Tiếp tục chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, ngày 15/2, Quốc hội nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Sau đó, Quốc hội thảo luận ở tổ về nội dung này.

Theo tờ trình của Chính phủ do Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng trình bày nội dung dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

TẠO CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH ĐẶC THÙ, VƯỢT TRỘI TRONG HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC CÔNG NGHỆ 

Nghị quyết nhằm thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và chuyển đổi số thực sự trở thành động lực để hoàn thành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Các chính sách phải ưu đãi vượt trội để tháo gỡ, giúp những việc lớn chuyển động sẽ tác động đến các hoạt động khác thay đổi theo.

Với tinh thần đổi mới sáng tạo, sẽ giúp Việt Nam thực hiện khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thành công với hạ tầng số phát triển tiên tiến, công nghiệp công nghệ số Việt Nam phát triển, hiện thực hóa mục tiêu tăng trường kinh tế từ 8% trở lên năm 2025 và tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo.

Nghị quyết quy định về thí điểm một số cơ chế, chính sách tháo gỡ chi tiêu tài chính từ ngân sách nhà nước, hoạt động của tổ chức và nhân lực trong tổ chức Khoa học và công nghệ công lập, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu và hoạt động khoa học và công nghệ trong doanh nghiệp, công nghệ chiến lược; cơ chế, chính sách đặc thù về đầu tư, đấu thầu, tài chính và thử nghiệm có kiểm soát cho chuyển đổi số quốc gia, phát triển hạ tầng số, công nghiệp công nghệ số chiến lược để tháo gỡ vướng mắc tạo cơ chế, chính sách vượt trội trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Cụ thể, về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Chính phủ đề xuất quy định cơ chế tự chủ của tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ theo hướng giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tổ chức, cán bộ, tài chính, chuyên môn.

Quy định viên chức, viên chức quản lý làm việc tại tổ chức khoa học và công nghệ công lập được tham gia thành lập, quản lý, điều hành doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu; bổ sung quy định về miễn trừ trách nhiệm khi xảy ra rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ;

Cùng với đó, quy định nguyên tắc về áp dụng khoán chi đối với nhiệm vụ Khoa học và Công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước, bao gồm cả nội dung khoán chi đến sản phẩm cuối cùng.

Dự thảo nêu, nguyên tắc kinh phí nhà nước cấp cho nhiệm vụ Khoa học và Công nghệ thông qua quỹ. Các quỹ trong lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo được thành lập theo quy định của pháp luật khoa học công nghệ và từ nhiều nguồn khác nhau.

Dự thảo cũng quy định về ưu đãi thuế cho hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; về phát triển công nghệ chiến lược; về tài sản hình thành từ nhiệm vụ khoa học công nghệ.

Về chuyển đổi số quốc gia, Chính phủ đề xuất, xác định hoạt động chuyển đổi số quốc gia gồm: nền tảng số dùng chung, chỉ định thầu cho các gói thầu; hoạt động phát triển hạ tầng số gồm: hạ tầng 5G, cáp viễn thông kết nối quốc tế trên biển, thí điểm dịch vụ viễn thông sử dụng công nghệ vệ tinh quỹ đạo tầm thấp.

Đối với hoạt động phát triển công nghiệp công nghệ số chiến lược (bán dẫn), ngân sách trung ương hỗ trợ để xây dựng nhà máy chế tạo chip bán dẫn quy mô nhỏ.

Chính phủ đề xuất, người đứng đầu cơ quan đơn vị; cán bộ, công chức, viên chức tham gia xây dựng, ban hành các cơ chế, chính sách quy định tại nghị quyết nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn, thúc đẩy hoạt động Khoa học và Công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được xem xét loại trừ, miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm nếu triển khai nghị quyết xảy ra các hành vi, tác động tiêu cực, lợi ích nhóm, lãng phí.

ĐỀ NGHỊ LÀM RÕ CƠ QUAN NÀO QUYẾT ĐỊNH CHO TỔ CHỨC, CÁ NHÂN ĐƯỢC MIỄN TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ

Thẩm tra về nội dung nêu trên, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, ủy ban tán thành với sự cần thiết, cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn để ban hành nghị quyết.

