“Ngân hàng là ngành đi đầu trong vấn đề xây dựng thể chế trên cơ sở học tập kinh nghiệm của các nước đi trước, đưa nguồn vốn tín dụng có thể sớm tiếp cận lĩnh vực xanh. Thông qua các giải pháp nâng cao nhận thức, năng lực thực thi của toàn ngành về tăng trưởng xanh, Ngân hàng Nhà nước đặt ra yêu cầu phải đẩy mạnh tỷ trọng tín dụng đầu tư cho các dự án xanh cũng như phát triển ngân hàng xanh tại các chiến lược đề án phát triển của ngành ngân hàng.

Sau gần hai năm triển khai kế hoạch hành động triển khai chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030 và các đề án chống biến đổi khí hậu, toàn ngành đã thu về nhiều kết quả tích cực. Đã có sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức và yêu cầu phát triển bền vững. Minh chứng là nhiều tổ chức tín dụng đã thành lập ban chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, lồng ghép mục tiêu tăng trưởng xanh vào chiến lược kinh doanh nhằm huy động nguồn lực tham gia tài trợ vốn cho các lĩnh vực xanh.

Cụ thể, tính đến tháng 3/2025, có tới 58 tổ chức tín dụng phát sinh dư nợ xanh, cao hơn nhiều so với con số 15 tổ chức được ghi nhận vào năm 2017. Trong đó, có 57 tổ chức tín dụng đã thực hiện đánh giá rủi ro môi trường và xã hội với tổng dư nợ đạt 3,62 triệu tỷ đồng, tăng hơn 15 lần so với năm 2017. Ngoài ra, tốc độ tăng trưởng bình quân dư nợ tín dụng xanh trong giai đoạn 2017 - 2024 đạt trên 21%/năm, cao hơn tốc độ tăng trưởng dư nợ tín dụng chung của toàn nền kinh tế.

Bên cạnh những con số tích cực trên, thực tế cho thấy quá trình triển khai kế hoạch hành động của ngành ngân hàng vẫn còn tồn tại bốn vướng mắc.

Thứ nhất, việc triển khai chưa đồng đều, một số tổ chức tín dụng, trong đó có cả các ngân hàng (kể cả ngân hàng nước ngoài) chưa báo cáo Ngân hàng Nhà nước và chưa phát sinh dư nợ tín dụng xanh.

Thứ hai, mặc dù vẫn còn nhiều dư địa để thúc đẩy phát triển tín dụng xanh nhưng kết quả đạt được chưa cao. Nguyên nhân xuất phát từ ba yếu tố chính: (i) thiếu khuôn pháp lý về tín dụng xanh; (ii) công cụ thẩm định rủi ro còn hạn chế trong khi thời gian hoàn vốn đối với các dự án đầu tư xanh thường kéo dài khiến hiệu quả tài chính chưa rõ ràng; (iii) hạn chế trong việc huy động nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực tài chính xanh quốc tế.

Thứ ba, quản trị chất lượng nguồn nhân lực ngân hàng trong lĩnh vực môi trường, xã hội, khí hậu ngày càng đòi hỏi yêu cầu chuyên môn cao để có thể nhận diện, thẩm định, quản lý và giám sát cấp tín dụng cũng như tư vấn hỗ trợ cho khách hàng đáp ứng những tiêu chí mới của quốc tế về phát thải.

Thứ tư, nhiều ngân hàng thương mại còn lúng túng trong việc xác định đối tượng chương trình tín dụng xanh, đối tượng nào được hưởng ưu đãi, xác định những danh mục dự án, các chương trình thuộc lĩnh vực kinh tế xanh cần đầu tư.

Năm 2025 là cột mốc quan trọng để đánh giá 5 năm triển khai chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2025. Điều này tạo điều kiện cho ngành ngân hàng có thể đánh giá toàn diện kết quả đã đạt được cũng như nhận diện những khó khăn, vướng mắc còn tồn đọng. Trên cơ sở đó, điều chỉnh và hoàn thiện định hướng giải pháp nhằm thúc đẩy thực hiện kế hoạch hành động của ngành ngân hàng hiệu quả hơn, góp phần đạt được mục tiêu của chiến lược tăng trưởng xanh quốc gia trong giai đoạn tới”.

