Trong hơn một thập kỷ vận hành một chuỗi trường mẫu giáo và trường tiểu học, Li Dongmei gắng sức chống chọi với điều kiện bất lợi từ thực tế là tỷ lệ sinh ở Trung Quốc đi xuống. Số lượng trẻ em ngày càng giảm đồng nghĩa số trẻ theo học tại các ngôi trường mà Li vận hành giảm theo. Đến năm 2020, cô Li đã nhận thấy một cơ hội kinh doanh mới.

Biến động kinh tế và xã hội mà đại dịch Covid-19 gây ra đã dẫn tới một bước ngoặt, khiến nhà kinh doanh giáo dục này quyết định dịch chuyển trọng tâm sang một lớp khách hàng khác với số lượng đông đảo hơn, đó là người già.

Trung tâm giáo dục của Li ở Tế Nam, một thành phố phía Đông Trung Quốc, mở các lớp dạy hát, múa, âm nhạc và hội họa cho người cao tuổi. Cô đứng ra tổ chức các hoạt động và chuyến đi học tập cho học viên của mình. Không giống như trẻ nhỏ chỉ có kỳ nghỉ hè và nghỉ đông, người già theo học các lớp này quanh năm và các lớp lúc nào cũng kín chỗ. “Nền kinh tế lớn nhất bây giờ là nền kinh tế bạc. Thị trường phục vụ người cao tuổi lớn hơn thị trường phục vụ trẻ nhỏ”, cô Li, 36 tuổi, hào hứng nói với phóng viên tờ báo New York Times.

DỊCH CHUYỂN TỪ SỮA CHO TRẺ EM SANG SỮA CHO NGƯỜI GIÀ

Xã hội lão hóa của Trung Quốc được dự báo sẽ làm suy giảm sức tăng trưởng của nền kinh tế trong những thập kỷ tới. Tuy nhiên, ảnh hưởng bất lợi của sự thay đổi nhân khẩu học đã hiện rõ đối với các doanh nghiệp kinh doanh các hàng hóa và dịch vụ phục vụ trẻ nhỏ. Trong bối cảnh như vậy, nhiều công ty trong lĩnh vực này đã thu hẹp hoạt động hoặc chuyển hướng kinh doanh.

Các công ty sữa sản xuất sữa công thức cho trẻ sơ sinh giờ chuyển sang phát triển sữa bột cho người cao tuổi. Chủ các trường mẫu giáo và nhà trẻ bắt đầu đóng cửa bớt những ngôi trường này và thay vào đó, xây trung tâm chăm sóc người già. Một công ty công nghệ chuyển sản xuất thiết bị giúp cha mẹ giám sát con nhỏ giờ đây thiết kế những sản phẩm cho phép con cái trưởng thành cập nhật tình hình của cha mẹ lớn tuổi.

Năm 2022, dân số Trung Quốc giảm lần đầu tiên kể từ năm 1961. Số người chết ở nước này lại vượt số trẻ được sinh ra vào năm ngoái, và số người từ 60 tuổi trở lên đã vượt 290 triệu. Điều này có nghĩa cứ 5 người ở Trung Quốc lại có 1 người 60 tuổi hoặc già hơn. Ủy ban Y tế quốc gia Trung Quốc ước tính dân số cao tuổi của nước này sẽ tăng lên mức hơn 400 triệu người vào khoảng năm 2035.

Để ứng phó với tình trạng lão hóa dân số, Chính phủ Trung Quốc mới đây công bố kế hoạch tăng tuổi nghỉ hưu luật định ở nước này.

Trong nhiều năm qua, Trung Quốc đã cố gắng ngăn chặn cuộc khủng hoảng nhân khẩu học. Năm 2016, Bắc Kinh dỡ bỏ hoàn toàn chính sách một con và đưa ra nhiều biện pháp khuyến khích người dân sinh thêm con. Tuy nhiên, những khó khăn kinh tế gần đây khiến giới trẻ Trung Quốc có thêm lý do để nghi ngờ về khả năng tài chính của họ trong việc lập gia đình và sinh con.

Một mối lo của các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc hiện nay là số trẻ em được sinh ra ít đi sẽ dẫn tới lực lượng lao động suy giảm trong tương lai. Điều đó sẽ đồng nghĩa với thu ngân sách từ thuế suy giảm, đồng thời gia tăng áp lực đối với hệ thống chăm sóc người cao tuổi và lương hưu.

Trong một chỉ thị vào năm 2021, Hội đồng Nhà nước Trung Quốc kêu gọi “tích cực thúc đẩy nền kinh tế bạc” và phát triển “những ngành công nghiệp thân thiện với người cao tuổi”.

Cô Li, nhà kinh doanh giáo dục đã đóng cửa các trường học cho trẻ nhỏ, hiện cung cấp nhiều lớp học cho người cao tuổi. Trong số đó có lớp dạy người già cách bước đi giống như người mẫu thời trang trên sàn catwalk. Cô Li cho biết cô hướng dẫn học viên cách trở thành người có ảnh hưởng (influencer) trên mạng thông qua những bài học về làm video ngắn.

Cũng “nhòm ngó” đối tượng khách hàng là người cao tuổi, Công ty sữa quốc doanh Xinjiang Tianrun Dairy đã mua lại một đối thủ nhỏ con hơn vào năm ngoái để tập trung sản xuất các sản phẩm sữa bột cho người trung và cao tuổi.

