Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết mặc dù 20 năm đã đi qua, kinh tế, thương mại đất nước phát triển nhưng Luật Thương mại 2005 vẫn có nhiều nội dung có tầm nhìn rất xa, nổi bật là quy định liên quan đến Sở giao dịch hàng hóa (Sở GDHH).

Năm 2006, Chính phủ ban hành Nghị định 158/2006/NĐ-CP quy định chi tiết Luật Thương mại về hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở GDHH (Nghị định 158). Đến năm 2018, để phù hợp với thực tiễn, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 51/2018/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 158/2006/NĐ-CP về hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở GDHH (Nghị định 51).

Sau khi Nghị định 51 có hiệu lực đã tháo gỡ nhiều vướng mắc cho mô hình Sở giao dịch hàng hóa. Tuy nhiên, qua hoạt động thực tiễn của Sở GDHH, Nghị định 158 và Nghị định 51 tiếp tục bộc lộ những vấn đề cần phải sửa đổi, bổ sung.

Tại Dự thảo lần 1 về nghị định sửa đổi được Bộ Công Thương ban hành ngày 5/8, Bộ Công Thương đã làm rõ nội dung của giao dịch hàng hóa, các quy định, chủ thể liên quan đến hoạt động giao dịch hàng hóa tại Việt Nam.

Theo Bộ Công Thương, trong bối cảnh thị trường giao dịch hàng hóa ngày càng mang tính chất tài chính và yêu cầu ngày càng cao về năng lực giám sát chuyên sâu, Bộ Công Thương hiện chưa được trang bị đầy đủ về bộ máy tổ chức chuyên trách, đội ngũ nhân sự có trình độ chuyên môn phù hợp, cũng như hệ thống hạ tầng công nghệ đáp ứng yêu cầu quản lý đối với các hoạt động tài chính phái sinh. Do đó, Bộ Công Thương cho rằng Bộ Công Thương quản lý giao dịch hàng hóa vật chất qua Sở Giao dịch hàng hóa, Bộ Tài chính quản lý giao dịch phái sinh hàng hóa. Trong quá trình hoạt động Sở Giao dịch hàng hóa chịu sự quản lý nhà nước của hai cơ quan độc lập là Bộ Công Thương và Bộ Tài chính.

THỐNG NHẤT ĐẦU MỐI QUẢN LÝ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG 

Theo ý kiến của các chuyên gia tham dự tại hội thảo, Luật Thương mại đã có hiệu lực 20 năm, Nghị định 158 ban hành năm 2006 và Nghị định 51 sửa đổi Nghị định 158 ban hành năm 2018 chủ yếu tập trung vào giao dịch liên thông quốc tế nên cần xây dựng một nghị định mới thay thế cho Nghị định 158 và Nghị định 51 để kịp thời tháo gỡ những bất cập, khó khăn hiện tại của thị trường. Tuy nhiên, vẫn phải đảm bảo tuân thủ các nội dung của Luật Thương mại.

PGS.TS Đinh Dũng Sỹ - Nguyên Vụ trưởng Vụ pháp luật, Văn phòng Chính phủ, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cho rằng cần thiết phải tăng quyền hạn cho Sở GDHH, đồng thời nâng cao năng lực của cơ quan quản lý nhà nước; các Bộ, ngành khác thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được giao. Chức năng quản lý thị trường cũng cần được phân định rõ ràng giữa Bộ và Sở.

Về điều kiện thành lập Sở, việc nâng vốn điều lệ từ 150 tỷ lên 1.000 tỷ đồng cần có lộ trình hợp lý để doanh nghiệp kịp thích ứng, đảm bảo quyền lợi của các cổ đông, thành viên góp vốn.

Ông Sỹ nhấn mạnh rằng nghị định mới đã tháo gỡ được điểm nghẽn giữa hàng hóa phái sinh và hàng hóa vật chất, đồng thời đặt mục tiêu niêm yết hàng Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, không nên phân tách quản lý nhà nước như trong dự thảo, thay vào đó, cần tập trung quyền quản lý và giám sát thống nhất tại Bộ Công Thương, theo đúng như quy định pháp luật hiện hành.

