Trên bản đồ khoáng sản của Thanh Hóa, có tới 557 khu vực mỏ nằm rải khắp các huyện miền núi và trung du. Từ đất san lấp đến đá xây dựng, từ cát sông đến sét gạch ngói, trữ lượng được đánh giá rất lớn. 

Đến tháng 5/2025, toàn Thanh Hoá có 330 mỏ được cấp phép khai thác còn thời hạn. Nhưng chỉ số hoạt động lại không tỷ lệ thuận. Đặc biệt, mỏ cát xây dựng – nguyên liệu thiết yếu cho hầu hết các công trình – gần như tê liệt, khi chỉ có 1/28 mỏ đang khai thác.

Có mỏ được đấu giá xong nhưng chưa kịp đi vào hoạt động. Có mỏ từng khai thác nhưng giờ vướng thủ tục. Có mỏ thì chủ doanh nghiệp tạm dừng vì tâm lý e ngại sau hàng loạt vụ xử lý vi phạm gần đây. 

Nhiều công trình lớn buộc phải ngừng thi công hoặc mua nguyên vật liệu từ tỉnh ngoài với giá cao. Còn các nhà thầu xây dựng vừa làm vừa ngóng, bởi không ai biết khi nào thị trường cát, đất, đá sẽ bình ổn trở lại.

Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, đã có hàng chục vụ xử phạt hành chính với tổng số tiền gần 8 tỷ đồng. Các động thái xử lý là cần thiết, nhưng đi kèm là hệ quả không nhỏ: nhiều doanh nghiệp chọn dừng lại, chờ hướng dẫn rõ ràng hơn thay vì tiếp tục khai thác trong tâm lý bất an.

Một nguyên nhân khác là quy mô các mỏ khai thác trên địa bàn nhìn chung còn nhỏ lẻ, phân tán, công suất thấp. Nhu cầu VLXD lại tăng vọt từ các đại dự án như cao tốc Bắc – Nam, trong khi năng lực cung ứng không tăng tương xứng. Cán bộ quản lý ở một số địa phương còn thiếu chuyên môn. Hệ thống quy định pháp luật vẫn còn khoảng trống, chưa thực sự đồng bộ giữa hành chính và hình sự.

Đặc biệt với cát, loại vật liệu đang khan hiếm nhất còn gặp vướng mắc kỹ thuật: nhiều doanh nghiệp chưa có phương tiện khai thác đạt yêu cầu đăng kiểm, dẫn tới phải dừng thi công dù có mỏ trong tay.

Trong những cuộc làm việc giữa UBND tỉnh Thanh Hoá và cộng đồng doanh nghiệp gần đây, một loạt giải pháp đã được đề xuất.

Địa phương này đề nghị Trung ương sớm sửa đổi những quy định pháp lý chồng chéo giữa xử lý hành chính và hình sự trong lĩnh vực khoáng sản, để doanh nghiệp không còn hoang mang, nguồn cung VLXD không bị gián đoạn.

Thanh Hoá cũng tính đến phương án khai thác tạm thời đối với cát xây dựng. Theo đó, cho phép doanh nghiệp được sử dụng phương tiện đơn giản trong thời gian tối đa 4 tháng, vừa khai thác vừa hoàn thiện thủ tục đăng kiểm tàu thuyền chính thức.

Bên cạnh đó, Sở Nông nghiệp và môi trường Thanh Hoá và các cơ quan liên quan đã vào cuộc hướng dẫn doanh nghiệp nhanh chóng hoàn thiện hồ sơ, đưa các mỏ đã tạm dừng trở lại vận hành. Những mỏ đủ điều kiện thì được hướng dẫn thủ tục nâng công suất, ưu tiên cát, đất san lấp và đá có đầu tư nghiền cát nhân tạo.

Thanh Hoá cũng đang rà soát để cập nhật các mỏ khoáng sản vào quy hoạch, đẩy nhanh tiến trình đấu giá – cấp phép mỏ mới.

Với các mỏ đã đấu giá thành công, nhưng bị chậm do vướng thủ tục, tỉnh yêu cầu các sở, ngành liên quan rút ngắn thời gian xử lý các bước như thăm dò, đánh giá trữ lượng, đánh giá tác động môi trường, chuyển đổi mục đích đất rừng...

Trong loạt giải pháp mà tỉnh Thanh Hóa đề xuất, có một chi tiết đáng chú ý: ưu tiên sử dụng vật liệu thay thế. Với các công trình dùng vốn ngân sách, cát nghiền từ đá sẽ được khuyến khích sử dụng thay vì cát sông. Đó là cách để giảm áp lực lên nguồn tài nguyên cạn kiệt, hướng tới phát triển bền vững trong dài hạn.

Tỉnh cũng kiến nghị Công an phối hợp Sở Tư pháp để nghiên cứu các trường hợp vi phạm trong khai thác khoáng sản một cách phù hợp thực tiễn, tránh hình sự hóa những hành vi chưa nghiêm trọng.