh là không lây nhiễm, chiếm tỉ lệ 77%, kéo theo chi phí cho chăm sóc sức khoẻ cũng tăng. Năm 2022, chi phí này chiếm 4,6% GDP cả nước, khoảng 18,5 tỷ USD.

Dù vậy, mỗi năm vẫn có khoảng 40.000 người Việt đi tìm kiếm cơ hội điều trị ở nước ngoài, tiêu tốn khoảng 2 tỉ USD. Theo ông Tuấn, một trong những lý do là ngành y tế chưa đáp ứng được nhu cầu của người bệnh là thiếu điều dưỡng. Bộ Y tế đang thiếu 23.000 nhân viên y tế về y học dự phòng và y tế công cộng. Trong khi đó, năm 2030 nước ta sẽ bước vào giai đoạn dân số già, điều này sẽ gây ra nhiều gánh nặng cho hệ thống y tế.

Trong khi đó, tại Nhật Bản, Viện Nghiên cứu về vấn đề dân số và bảo hiểm xã hội quốc gia Nhật Bản công bố ngày 12/11 rằng vào năm 2050, thời điểm đánh dấu thế hệ bùng nổ dân số thứ hai ở nước này bước vào tuổi 75, tỷ lệ người cao tuổi sống một mình tại 46/47 địa phương của Nhật Bản sẽ vượt quá 20%. Điều này càng đặt ra yêu cầu cấp bách về các giải pháp giảm tốc độ già hóa dân số và xây dựng các hệ thống hỗ trợ tương ứng như dịch vụ điều dưỡng, chăm sóc y tế tại nhà.

Dự báo của viện nghiên cứu trên chỉ rõ số người từ 75 tuổi trở lên sống một mình sẽ tăng lên mức 7,04 triệu người vào năm 2050, tức là gấp 1,7 lần so với mức của năm 2020, trong đó chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn, đặc biệt là tại thủ đô Tokyo với số người này được dự báo sẽ tăng lên 900.000 người vào năm 2050, tiếp theo lần lượt là các tỉnh Kanagawa với 569.000 người, Osaka (565.000 người) và Aichi (411.000 người).

Khi tình trạng người cao tuổi sống một mình và già hóa dân số tiếp tục gia tăng, hệ thống an sinh xã hội sẽ phải đối mặt với yêu cầu điều chỉnh sớm hơn. Với số lượng người cao tuổi ngày càng tăng, gánh nặng chi phí trợ cấp an sinh xã hội sẽ tiếp tục ngày càng cao và theo ước tính của Chính phủ Nhật Bản hồi năm 2018, khoản chi phí này sẽ đạt 190.000 tỷ yen (khoảng 1.230 tỷ USD) vào năm 2040.

Theo đánh giá của bà Kataoka Marika, Phó Giám đốc Phòng Chiến lược Y tế và Sức khỏe - Ban Thư ký Nội các Chính phủ Nhật Bản, mô hình dân số Việt Nam đang có nét tương đồng với dân số siêu già của Nhật Bản. Hiện, tỷ lệ dân số già (trên 60 tuổi) ở Việt Nam khoảng 17%, vào năm 2050 con số này sẽ tăng lên rất nhanh. Trong khi đó, tỷ lệ dân số già ở Nhật Bản là 30%, là quốc gia có dân số siêu già. Ở thời điểm này, Nhật Bản đang đối mặt với nhiều vấn đề xã hội do dân số siêu già và đang khắc phục nó.

 CHUẨN BỊ AN SINH XÃ HỘI LÀ CẦN THIẾT

PGS.TS Nguyễn Văn Tân, Trưởng bộ môn Lão khoa, Trường Đại học Y Dược TP.HCM, cho hay những năm tiếp theo, người 60 tuổi trở lên ở Việt Nam sẽ chiếm 16,2%, đến năm 2030 là 26%. Bên cạnh đó, tỷ lệ sinh đang giảm dần, tuổi thọ trung bình tăng 75,4 tuổi. Cấu trúc về lão hoá dân số của Việt nam cũng thay đổi rất rõ. "Dân số có tốc độ già hoá rất nhanh, nhưng tốc độ tăng trưởng thu nhập của người Việt còn chậm. Chúng ta chưa giàu mà đã già", PGS Tân chia sẻ.