Nhìn ở góc độ thị trường, TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh cho rằng cần xây dựng một đề án hoặc chiến lược riêng để phát triển thị trường giao dịch hàng hóa, đảm bảo định hướng rõ ràng và đồng bộ trong dài hạn. Ông cũng bày tỏ băn khoăn về mô hình hoạt động của Sở Giao dịch Hàng hóa, khi dự thảo giao cho Sở quá nhiều trách nhiệm. Theo ông, cần xem xét kỹ liệu việc này có vượt quá khuôn khổ Luật Doanh nghiệp hay không, bởi xét về bản chất pháp lý, Sở cũng là một doanh nghiệp.

TS. Cấn Văn Lực nhận định, việc hàng hóa Việt Nam phải được giao dịch liên thông với các Sở giao dịch nước ngoài không nên bị đặt nặng. Điều quan trọng hơn hàng hóa khi giao dịch phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn để nâng cao uy tín và khả năng hội nhập của hàng hóa Việt Nam.

Về quản lý nhà nước, ông cho rằng không nên tách bạch giữa Bộ Công Thương và Bộ Tài chính vì hiện nay trên thế giới chỉ khoảng 5% giao dịch qua Sở là có giao hàng vật chất. Ông đề xuất thành lập một Ủy ban hỗn hợp gồm đại diện Bộ Công Thương, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và các bộ ngành liên quan, nhằm quản lý thống nhất và hiệu quả hoạt động của thị trường này.

Bà Vũ Thu Thủy - Phó Tổng giám đốc MXV cũng đề nghị giữ nguyên cơ chế Bộ Công Thương là cơ quan đầu mối quản lý nhà nước đối với hoạt động mua bán hàng hóa qua Sở Giao dịch hàng hóa. Bởi theo Luật Thương mại 2005 thì cơ quan này được đã giao thẩm quyền chủ trì quản lý hàng hóa, đồng thời đang thực hiện hiệu quả việc cấp phép và giám sát toàn diện mọi hoạt động của Sở. Còn Bộ Tài chính vẫn giữ vai trò phối hợp về chuyên môn tài chính, không cần thiết trở thành cơ quan quản lý độc lập đối với hoạt động “phái sinh”.

ĐẨY MẠNH TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC 

Tại hội thảo này, một vấn đề khác được nhiều chuyên gia chỉ ra là sau hơn 15 năm hoạt động, thị trường giao dịch hàng hóa ở Việt Nam vẫn bị nhiều tổ chức, cá nhân, thậm chí cả một số cơ quan quản lý ngoài Bộ Công Thương coi là “mới”. Nguyên nhân là chưa có chương trình đào tạo, phổ biến kiến thức bài bản, chuyên sâu và rộng khắp tới các địa phương, ngành hàng.

Đáng chú ý, hệ thống pháp luật hiện hành chưa có quy định về đào tạo và cấp chứng chỉ cho môi giới mua bán hàng hóa qua Sở GDHH, dù khoản 1 Điều 69 Luật Thương mại đã giao Chính phủ quy định. Trong các ngành nghề kinh doanh có điều kiện khác như bất động sản, chứng khoán, kế toán, kiểm toán…, chứng chỉ hành nghề là công cụ quan trọng để giám sát và đảm bảo đạo đức nghề nghiệp, phòng ngừa vi phạm. Thị trường giao dịch hàng hóa cũng cần cơ chế này.

Ngoài ra, hiện việc chấp thuận Thành viên Kinh doanh và Thành viên Môi giới do chính Sở GDHH thực hiện theo quan hệ hợp đồng dân sự, thiếu sức răn đe và công cụ quản lý hành chính. Vì vậy, nhiều ý kiến kiến nghị Bộ Công Thương nên trực tiếp cấp phép hoạt động cho các thành viên để nâng cao hiệu lực quản lý.