Hãng thực phẩm và đồ uống Thụy Sỹ Nestle đề cập đến tỷ lệ sinh giảm mạnh ở Trung Quốc vào năm ngoái khi công bố kế hoạch đóng cửa nhà máy sữa công thức dành cho trẻ sơ sinh ở Ireland. Nestle và các công ty sữa Trung Quốc đã giới thiệu các sản phẩm sữa bột đặc biệt với lợi ích sức khỏe cho người cao tuổi như ngừa loãng xương, cải thiện giấc ngủ và có lợi cho tiêu hóa.

Một công ty sữa hàng đầu của Trung Quốc là Yili Group đang quảng cáo các sản phẩm sữa dành cho người cao tuổi trên các kênh truyền hình. Trong một quảng cáo như vậy, một cặp đôi trẻ mua loại sữa bột đặc biệt, không có đường mía, làm quà cho người thân trong dịp Tết Nguyên đán.

Sự dịch chuyển không chỉ diễn ra mạnh mẽ trên thị trường sữa. Từ năm 2013, Công ty an ninh mạng Trung Quốc 360 Security Technology đã sản xuất đồng hồ thông minh dành cho trẻ em, cho phép cha mẹ liên lạc với con cái, cũng như theo dõi vị trí và hoạt động trên mạng Internet của con. Năm 2019, với lý do “sự phát triển của xã hội lão hóa”, công ty trình làng các sản phẩm đồng hồ thông minh dành cho người cao tuổi với những tính năng như đo huyết áp và nhịp tim, cho phép người nhà theo dõi vị trí của người cao tuổi, và cuộc gọi khẩn cấp chỉ với một chạm.

“KHÔNG CÒN LỰA CHỌN NÀO KHÁC”

Quy mô của thị trường phục vụ người già đang tăng trưởng nhanh đã buộc các công ty Trung Quốc từng hướng tới đối tượng trẻ nhỏ và phụ huynh có con nhỏ phải thay đổi - theo phó giáo sư kinh tế He-Ling Shi thuộc Đại học Monash, Australia. “Họ không còn lựa chọn nào khác”, ông Shi cho biết.

Số trẻ được sinh ra ở Trung Quốc giảm còn 6 triệu trong năm 2023, thấp hơn khoảng 6% so với năm trước đó. Ngoài ra, số trẻ học mẫu giáo giảm gần 12%, theo Bộ Giáo dục nước này.

Năm ngoái, Zhang Youlan ứng tuyển vào vị trí giáo viên mẫu giáo tại một trường ở thành phố Tây An thuộc miền Trung của Trung Quốc. Khi Zhang tới để phỏng vấn, cơ sở đó hóa ra không phải là trường mẫu giáo mà là một viện dưỡng lão.

Zhang - một cựu giáo viên mẫu giáo, kể lại rằng vị trí cần tuyển đó được quảng cáo như vậy vì nhiệm vụ của công việc không có gì khác. Công việc mới của cô cũng tương tự như trước: dạy các môn hát, múa, hội họa và thủ công. Vào giờ ăn, cô gửi ảnh học sinh đang ăn trưa cho người nhà của họ, thường là những người con đã trưởng thành.

Cô Zhang cũng cho biết cô thấy nhiều trường mẫu giáo đã bị đóng cửa. Theo Bộ Giáo dục Trung Quốc, hơn 20.000 trường mẫu giáo ở nước này đã bị đóng cửa trong năm 2022-2023. Số lượng giáo viên mầm non cũng giảm 5% trong năm ngoái.

Trái lại, thị trường chăm sóc người già đang tăng trưởng bùng nổ. Số cơ sở chăm sóc người già ở Trung Quốc đã tăng gấp đôi trong thời gian từ năm 2018 đến nay. “Lĩnh vực này có tương lai tốt hơn là kinh doanh trường mẫu giáo. Ngày càng nhiều người già và ít trẻ con hơn”, cô Zhang cho biết.

Năm 2018, Cai Hao mở một cửa hàng mẹ và bé ở thành phố Thạch Gia Trang thuộc tỉnh Hà Bắc. Ban đầu, cửa hàng chủ yếu bán quần áo và giày dép cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Số trẻ sơ sinh đã tăng vọt trong mấy năm sau khi Trung Quốc áp dụng chính sách hai con, nhưng sau đó nhanh chóng sụt giảm trở lại. Đại dịch cũng khiến lượng khách tới cửa hàng của ông Cai giảm sút. “Chẳng có khách gì cả. Không có trẻ con, khách không có lý do gì để tới đây mua sắm”, ông chia sẻ.

Vài năm trước, khách hàng bắt đầu hỏi cửa hiệu của ông Cai có bán sữa bột cho người già hay không. Thấy vậy, ông chủ này bắt đầu nhập sữa cho người già. Doanh số tăng tốt nên ông nhập thêm nhiều loại khác, gồm sữa cho người bị tiểu đường và người mắc chứng căng thẳng quá mức. Ông Cai tiết lộ, ông chưa bao giờ đưa ra một kế hoạch chiến lược nhắm đến khách hàng cao tuổi, nhưng hiện nay, 10% doanh thu của ông đến từ việc bán sữa cho người già.