Mức xử phạt hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả chưa đủ sức răn đe

Trong bối cảnh thị trường dược phẩm ngày càng phát triển, vấn nạn thuốc giả, thuốc kém chất lượng đã và đang trở thành hiểm họa đối với sức khỏe cộng đồng.

NGUY CƠ GIA TĂNG THUỐC GIẢ TỪ BÊN NGOÀI XÂM NHẬP

Thông tin về thực trạng quản lý thuốc tại Việt Nam tại hội thảo “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào để ngăn chặn” mới đây, TS. Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), cho biết thuốc giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh.

Đáng chú ý, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, Việt Nam đang phải đối mặt với nguy cơ gia tăng thuốc giả từ bên ngoài xâm nhập, lan rộng qua các kênh trực tuyến, đặc biệt là mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới.

Theo ông Hùng, mặc dù Việt Nam đã xây dựng hệ thống quản lý dược tương đối đầy đủ, với Luật Dược, Bộ luật Hình sự, cùng hàng loạt nghị định, thông tư, và quy trình quản lý từ tiền kiểm đến hậu kiểm, song công tác phòng chống thuốc giả vẫn còn nhiều lỗ hổng.

 “Các đối tượng làm giả thuốc ngày càng tinh vi, có thể sản xuất chui mà không cần nhà xưởng cố định, chia nhỏ quy trình để tránh bị phát hiện và dùng mạng xã hội làm kênh tiêu thụ”, ông Hùng cho biết.

Trong khi đó, một bộ phận nhà thuốc bán lẻ chưa tuân thủ nghiêm ngặt quy định, bán thuốc không hóa đơn, không truy xuất được nguồn gốc, tạo điều kiện cho thuốc giả thâm nhập hệ thống chính thống.

Ngoài ra, hệ thống kiểm nghiệm thuốc tại Việt Nam, với 3 viện Trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh, vẫn đang thiếu trang thiết bị hiện đại để kiểm tra nhanh tại chỗ, chưa đồng bộ về năng lực. Một số quy định về xử lý vi phạm hành chính còn nhẹ tay, chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với thuốc không rõ nguồn gốc có giá trị nhỏ hoặc chưa đủ điều kiện để xử lý hình sự.

Trước thực trạng trên, TS. Mạnh Hùng đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp ngăn chặn thuốc giả. Trước hết là hoàn thiện pháp luật, tăng mức phạt và bổ sung các quy định kiểm soát bán thuốc online, công khai thông tin đơn vị phân phối và áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Bên cạnh đó là siết chặt thanh tra, kiểm tra các cơ sở kinh doanh dược, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, nhất là kinh doanh trên mạng xã hội.

Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ như blockchain, cơ sở dữ liệu ngành dược đồng bộ toàn quốc, và phần mềm theo dõi đơn thuốc, bệnh án điện tử. Bộ Y tế sẽ tăng cường đầu tư cho hệ thống kiểm nghiệm, truyền thông cảnh báo cộng đồng và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, chính quyền địa phương và doanh nghiệp chân chính.

“Quản lý thuốc không thể chỉ dựa vào văn bản. Để chống thuốc giả, phải đồng bộ cả hệ thống, từ pháp luật, tổ chức thực thi, công nghệ, đến ý thức doanh nghiệp và người dân. Đây là cuộc chiến lâu dài, không thể chủ quan”, đại diện Cục Quản lý Dược nhấn mạnh.

TIẾP TỤC HOÀN THIỆN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT 

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người. Vì vậy, bất kỳ hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả nào, dù chỉ là một viên thuốc cũng là vi phạm nghiêm trọng pháp luật, vi phạm đạo đức xã hội và cần bị lên án, xử lý nghiêm minh.

Theo ông, hệ lụy do thuốc giả gây ra là rất nghiêm trọng, không chỉ đe dọa sức khỏe người bệnh mà còn làm mất niềm tin vào hệ thống y tế, làm suy yếu ngành công nghiệp dược, ảnh hưởng đến sự tồn vong của các doanh nghiệp chân chính.