“Lĩnh vực hoạt động chủ yếu của Ngân hàng tái thiết Đức (KfW) là thúc đẩy phát triển bền vững và phát triển kinh tế ở các quốc gia dựa trên ba đối tác chính: chính phủ, các công ty nhà nước và lĩnh vực tài chính khác nhau. Theo số liệu thống kê, ngân hàng có thể tài trợ từ 8-10 tỷ eur/năm bao gồm các khoản vay ưu đãi và viện trợ không hoàn lại.

Với mục tiêu thúc đẩy các dự án phát triển bền vững, đặc biệt là trong lĩnh vực biến đổi khí hậu, các điều kiện vay cần linh hoạt nhằm hỗ trợ các quốc gia và doanh nghiệp trong việc triển khai dự án xanh. Theo đó, ngân hàng mong muốn có thể cung cấp các khoản vay bằng đồng USD hoặc EUR, với kỳ hạn vay từ 7 đến 15 năm, tùy thuộc vào yêu cầu của dự án. Cùng với đó, mức vay dao động từ 30 triệu - 200 triệu USD, kèm theo những ưu đãi về mặt lãi suất của từng dự án.

Bên cạnh các đối tượng vay là các định chế tài chính nhà nước, ngân hàng phát triển khu vực và ngân hàng phát triển quốc gia, Kfw đặc biệt chú trọng vào các dự án có liên quan đến giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và ứng phó với các thách thức môi trường. Đồng thời, ngân hàng cũng làm việc chặt chẽ với các đối tác để có thể xác định rõ nhu cầu của chính phủ cũng như danh mục ưu tiên, từ đó xây dựng lộ trình phù hợp cho các ngân hàng phát triển có thể triển khai và đáp ứng yêu cầu của chính phủ.

Đối với cách tiếp cận nguồn vốn tại ngân hàng, các khoản vay được triển khai thông qua hai hình thức chính.

Thứ nhất, tài trợ cho các danh mục tín dụng nhiều khoản vay nhưng quy mô nhỏ, giúp các doanh nghiệp  nhỏ và vừa, thậm chí là doanh nghiệp siêu nhỏ có thể tiếp cận được nguồn vốn xanh.

Thứ hai, đối với các khoản vay lớn hơn và có quy mô phức tạp hơn, ngân hàng sẽ thực hiện thẩm định chi tiết theo từng dự án và từng cấp độ của khoản vay với giá trị lên tới 30 triệu EUR tùy thuộc vào từng dự án. Phương án này thường được cấp tín dụng cho các công trình hạ tầng lớn như các hoạt động về giao thông và năng lượng tái tạo”.

“Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) đã xây dựng lộ trình tài chính bền vững trên ba trụ cột: phát triển sản phẩm tài chính xanh, quản lý rủi ro môi trường – xã hội trong cấp tín dụng và vận hành nội bộ bền vững thông qua năm nhóm: Quản trị chiến lược phát triển sản phẩm tài chính bền vững, tài trợ bền vững, quản lý rủi ro ESG, tham gia thị trường chứng chỉ carbon, phấn đấu trở thành ngân hàng rác thải bằng 0 – “net zero bank” trước năm 2045. 

Để hiện thực hóa mục tiêu này, BIDV thực hiện một số giải pháp, thứ nhất, thành lập Ban chỉ đạo chiến lược phát triển bền vững, xây dựng bộ phận chuyên trách quản lý rủi ro ESG, ban hành quy định nội bộ phù hợp với luật pháp Việt Nam và tiệm cận tiêu chuẩn quốc tế.

Thứ hai, hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế, nâng cao năng lực quản trị, đồng thời xây dựng các khuôn khổ quản lý rủi ro, phát triển sản phẩm xanh và đẩy mạnh tăng trưởng xanh. Tính đến cuối năm 2024, BIDV đã tài trợ tín dụng xanh cho 1.600 khách hàng, với gần 2.000 dự án, tương đương với tổng dư nợ là 81 nghìn tỷ đồng, chiếm thị phần lớn nhất ngành ngân hàng. Nhiều chương trình tín dụng xanh chuyên biệt đã được BIDV triển khai: gói 75.000 tỷ đồng cho năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh, gói tín dụng cho khu vực công trình xanh là 10 nghìn tỷ đồng, gói tín dụng nước sạch 5.000 tỷ đồng…

Thứ ba, BIDV là ngân hàng đầu tiên phát hành và công bố các khung tài chính bền vững, gồm khung khoản vay bền vững, khung trái phiếu xanh và khung trái phiếu bền vững, được các tổ chức quốc tế như Moody’s đánh giá cao về tính minh bạch và chuẩn mực. Chỉ riêng trong năm 2023 – 2024, BIDV đã huy động thành công 5.500 tỷ đồng qua phát hành trái phiếu xanh và bền vững, và trên 8.500 tỷ đồng từ các nguồn chuyển đổi xanh khác.

