Qua gần ba năm triển khai, Dự án “Kinh tế tuần hoàn trong sản xuất cacao: Từ hạt ca cao đến thanh sôcôla” do Liên minh châu Âu (EU) tài trợ đã làm thay đổi tập quán trồng cacao của người dân Tây Nguyên. Nhiều hecta cacao ngày càng được mở rộng, người nông dân vui mừng gắn bó với từng gốc cacao, thu nhập của bà con được cải thiện.

MÔ HÌNH NGÀY CÀNG ĐƯỢC NHÂN RỘNG

Dự án được thực hiện từ tháng 7/2022 đến 7/2026 tại Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Bình Phước (Tây Nguyên) và các tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa-Vũng Tàu, Bến Tre (Đông Nam Bộ), với tổng ngân sách 1.939.438 EUR (80% của EU từ Chương trình SWITCH Asia).

Tính đến cuối tháng 3/2025, đã có 1.163 cán bộ hợp tác xã, doanh nghiệp, cán bộ khuyến nông và nông dân chủ chốt được nâng cao năng lực thông qua các lớp tập huấn, đào tạo về giải pháp kinh tế tuần hoàn trong sản xuất cacao, trong đó khoảng 30% đã cải thiện thu nhập nhờ thực hành các kiến thức và kỹ năng được tập huấn.

Sáu mô hình trình diễn các giải pháp kinh tế tuần hoàn cho cacao được xây dựng và triển khai. Một bộ tài liệu hướng dẫn các giải pháp kinh tế tuần hoàn trong ngành cacao được xây dựng, chuẩn hóa và phổ biến. Hai nghiên cứu điển hình được thực hiện và công bố. 26 hoạt động hỗ trợ kỹ thuật được triển khai với các đối tác doanh nghiệp, hợp tác xã để thúc đẩy các giải pháp kinh tế tuần hoàn trong canh tác cacao.

Cùng với đó, năm doanh nghiệp, bảy hợp tác xã đã chuyển đổi theo mô hình kinh tế tuần hoàn, áp dụng thực hành các giải pháp trong thực tế. Ước tính khoảng 115.000 EUR đã được các đối tác đầu tư vào triển khai hoạt động liên quan. Bốn sáng kiến chính sách đã và đang được xây dựng với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) hoàn thiện khung pháp lý về kinh tế tuần hoàn, quy định quản lý phế thải nông nghiệp, xây dựng bộ chỉ số kinh tế tuần hoàn ngành nông nghiệp.

Dự án kỳ vọng, khi kết thúc sẽ có 3.500 nông dân tăng thu nhập nhờ áp dụng công nghệ sản xuất tái tạo; 500 người có việc làm tốt hơn; sáu doanh nghiệp chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn; 4.000 tấn cacao có quy trình sản xuất tốt hơn.

HIỆU QUẢ TỪ CÁCH LÀM MỚI

Vui mừng trước kết quả ban đầu, ông Bạch Thanh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển cộng đồng (CDC), chia sẻ dự án của EU đã đánh thức tiềm năng nông sản của Việt Nam thông qua một phương thức quản trị mới, thích ứng với biến đổi khí hậu, đáp ứng yêu cầu cao của các thị trường khó tính.

Khi chưa có dự án, nông dân Tây Nguyên vẫn trồng và thu hoạch cacao theo phương thức truyền thống. Họ chỉ lấy hạt để làm sôcôla, trong khi hạt chỉ chiếm dưới 10% tổng khối lượng quả cacao, nên giá trị kinh tế mang lại cho người nông dân không lớn. Còn lại những sản phẩm dư thừa như vỏ quả cacao, lá cây… thì bà con vứt ra vườn, vừa gây ô nhiễm, lại tạo ra lượng phát thải lớn.

Tuy nhiên, kể từ khi có dự án sản xuất trồng cacao theo hướng tuần hoàn, cùng với sự hỗ trợ công nghệ của Viện Môi trường nông nghiệp, toàn bộ phần dư thừa còn lại của cây cacao như vỏ, lá, thân cây được chuyển đổi thành nguyên liệu có ích. Vỏ cacao được ủ thành chất cải tạo đất giàu dinh dưỡng, lên men vỏ cacao làm thức ăn chăn nuôi. Hơn thế, vỏ cacao qua nhiệt phân sản xuất ra than sinh học giúp cải thiện cấu trúc đất, kích thích tăng trưởng cây trồng, giảm phát thải khí nhà kính thông qua lưu trữ carbon trong đất… Tất cả những phương thức này giúp người nông dân giảm thiểu chi phí đầu vào, tăng năng suất cây trồng.

Ông Cầm Bá Biên, hộ nông dân tại thôn 2, xã Đắk Wil, Cư Jut, Đắk Nông, cho biết trước kia có những thời điểm muốn chặt bỏ cây cacao do giá cây tiêu hay nông sản khác cao hơn. Nhưng đến thời điểm này, ông đủ niềm tin để tiếp tục mở rộng diện tích trồng cacao, bởi được hỗ trợ về canh tác tuần hoàn và đã nắm vững kỹ thuật để thâm canh, quản lý được sâu bệnh dịch hại, trong khi nhu cầu thị trường lớn, giá thu mua hạt cacao tăng từng năm.

“Năm 2024, vườn cacao với diện tích 7 sào (700 gốc cây cacao), sau khi trừ chi phí, thu về 200 triệu đồng. Năm 2025, với mức giá bán hạt cacao ước khoảng 80.000 đồng/kg, kỳ vọng lợi nhuận mang lại khoảng 300 triệu đồng”, ông Biên chia sẻ. Đồng thời, ông Biên cho biết nhiều bà con vay nợ mấy năm nay chưa trả được, nhưng nay giá cacao tăng theo từng năm, bà con đã trả hết nợ, nên rất mừng.

Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Nhất Tâm (thôn 10, xã Ea Đar, huyện Ea Kar, Đắk Lắk) có 20 thành viên chính thức và 200 thành viên liên kết. Bà Nguyễn Hồng Thương, Giám đốc Hợp tác xã cho hay diện tích đang kinh doanh cacao của huyện hiện nay là gần 700 ha. Vùng nguyên liệu cacao của hợp tác xã được thực hiện theo quy trình tuần hoàn, cho thu hoạch liên tục trong vòng 9 tháng/năm. Giá bán ra bền vững, tăng hàng năm, doanh thu mỗi ha cacao từ 500 - 1 tỷ đồng/năm. Dự kiến đến năm 2030, diện tích trồng cacao theo mô hình tuần hoàn của huyện Ea Kar mở rộng lên tới 1.200 ha.

Hợp tác xã nông nghiệp và dịch vụ Đồng Tiến Ea Kar (Đắk Lắk) có 80 thành viên, 120 ha trồng cây ca cao, sản lượng thu hoạch hàng năm đạt khoảng 300 tấn hạt. Ông Nguyễn Đình Thiên, Chủ nhiệm Hợp tác xã, cho biết người nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp liên kết với nhau từ khi trồng cây đến thu hoạch. Vì thế đầu ra hạt cacao luôn ổn định và đi lên chứ không bấp bênh. Cùng với quy trình tuần hoàn khép kín, còn giúp bà con giảm được chi phí sản xuất, tăng năng suất cây cacao. Nếu trừ chi phí, mỗi hecta vẫn mang lại lợi nhuận 400 triệu đồng/năm, nên bà con rất phấn khởi canh tác.

Theo ông Tuấn, kinh tế tuần hoàn đang trở thành xu hướng trên toàn cầu, giúp giảm tác động tiêu cực của sản xuất và tiêu dùng đến môi trường. Tuy nhiên, ở Việt Nam, khái niệm này vẫn còn khá mới, nhận thức còn hạn chế. Sản xuất và chế biến cacao cũng như nhiều ngành nông nghiệp khác đang đối mặt với thách thức: đất đai bị suy thoái, ô nhiễm nước, lãng phí tài nguyên trong chế biến và vấn đề bao bì không thân thiện môi trường. Những rào cản này phần lớn xuất phát từ việc chưa có chính sách khuyến khích kinh tế tuần hoàn trong ngành.

“Nếu ngành cacao Việt Nam được đặt trong một chương trình, một hoạch định chiến lược quốc gia cùng với giải pháp kinh tế tuần hoàn, sẽ mở ra vị thế mới cho ngành cacao Việt Nam trên bản đồ cacao thế giới”, ông Tuấn khẳng định. Song ông Tuấn cho biết thêm, so với cacao của Indonesia, Malaysia, Brazil, Bờ Biển Ngà thì cacao của Việt Nam được các tập đoàn sản xuất sôcôla đánh giá ngon nhất. Nếu được quản lý đúng cách, ngành cacao có thể phát triển bền vững mà không gây hại cho môi trường.

Ông Tuấn nhấn mạnh, các doanh nghiệp trong ngành sẵn sàng thay đổi, nhưng cần có hướng đi rõ ràng, vừa hiệu quả vừa mang lại lợi nhuận. Đây cũng là nền tảng áp dụng kinh tế tuần hoàn mở rộng cho các loại nông sản khác như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng, mắc ca... và mở rộng trên nhiều địa phương của Việt Nam.

HÌNH MẪU VỀ KINH TẾ TUẦN HOÀN

Tận mắt chứng kiến sự thay đổi của từng vựa cacao, ông Julien Guerrier, Đại sứ EU, vui mừng nhấn mạnh: quy định chống phá rừng (EUDR) của EU đã tạo ra những tác động tích cực đối với ngành nông nghiệp Việt Nam. Quy định này không những tạo động lực để người nông dân truy vết nguồn gốc sản phẩm hạt cacao của mình, mà còn giúp nâng cao giá thành sản phẩm. Nhờ áp dụng những quy trình bền vững này, người nông dân trồng cacao đã có thể xin được chứng nhận sản phẩm bền vững từ EU cũng như Nhật Bản, từ đó xuất khẩu sản phẩm cacao với mức giá cao.

“Doanh nghiệp, người nông dân Việt Nam đã đi đầu trong việc nâng cấp sản xuất theo mô hình kinh tế tuần hoàn”, Đại sứ EU đánh giá và cho biết trong ngành sản xuất ca cao ở Tây Nguyên, các trang trại không chỉ trồng ca cao mà còn canh tác nhiều loại cây trồng khác nhau. Điều này giúp họ tận dụng lợi ích từ các loại cây trồng khác nhau. Người nông dân còn sử dụng toàn bộ quả cacao, không chỉ phần hạt mà cả phần còn lại của quả cũng được tận dụng hữu ích.

Ngoài ra, họ còn nuôi giun đất để tạo ra phân bón tự nhiên phục vụ sản xuất. Đây thực sự là một mô hình hiệu quả. “Trên thực tế, tôi đã chứng kiến một mô hình kinh tế tuần hoàn khác đang được phát triển trong ngành nuôi tôm ở Đồng bằng sông Cửu Long. Ở đó, có một hệ thống ao nuôi tuần hoàn theo đúng nghĩa, với tôm và cá sống chung trong một chuỗi sinh thái, trong đó còn tận dụng cả chất thải của tôm làm thức ăn. Việt Nam thực sự đang đi đầu và có thể trở thành hình mẫu về kinh tế tuần hoàn cho khu vực cũng như các quốc gia khác”, Đại sứ EU khẳng định...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 12-2025 phát hành ngày 24/3/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1308