Do đó, Thứ trưởng Bộ Y tế đề nghị trong lĩnh vực dược cần đảm bảo 4 nguyên tắc. Thứ nhất, chủ động được sản xuất thuốc để khi xảy ra thiên tai, dịch bệnh thì không bị động. Thứ hai, đảm bảo thuốc tốt, đến tay người dân nhanh, giá hợp lý nhất. Thứ ba, bảo đảm được nguyên tắc quản lý Nhà nước nhưng phải thông thoáng cho doanh nghiệp phát triển. Thứ tư, đẩy mạnh cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp phân quyền.

Trước mắt, từ nay đến ngày 15/6, Bộ Y tế phối hợp với các đơn vị tiếp tục triển khai, cụ thể hoá các công điện, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện tháng cao điểm chống hàng giả.

Về lâu dài, Luật Dược sửa đổi 2024 đã được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ 1/7/2025, nhưng Bộ Y tế vẫn tiếp tục rà soát, nếu thấy cần thiết vẫn tham mưu Chính phủ trình Quốc hội tiếp tục sửa đổi. Tiếp đó, Luật An toàn thực phẩm sẽ được Quốc hội thông qua trong thời gian tới.

Liên quan đến trách nhiệm của doanh nghiệp, ông Tuyên nhấn mạnh với quy định chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tự chịu trách nhiệm trước pháp luật, doanh nghiệp dược cần ý thức, tự chịu trách nhiệm về sản phẩm trước người tiêu dùng, tăng cường các biện pháp bảo vệ trước vấn nạn hàng giả.

“Hiện nay, Bộ Y tế cho phép doanh nghiệp được tự công bố hồ sơ. Tuy nhiên, trong 7 ngày chúng tôi sẽ rà soát. Nếu không đạt yêu cầu, sẽ cho thu hồi”, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên cho hay.

Giải pháp nữa cũng được tính đến để ngăn chặn vấn nạn thuốc giả được ông Tuyên đề cập là nâng cao mức xử phạt hành chính, xử lý hình sự. Bởi hiện nay, mức xử phạt chưa đủ sức răn đe. Bộ Y tế đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ về nội dung này.

Ông ví dụ, việc tăng mức xử phạt giao thông đã nâng cao nhận thức của người dân, các ca cấp cứu do tai nạn giao thông đã giảm mạnh vì mức xử phạt cao. Do đó, nếu tăng mức xử phạt hành chính, xử lý hình sự với thuốc giả, thực phẩm chức năng giả thì vấn nạn này sẽ giảm mạnh đi.

Thông tin thêm, Luật sư Phan Thành Tâm, Đoàn Luật sư TP.HCM cho biết trong công tác quản lý dược, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có quy định: Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh thì bị xử phạt từ 2-7 năm tù. Người nào nếu phạm tội có tình tiết tăng nặng như có tổ chức, phạm tội 2 lần trở lên, gây hậu quả nghiêm trọng thì bị phạt từ 5-12 năm tù (Điều 194)…

Dưới góc nhìn của luật sư, ông Tâm nhận định Điều 194 Bộ luật Hình sự hiện hành chưa đủ tính răn đe. Tội buôn bán thuốc giả có thể chỉ bị xử án treo, chưa tương xứng với hậu quả và nguy cơ xã hội.

Từ những bất cập trên, ngoài các giải pháp như Bộ Y tế đã đề cập, Luật sư Tâm đề xuất tăng mức xử phạt đối với hành vi buôn bán thuốc giả, kể cả xử lý hình sự nếu cần thiết.

Theo Luật sư, cần sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự hiện hành, tăng hình phạt và mở rộng chế tài hình sự với các hành vi nhập khẩu, sản xuất, vận chuyển, buôn bán thuốc giả. Điều 194 Bộ luật Hình sự hiện tại chưa đủ nghiêm minh, cần sửa đổi để phù hợp hơn với thực tế…