Thứ tư, đẩy mạnh huy động nguồn vốn phục vụ cấp tín dụng xanh. BIDV được ngân hàng triển khai cho vay lại các nguồn vốn ủy thác nước ngoài tài trợ tín dụng xanh bao gồm: Nguồn vốn Phát triển năng lượng tái tạo (REDP) – Ngân hàng Worldbank là 202 triệu USD, Nguồn vốn Hiệu quả tiết kiệm năng lượng (VEEIE) – Ngân hàng Worldbank là 50 triệu USD, 2 hạn mức tín dụng môi trường – Ngân hàng EIB là 130 triệu EUR.

Thứ năm, đẩy mạnh công tác truyền thông quảng bá sản phẩm, dịch vụ tài trợ xanh với cộng đồng xã hội và thị trường. Đồng thời, BIDV ưu tiên triển khai các dự án và sản phẩm thân thiện với môi trường”.

“Dư nợ tín dụng Agribank tập trung vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn – một khu vực trọng yếu trong chiến lược tăng trưởng xanh chiếm khoảng 65% với 5 mục tiêu trọng tâm bao gồm: (i) thực hiện hiệu quả kế hoạch hành động theo Quyết định số 1408 của Ngân hàng Nhà nước; (ii) lồng ghép tăng trưởng xanh vào chiến lược kinh doanh nhằm đẩy mạnh tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường xã hội cũng như xây dựng mô hình ngân hàng xanh; (iii) nâng cao nhận thức, vai trò và năng lực của Agribank trong việc cấp tín dụng cho lĩnh vực xanh; (iv) nâng cao năng lực xây dựng và triển khai thực hiện chiến lược kế hoạch kinh doanh; (v) triển khai mô hình ngân hàng số ứng dụng công nghệ,…

Trên cơ sở đó, nhiều nhóm giải pháp đi kèm như: hoàn thiện khung chính sách tín dụng xanh, nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý mục tiêu tín dụng xanh, hợp tác và đẩy mạnh các nguồn huy động tăng trưởng xanh, đẩy mạnh chuyển đổi số và đào tạo, bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực...

Ngay khi có văn bản của Nhà nước, Agribank đã triển khai xây dựng những cơ cấu tổ chức triển khai áp dụng bộ tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG), trong đó tập trung đẩy mạnh phát triển tín dụng xanh và tài chính xanh. Thông qua danh sách ngành nghề hạn chế cấp tín dụng, Agribank đã xây dựng khung tài chính xanh theo tiêu chuẩn quốc tế và triển khai các chương trình tín dụng xanh cho một loạt các dự án như: tài trợ dự án đầu tư vào các ngành trọng điểm và dự án thuộc lĩnh vực xanh, chương trình cho vay khuyến khích phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao,…

Tính đến hết quý 1/2025, Agribank là ngân hàng dẫn đầu về số lượng khách hàng được cấp tín dụng trong lĩnh vực xanh với 41.600 khách hàng và tổng dư nợ đạt gần 29.300 tỷ đồng. Tỷ trọng tín dụng xanh trong tổng dư nợ của ngân hàng cũng tăng từ 0,9% năm 2020 lên 1,7% năm 2024. Đặc biệt, Agribank đang đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai Đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” tại Đồng bằng sông Cửu Long theo Quyết định 1490 của Thủ tướng Chính phủ.

Bên cạnh đó, ngân hàng cũng tăng cường tìm kiếm sự hỗ trợ cũng như nguồn tài trợ quốc tế. Chẳng hạn, tham gia các tổ chức và hiệp hội quốc tế như Hiệp hội Ngân hàng châu Á, Hiệp hội Tín dụng Nông nghiệp và Nông thôn châu Á - Thái Bình Dương, Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam; hợp tác với các tổ chức tài chính lớn như AFB, Worldbank và ADB… 

Trong quá trình đó, có một số vướng mắc lớn như: thiếu khung pháp lý rõ ràng cho tín dụng xanh và ngân hàng xanh; khó khăn trong thu thập dữ liệu đánh giá tuân thủ môi trường từ khách hàng; cơ cấu nguồn vốn của ngân hàng bị ảnh hưởng do nguồn vốn phục vụ các dự án xanh hiện nay chủ yếu là trung và dài hạn; khó tiếp cận các nguồn tài chính quốc tế do yêu cầu khắt khe...

