Doanh nghiệp buôn lậu hàng trăm tấn đất hiếm trị giá hơn 379 tỷ đồng sang Trung Quốc

Theo kết luận điều tra, ông Lưu Anh Tuấn là chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Đất hiếm Việt Nam. Từ năm 2019-2023, ông Tuấn mua quặng đất hiếm hàm lượng TREO 18-20% của Công ty Thái Dương, sử dụng để sản xuất, chế biến được 482 tấn “tổng ôxit đất hiếm” hàm lượng 95-97%.

Ông Tuấn đã chỉ đạo Đỗ Hạnh Hương, Phó tổng giám đốc, Phạm Xuân Hậu và Phạm Thị Yến, đều là nhân viên xuất nhập khẩu, khai báo gian dối để xuất khẩu “tổng ôxít đất hiếm” trái pháp luật.

Cụ thể, lợi dụng việc Công ty Đất hiếm Việt Nam được nhập khẩu nguyên liệu đất hiếm (hợp chất carbon đất hiếm hàm lượng 50-56%) của các công ty Trung Quốc, theo loại hình E31 (nhập khẩu nguyên liệu để sản xuất xuất khẩu), ông Tuấn chỉ đạo nhân viên sử dụng các hợp đồng nhập khẩu để hợp thức nguồn nguyên liệu đầu vào trong nước. Sau đó chỉ đạo nhân viên mở tờ khai xuất khẩu loại hình E62 (sản phẩm xuất khẩu được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu nhập khẩu).

Theo quy định pháp luật, trước ngày 1/2/2022, quặng đất hiếm được khai thác trong nước phải tinh luyện thành “bột ôxít đất hiếm riêng rẽ” đạt hàm lượng từ 99% trở lên mới được phép xuất khẩu, mã HS là 2530.90.90.10, thuế suất 30%; từ ngày 1/2/2022, được phép xuất khẩu “tổng (oxit, hydroxit, muối) đất hiếm” khi hàm lượng đạt từ 95% trở lên, mã HS là 2530.90.90.90, thuế suất 10%.

Tuy nhiên, trong quá trình mở tờ khai hải quan, làm thủ tục xuất khẩu, ông Tuấn chỉ đạo nhân viên khai báo mã HS xuất khẩu là 2846.90.00 để phù hợp với nguồn nguyên liệu đầu vào và mã loại hình xuất khẩu đã khai báo gian dối nhằm hưởng mức thuế suất ưu đãi 0%.

Với thủ đoạn trên, từ năm 2019-2023, ông Tuấn chỉ đạo nhân viên mở 63 tờ khai, khai báo gian dối mã loại hình và mã hàng hóa xuất khẩu để xuất khẩu trái phép 474,98 tấn “tổng ôxit đất hiếm” hàm lượng 95-97%, trị giá hơn 379 tỷ đồng.

Trong đó, Đỗ Hạnh Hương tham gia mở 21 tờ khai, trị giá hơn 226 tỷ đồng; Phạm Xuân Hậu mở 1 tờ khai hơn 1,2 tỷ đồng; Phạm Thị Yến mở 56 tờ khai trị giá hơn 157 tỷ đồng.

Theo quy định tại Phụ lục 2 ban hành kèm theo Nghị định 125/2017-NĐ-CP của Chính phủ, mã HS 2846 là các hợp chất, vô cơ hay hữu cơ, của kim loại đất hiếm, của ytri hoặc của scandi hoặc của hỗn hợp các kim loại này, chỉ áp dụng với các nguyên tố hóa học riêng biệt và các hợp chất được xác đinh về mặt hóa học riêng biệt.

Các cán bộ Chi cục Hải quan Hà Nam cho biết Công ty Đất hiếm Việt Nam mở 63 tờ khai xuất khẩu, khai báo mã loại hình xuất khảu E62, tên hàng “hỗn hợp ô xít đất hiếm”, mã số hàng hóa 2646.90.00, không có thuế xuất khẩu. Trong đó có 61 tờ khai luồng vàng, chỉ kiểm tra hồ sơ; 2 tờ khai luồng đỏ phải kiểm tra thực tế hàng hóa.

Khi tiếp nhận, cán bộ hải quan kiểm tra chi tiết hồ sơ thấy công ty khai báo đúng số lượng, đúng mã sản phẩm tương ứng tên hàng đã ghi trên tờ khai, đúng với sản phẩm đã đăng ký. Vì vậy, cơ quan hải quan thực hiện thông quan theo quy định.

Đối vói 2 tờ khai luồng đỏ, theo quyết định số 1921/QD-TCHQ ngày 28/6/2018 của Tổng cục Hải quan quy định loại hàng hóa trên tờ khai thuộc trường hợp không phải lấy mẫu để đi phân tích, giám định.

Quá trình kiểm tra xác định hàng hóa phù hợp với khai báo, phù hợp với mã hàng xuất khẩu đã đăng ký, đúng chính sách, không có sai phạm gì. Việc công ty sử dụng nguyên liệu trong nước để sản xuất cơ quan hải quan không biết được.

Cơ quan điều tra xác định, các công chức hải quan không thông đồng, tạo điều kiện hoặc vụ lợi trong quá trình tiếp nhận, kiểm tra thông quan đối với các tờ khai của Công ty Đất hiếm Việt Nam. Do đó, không có căn cứ xem xét trách nhiệm hình sụ với các cán bộ hải quan.

Tuy nhiên, cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an cho rằng đất hiếm là sản phẩm đặc thù; lực lượng cán bộ hải quan giám sát ít, làm việc thủ công, khối lượng công việc nhiều, không được kiểm tra thực tế hàng hóa đối với các tờ khai “luồng xanh, luồng vàng” hoặc nếu có kiểm tra thực tế thì cũng khó phân biệt được sản phẩm xuất khẩu có đúng với nội dung kê khai của doanh nghiệp hay không, sản phẩm đó được sản xuất từ nguồn nguyên liệu trong nước hay nguyên liệu nhập khẩu.

Do đó kiến nghị ngành hải quan tăng cường hoàn thiện các quy định quản lý hoạt động xuất, nhập khẩu; đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực kiểm soát đối với các loại hàng hóa mới, có tính đặc thù trong đó có đất hiếm.