So với các nước Đông Nam Á, thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam thuộc nhóm thấp, trung bình khoảng 4.000 USD/năm. Như vậy, việc lão hoá trên hệ thống dân số đặt ra nhiều thách thức như ảnh hưởng kinh tế, chăm sóc y tế và phúc lợi. Hiện, trên 70% người cao tuổi ở Việt Nam chưa nhận được lương hưu hay trợ cấp. Những người này sống trung bình 14 năm cuối đời với bệnh tật, mỗi người cao tuổi mang ít nhất 2 bệnh không lây nhiễm trở lên.

Chia sẻ về kinh nghiệm ứng phó với già hoá dân số, TS.BS Tomohiko Moriyama, Bệnh viện Đại học Kyushu (Nhật Bản), cho rằng mô hình bệnh tật của già hoá dân số ở Nhật Bản rất giống Việt Nam hiện nay. Như vậy, ông có thể dự đoán trong tương lai số người mắc ung thư ở Việt Nam sẽ tăng lên. Nhật Bản là quốc gia có dân số siêu già, tỷ lệ mắc bệnh ung thư rất cao, nhưng tỷ lệ tử vong thì thấp. Điều này cho thấy việc chẩn đoán sàng lọc, tầm soát làm rất hiệu quả.

Để làm được điều đó, TS Tomohiko cho biết Nhật Bản có nhiều cơ sở y tế, dịch vụ y tế có giá thấp. Cơ sở y tế tư hay công đều có giá như nhau, không có sự chênh lệch. Thêm nữa, ở Nhật Bản có hệ thống kiểm tra sức khoẻ định kỳ với giá rất rẻ. TS Tomohiko cho biết thêm Nhật Bản rất chú trọng đến việc đầu tư công nghệ, kỹ thuật trong chẩn đoán và điều trị ung thư.

Hiện, có nhiều loại ung thư có thể phát hiện được bằng nội soi, rất dễ sử dụng. "Phẫu thuật bằng Robot từ xa cũng dần trở nên khả thi ở Nhật Bản. Trong một cuộc mổ, nhiều người ở nhiều nơi có thể cùng tham gia. Những phần mổ khó, phẫu thuật viên có thể nhường lại cho bác sĩ giỏi hơn thực hiện", vị chuyên gia chia sẻ.

TS Masa Higo, Đại học Kyushu cũng chia sẻ, ở Nhật Bản đã triển khai bảo hiểm y tế cho người cao tuổi từ 16 năm trước. Sau đó là ra đời hệ thống Robot chăm sóc người cao tuổi. Người cao tuổi đăng ký bảo hiểm sẽ được hưởng dịch vụ điều dưỡng chăm sóc. Chi phí được nhà nước trả 80 - 90%, phần còn lại họ sẽ tự thanh toán. Theo TS Masa, do tỷ lệ sinh thấp, tương lai người già phải tự chăm sóc hoặc dựa vào Chính phủ, do đó việc chuẩn bị những phúc lợi, bảo hiểm, cơ sở hạ tầng để chăm sóc họ là đều cần thiết.

Theo nghiên cứu viên Kanae Sawamura của Viện Nghiên cứu Tổng hợp Nhật Bản, thời điểm đạt đỉnh về già hóa dân số sẽ khác nhau tùy theo từng khu vực, từng địa phương nên các biện pháp ứng phó và cách thức tiến hành cũng khác nhau. Tựu chung, vấn đề cấp bách là xây dựng một hệ thống hỗ trợ an sinh xã hội tương ứng, trong đó mọi thế hệ phải có nghĩa vụ đóng góp. Đồng thời, cần phải cải cách hệ thống lương hưu để đảm bảo người cao tuổi có thể tiếp tục làm việc trong khả năng và có đủ tài chính để sống ổn định khi về già.