Dưới góc nhìn từ phía ngân hàng thương mại, Agribank kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành sớm ban hành bộ tiêu chí xác định dự án xanh, có cơ chế khuyến khích các tổ chức tín dụng cho vay trung và dài hạn đối với các ngành nghề của lĩnh vực có tác động tích cực đến môi trường cũng như thúc đẩy phát triển thị trường các-bon. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước cần xây dựng hệ thống dữ liệu doanh nghiệp tuân thủ và vi phạm môi trường để hỗ trợ thẩm định tín dụng xanh”.

“Ngân hàng HSBC đã thực hiện nhiều hoạt động truyền thông nội bộ để hỗ trợ chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh như: (i) tổ chức chuỗi tọa đàm xanh hàng tháng; (ii) trở thành ngân hàng đầu tiên đạt chứng nhận LEED vàng tại Việt Nam cho hạng mục thiết kế và thi công nội thất; (iii) chiến dịch “Sống Xanh cùng HSBC”; (iv) chiến dịch đi làm sạch và thu gom pin đã qua sử dụng, cùng với Ngày ăn chay. Ngoài ra, ngân hàng còn xuất bản và cập nhật thường xuyên các tài liệu về tiếp thị và bản tin tài chính Bền vững để tuyên truyền trong nội bộ.

Bên cạnh các hoạt động trên, ngân hàng cũng tổ chức các diễn đàn riêng biệt để lập chiến lược, giám sát và duy trì các sáng kiến ESG; đồng thời, hỗ trợ bộ phận tài chính bền vững về các khía cạnh tài chính liên quan.

Với các đối tác, HSBC khuyến khích các nhà cung cấp chọn lựa đối tác có cam kết rõ ràng trong việc giảm phát thải carbon và tránh lãng phí điện, nước. Ngoài ra, HSBC hợp tác với Pentagreen ra mắt các phương tiện tài trợ sáng tạo nhằm thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng bền vững tại Đông Nam Á, trong đó Việt Nam là thị trường ưu tiên. Cùng với các cơ quan Chính phủ, HSBC đã ký biên bản ghi nhớ với Bộ Tài nguyên và Môi trường để tăng cường hợp tác chiến lược và hỗ trợ Bộ trong các hoạt động thực hiện chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2025. Trong khuôn khổ biên bản ghi nhớ, HSBC phối hợp với BloomberNEF và Bộ Tài nguyên và Môi trường, công bố báo cáo chung “Chuyển đổi sang mức khí thải bằng 0: Những cơ hội cho Việt Nam”.

Đối với khách hàng, HSBC đã thực hiện cam kết hỗ trợ từ năm 2017 và tiếp tục duy trì các hoạt động xanh nội bộ, đồng thời hỗ trợ Việt Nam trong quá trình hiện thực các cam kết bền vững bằng tài chính, kinh nghiệm về thị trường quốc tế cũng như chuyên môn. Theo đó, HSBC Việt Nam là một trong những ngân hàng duy nhất cung cấp các giải pháp tài chính bền vững đa dạng cho khách hàng trong nhiều ngành và lĩnh vực công-tư, bao gồm các khoản vay xanh và vay cải thiện bền vững.

Để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, HSBC áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế từ các hiệp hội thị trường cho vay, đồng thời giám sát nội bộ chặt chẽ trong việc phê duyệt các dự án xanh. Ngân hàng cũng hợp tác với EcoVadis, nhà cung cấp xếp hạng bền vững hàng đầu. Nếu doanh nghiệp đạt xếp hạng cao từ EcoVadis có thể hưởng mức lãi suất thấp hơn khi vay vốn từ HSBC.

Tuy nhiên, một trong những vấn đề lớn là hiện nay chưa có phân loại chi tiết về “bền vững” và “xanh”, cũng như chưa có các quy định thống nhất về tín dụng và trái phiếu xanh. Trong khi chờ đợi các quy định và hướng dẫn chi tiết, ngành ngân hàng chủ yếu dựa vào quy định nội bộ và giám sát liên tục để xét duyệt tín dụng.

HSBC đề xuất Ngân hàng Nhà nước thiết lập cơ chế bảo lãnh tín dụng hoặc quỹ hỗ trợ để giảm rủi ro cho các ngân hàng khi tài trợ cho các dự án xanh, do các dự án này thường có tổng mức đầu tư lớn và thời gian vay dài.