Ủy ban cơ bản nhất trí phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng; có ý kiến đề nghị thu hẹp phạm vi điều chỉnh. Có ý kiến đề nghị tập trung 03 nhóm chính sách: cơ chế quỹ, thương mại hóa và đầu tư mạo hiểm. Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định trực tiếp liên quan đến nhà khoa học; bổ sung quy định huy động, sử dụng nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước, ngoài khu vực công; bổ sung quy định áp dụng cơ chế tự chủ (Điều 4) và cơ chế thành lập, điều hành doanh nghiệp từ kết quả khoa học (Điều 5) đối với trung tâm đổi mới sáng tạo công lập.

Về cơ chế tự chủ của tổ chức Khoa học công lập, Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường đề nghị, làm rõ nội hàm của quy định “được giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm ở mức độ cao nhất” để thống nhất cách hiểu. Có ý kiến cho rằng, quy định cơ chế tự chủ về tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập thuộc thẩm quyền của Chính phủ, do đó, không cần quy định trong dự thảo nghị quyết.

Về việc thành lập, điều hành doanh nghiệp từ kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, ủy ban đề nghị làm rõ quy định này có thể phát sinh rủi ro, xung đột lợi ích và thiếu cơ chế kiểm soát tài sản công.

Về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ cơ quan nào quyết định cho tổ chức, cá nhân được miễn trách nhiệm dân sự; cần quy định để xác định được tổ chức, cá nhân đã làm, đã nỗ lực hết sức, đã thực hiện đầy đủ quy trình, quy định nhưng vẫn xảy ra rủi ro.

Về cấp kinh phí từ ngân sách nhà nước để triển khai nhiệm vụ khoa học công nghệ, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ quy định này thuộc thẩm quyền của Chính phủ hay của Quốc hội. Có ý kiến đề nghị cho phép các tổ chức khoa học công nghệ thành lập quỹ Khoa học công nghệ.

Về áp dụng khoán chi trong triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước, ủy ban nhận thấy quy định này là phù hợp với tính chất của hoạt động khoa học công nghệ. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, nội dung này thuộc thẩm quyền của Chính phủ; đề nghị đánh giá kỹ vướng mắc trong thực hiện khoán chi đối với nhiệm vụ khoa học công nghệ thời gian qua.

Về quyền quản lý, sử dụng, sở hữu tài sản trang bị để triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước và quyền, quản lý, sử dụng, sở hữu đối với kết quả của nhiệm vụ KHCN sử dụng ngân sách nhà nước, có ý kiến đề nghị rút ngắn thời gian 5 năm vì quá dài để thu hồi ngân sách nhà nước khi không tổ chức triển khai ứng dụng kết quả nhiệm vụ khoa học công nghệ, có thể gây lãng phí, nhất là bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.

Về ưu đãi thuế cho hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, có ý kiến cho rằng không nên quy định ưu đãi thuế cho doanh nghiệp vì đã được hưởng các ưu đãi trong sử dụng Quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp.

Đối với cơ chế, chính sách trong chuyển đổi số quốc gia, ông Huy cho biết về cơ bản, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhất trí với các cơ chế, chính sách về vấn đề này

Về hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp tham gia phát triển nhanh hạ tầng mạng 5G, ủy ban đề nghị có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc sử dụng vốn hỗ trợ; làm rõ căn cứ quy định mức hỗ trợ; cân nhắc quy định này vì doanh nghiệp có thể tự đầu tư, có thể sử dụng Quỹ Dịch vụ viễn thông công ích hỗ trợ các doanh nghiệp này.

Về phát triển các tuyến cáp viễn thông kết nối quốc tế trên biển do doanh nghiệp viễn thông Việt Nam tham gia góp vốn hoặc là chủ đầu tư, cơ quan thẩm tra đề nghị cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc sử dụng vốn.

Đối với chính sách hỗ trợ dự án công nghiệp công nghệ số chiến lược có tính chất đặc biệt, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cân nhắc vì chính sách này hiện đang được quy định ở dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số, để phát huy hiệu quả thì cần có thời gian đủ dài; làm rõ căn cứ xác định mức hỗ trợ tối đa; bổ sung quy định đầu tư từ ngân sách trung ương để xây dựng các phòng thí nghiệm bán dẫn dùng chung.