Theo Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam (VIMAWA), hệ thống cảng biển trên cả nước đã và đang phát triển mạnh mẽ với 34 cảng biển và 320 bến cảng, tổng chiều dài cầu cảng vượt 100 km.

Đặc biệt, các cảng cửa ngõ quốc tế kết hợp trung chuyển tại Việt Nam đã được hình thành và đủ khả năng tiếp nhận các tàu container thế hệ lớn nhất thế giới (18.000 - 24.000 TEU) tại các cụm cảng trọng điểm như Cái Mép - Thị Vải (TP. Hồ Chí Minh ) và Lạch Huyện (TP. Hải Phòng). 

Sự phát triển này giúp Việt Nam kết nối trực tiếp với các thị trường toàn cầu, giảm sự phụ thuộc vào các cảng trung chuyển trong khu vực, qua đó góp phần cắt giảm chi phí logistics, đồng thời nâng cao sức cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam.

Tuy vậy, ngành hàng hải và đường thủy vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Hạ tầng còn thiếu đồng bộ, khả năng kết nối hạn chế; đội tàu biển Việt Nam lạc hậu về công nghệ, tuổi tàu cao (15 - 20 năm), chủ yếu là tàu hàng rời và tàu dầu, thiếu tàu container cỡ lớn và tàu chuyên dụng để cạnh tranh trên các tuyến quốc tế. 

Hiện nay, chỉ 5 - 10% hàng hóa xuất nhập khẩu được vận chuyển bởi đội tàu Việt Nam, phần lớn vẫn phải thuê tàu nước ngoài. Công nghiệp đóng tàu sau giai đoạn tăng trưởng nóng đã suy thoái, công suất giảm mạnh, trong khi công nghệ và quản lý còn thiếu nền tảng số hóa đồng bộ.

Bên cạnh đó, nguồn vốn nhà nước đầu tư cho lĩnh vực này cũng chưa tương xứng với tiềm năng, chỉ chiếm khoảng 2 - 4% tổng ngân sách dành cho giao thông vận tải.

Trước thực trạng này, tại Đại hội đại biểu lần thứ I Đảng bộ Bộ Xây dựng diễn ra vào ngày 5/8 vừa qua, ông Lê Đỗ Mười, Bí thư Đảng ủy, Cục trưởng Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, đề xuất 7 giải pháp đột phá nhằm thúc đẩy hơn nữa sự phát triển của lĩnh vực hàng hải và đường thủy của Việt Nam trong thời gian tới.

Thứ nhất, cần đồng bộ hóa thể chế, trong đó ưu tiên nghiên cứu hợp nhất Bộ Luật Hàng hải Việt Nam và Luật Giao thông Đường thủy Nội địa, đẩy mạnh cơ chế phân cấp, phân quyền trong tổ chức thực hiện. Đồng thời, nghiên cứu cơ chế ưu đãi vượt trội để khuyến khích đầu tư tư nhân vào các dự án hạ tầng trọng điểm, tăng cường hợp tác công - tư (PPP), giảm gánh nặng ngân sách và nâng cao tính hiệu quả, cạnh tranh cho toàn hệ thống.

Thứ hai, tập trung xây dựng quy hoạch và đề án phát triển ngành hàng hải - đường thủy, tăng cường liên kết, thống nhất hai lĩnh vực trong một tổng thể vận tải thủy với cảng biển là trung tâm, đầu mối.

Thứ ba, đầu tư chiều sâu, có trọng tâm cho hạ tầng giao thông đường thủy theo quy hoạch được phê duyệt, giải quyết dứt điểm các điểm nghẽn luồng tuyến, hiện đại hóa hạ tầng, tập trung cải tạo các cầu có tĩnh không thấp trên các tuyến quốc gia quan trọng

Thứ tư, phát triển các hành lang vận tải logistics đa phương thức chiến lược, kết nối trực tiếp các trung tâm sản xuất lớn với cảng biển thông qua hệ thống cảng cạn, đường thủy nội địa, đồng thời kết hợp với đường sắt và đường bộ.

Thứ năm, nâng cao năng lực đội tàu biển Việt Nam nhằm gia tăng khả năng tự chủ và sức cạnh tranh trong vận tải biển. Trong đó, ông Lê Đỗ Mười nhấn mạnh cần ưu tiên các chính sách hỗ trợ tài chính mạnh mẽ để hiện đại hóa và xanh hóa đội tàu, đầu tư đóng mới hoặc mua sắm tàu container cỡ lớn, tàu chuyên dụng và các loại tàu sử dụng năng lượng sạch. Song song đó là khôi phục, tái cấu trúc và nâng tầm công nghiệp đóng tàu trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

Hiện nay, ngành hàng hải được ví như huyết mạch của thương mại quốc tế, giữ vai trò then chốt trong kết nối và lưu thông hàng hóa toàn cầu. Tuy nhiên, song song với tầm quan trọng đó, lĩnh vực này cũng là một trong những nguồn phát thải khí nhà kính lớn, đồng thời tiềm ẩn nhiều rủi ro về ô nhiễm môi trường biển và sự cố tràn dầu.

Do đó, việc triển khai các cơ chế hỗ trợ tài chính xanh cho đội tàu biển trở nên hết sức cần thiết nhằm hướng tới phát triển bền vững và thân thiện với môi trường.

Thứ sáu, đẩy mạnh  ứng dụng công nghệ mới để thúc đẩy chuyển đổi số và chuyển đổi xanh trong lĩnh vực hàng hải - đường thủy.

Cuối cùng, cần ưu tiên nguồn lực đầu tư công để khai thác tối đa tiềm năng vận tải của ngành hàng hải - đường thủy, đồng thời nhanh chóng hiện thực hóa mục tiêu xanh hóa vận tải, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi logistics toàn cầu.