Về quy định Giấy phép thành lập Sở Giao dịch hàng hóa, bà Thủy cho biết một số nội dung tại Khoản 2 Điều 12, Điều 13, Khoản 2 Điều 14 và Điều 24 của Dự thảo còn bất cập. Cụ thể, việc giới hạn thời hạn giấy phép chỉ 5 năm là quá ngắn, thiếu cơ sở lý giải thuyết phục, không phù hợp với quy định Luật Doanh nghiệp và không phù hợp với thông lệ quốc tế. Do đó, nên giữ nguyên quy định về nội dung giấy phép như hiện hành, không đưa thêm yêu cầu về chi nhánh hay địa điểm hoạt động dự kiến vào giấy phép, nhằm tránh phát sinh thủ tục hành chính không cần thiết. Doanh nghiệp vẫn có nghĩa vụ thực hiện đăng ký và thông báo với cơ quan đăng ký kinh doanh khi mở chi nhánh hoặc đơn vị trực thuộc mới.

Bên cạnh đó, bà Thủy cũng cho rằng dự thảo quy định Bộ Công Thương thực hiện quản lý nhà nước đối với Trung tâm giao nhận hàng hóa (có thể là đơn vị trực thuộc Sở Giao dịch hàng hóa hoặc được Sở Giao dịch hàng hóa ủy quyền theo quan hệ doanh nghiệp – doanh nghiệp). Nội dung này can thiệp quá sâu vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thành lập Sở và các doanh nghiệp liên quan, trái với chủ trương các Bộ, ngành chỉ tập trung thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước ở tầm vĩ mô.

Ý KIẾN KIẾN NGHỊ TỪ ĐẠI DIỆN HIỆP HỘI CÀ PHÊ - CA CAO

Đồng quan điểm với MXV, ông Thái Văn Hiệp - Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA) cho rằng mua bán hàng hóa qua Sở GDHH là hoạt động thương mại gắn với hàng hóa. Giao dịch hàng hóa vật chất và giao dịch hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn là hai bước của cùng một quy trình giao dịch đối với cùng một loại hàng hóa, diễn ra đồng thời trên cùng một nền tảng giao dịch. Điều này sẽ tạo thuận lợi cho các bên tham gia giao dịch đa dạng hóa lựa chọn giao nhận hàng hoặc thanh toán bù trừ mà không làm phát sinh một giao dịch khác.

Cùng với đó, ông Hiệp còn cho biết hiện doanh nghiệp vẫn đang gặp vướng mắc về chế độ hạch toán, kế toán, chứng từ kê khai thuế. Trong khi cơ quan quản lý thuế lại chưa thực sự hiểu về bản chất bảo hiểm giá qua Sở Giao dịch hàng hóa. Do đó, VICOFA kiến nghị Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Tài chính quy định, hướng dẫn doanh nghiệp hedging (bảo hiểm giá hàng hóa qua Sở) về chế độ hạch toán, kế toán.

Phát biểu kết luận Hội thảo, ông Trần Hữu Linh khẳng định sẽ tiếp thu các ý kiến đóng góp của các chuyên gia, đại diện hiệp hội, Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam, xem xét điều chỉnh một số nội dung của dự thảo để trình Chính phủ theo đúng kế hoạch. Bên cạnh đó sẽ tiếp tục nghiên cứu để xây dựng chiến lược phát triển hoạt động mua bán hàng hóa qua sở giao dịch hàng hoá.

Trước đó, ngày 6/8, Bộ Tài chính cũng đã có Công văn số 11999/BTC-UBCK gửi Bộ Công Thương về hoạt động mua bán hàng hóa thông qua Sở Giao dịch hàng hóa. Tại văn bản này, Bộ Tài chính cho rằng theo Khoản 2, Điều 8 Luật Thương mại số 36/2005/QH11 thì Bộ Công Thương chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện việc quản lý nhà nước về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động thương mại cụ thể được quy định tại Luật này. Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính đề nghị Bộ Công Thương tiếp tục thực hiện việc quản lý thị trường phái sinh hàng hóa và các hoạt động thương mại cụ thể theo quy định của Luật Thương mại và các văn bản hướng dẫn Luật.