Chính sách ưu đãi cũng như cơ chế hỗ trợ, khuyến khích tín dụng xanh còn hạn chế. Do đó, HSBC kiến nghị Ngân hàng Nhà nước xem xét áp dụng chính sách ưu đãi và khuyến khích cụ thể đối với tín dụng xanh”.

“Ngoài các chỉ đạo từ Ngân hàng Nhà nước về định hướng tín dụng xanh vào các sản phẩm tín dụng, tài trợ để hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh, Ngân hàng Nhà nước Khu vực 2 đã phối hợp cùng các sở, ngành địa phương để đề xuất cơ chế ưu đãi, đặc biệt hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa  tiếp cận nguồn vốn cho các dự án xanh. Việc xây dựng Trung tâm Tài chính quốc tế tại Thành phố Hồ Chí Minh cũng đang thu hút nguồn vốn quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án tăng trưởng xanh tại Việt Nam.

Tính đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng xanh tại Thành phố Hồ Chí Minh đạt 25.850 tỷ đồng, với tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2017-2024 trên 22%/năm, cao hơn so với tốc độ tăng trưởng tín dụng chung của nền kinh tế. Nhiều ngân hàng thương mại như ACB, Sacombank, HSBC đã tích cực triển khai tín dụng xanh, đồng thời thực hiện quản lý rủi ro môi trường - xã hội khi cấp tín dụng.

Những tín hiệu tích cực này đã tạo động lực cho việc phát triển các dự án bền vững trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo và giao thông công cộng. Năm 2024, Uỷ ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ban hành 28 dự án kêu gọi đầu tư tại Hội nghị xúc tiến đầu tư hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh với tổng vốn 160 nghìn tỷ đồng. Bên cạnh đó, Thành phố cũng đã triển khai hệ thống xe bus, vận tải công cộng, chuyển từ xe xăng sang xe điện.

Mặc dù vậy, tín dụng xanh tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Cụ thể, lĩnh vực này hiện thiếu khuôn khổ pháp lý rõ ràng, dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá và phê duyệt các dự án xanh. Bên cạnh đó, các thủ tục vay vốn phức tạp, phải đáp ứng được các điều kiện khắt khe về bảo vệ môi trường khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận nguồn vốn.

Hơn nữa, các dự án xanh, đặc biệt trong ngành năng lượng tái tạo, thường đòi hỏi thời gian hoàn vốn dài, trong khi các ngân hàng lại chủ yếu huy động vốn ngắn hạn. Thực tế cho thấy, các tổ chức tín dụng ưu tiên tài trợ cho các dự án xanh nhưng lãi suất cho vay chưa có sự phân biệt rõ rệt so với các khoản vay thông thường.

Thêm vào đó, đội ngũ nhân viên của các tổ chức tín dụng chưa được đào tạo chuyên sâu về tín dụng xanh, điều này ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định và đánh giá rủi ro môi trường, xã hội.

Để thúc đẩy tín dụng xanh, lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước Khu vực 2 đề xuất một số giải pháp quan trọng.

Thứ nhất, phát huy vai trò của Chính phủ trong việc phát triển tín dụng xanh thông qua việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý.

Thứ hai, thành lập quỹ hỗ trợ tín dụng xanh quốc gia, cung cấp các nguồn tái cấp vốn và bảo lãnh rủi ro cho các ngân hàng thương mại.

Thứ ba, phát triển thị trường trái phiếu xanh và khuyến khích các định chế tài chính mua trái phiếu xanh thông qua các chính sách ưu đãi thuế.

Thứ tư, các bộ, ngành có hướng dẫn rõ ràng về danh mục xanh và tiêu chí xác định dự án xanh phù hợp với các ngành kinh tế tại Việt Nam.

Thứ năm, Ngân hàng Nhà nước xây dựng các chính sách ưu đãi đối với các ngân hàng thương mại thực hiện tín dụng xanh như giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc, ưu đãi tái cấp vốn, tái chiết khấu. Đồng thời, yêu cầu các tổ chức tín dụng đa dạng hóa các sản phẩm tín dụng xanh, nâng cao nhận thức về tài chính xanh cho mọi đối tượng cũng như chủ động tìm kiếm nguồn vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế

Thứ sáu, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh chỉ đạo thành lập Hội doanh nghiệp xanh để các doanh nghiệp có thể kết nối, chia sẻ các vấn đề liên quan đến tăng trưởng xanh”.

VnEconomy 29/05/2025 14:00

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 21-2025, phát hành ngày 26/5/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1414