"Trong bối cảnh thị trường có nhiều biến động, sẽ thấy rõ hơn vai trò quan trọng của doanh nghiệp nhà nước, trong đó có vai trò dẫn dắt, điều tiết, đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, tăng trưởng GDP và đặc biệt là an sinh xã hội. Nhiều doanh nghiệp nhà nước đã tăng cường hiệu lực thực thi chính sách, nâng cao hiệu quả hoạt động, vươn lên trở thành doanh nghiệp đầu ngành.

Có được kết quả này, bên cạnh sự chủ động đổi mới, cải cách từ chính nội tại của doanh nghiệp, còn có sự hỗ trợ, tháo gỡ khó vướng mắc cho doanh nghiệp từ Chính phủ. Đặc biệt, trong giai đoạn dịch Covid kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng tới hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, Chính phủ đã rất quan tâm, chỉ đạo các bộ ngành nhanh chóng có các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp nhà nước nói riêng. Đơn cử như các chính sách về giảm khấu hao, tái cấp vốn hỗ trợ cho Vietnam Airlines, hay bổ sung hàng chục ngàn tỷ đồng để tăng vốn cho các ngân hàng thương mại nhà nước, mặc dù điều kiện kinh tế, ngân sách khó khăn. Vì vậy, để doanh nghiệp nhà nước tiếp tục phát huy tốt nguồn lực và tận dụng hiệu quả cơ hội phát triển trong thời gian tới, cần xác định lộ trình phù hợp để cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Thực hiện nghiêm quy định về đăng ký giao dịch, niêm yết trên thị trường chứng khoán, bảo đảm công khai, minh bạch, hiệu quả, đánh giá chính xác, xác định đầy đủ giá trị doanh nghiệp, bao gồm cả các nguồn lực về vốn, đất đai, thương hiệu; đặc biệt, không làm mất thương hiệu, bản sắc doanh nghiệp, không để thất thoát vốn, tài sản nhà nước.

Ngoài ra, cần chú trọng bộ máy nhân sự giỏi, có đủ năng lực đáp ứng yêu cầu phát triển doanh nghiệp trong giai đoạn mới, bối cảnh mới khi cách mạng công nghệ 4.0, chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ".

"Nhờ tình hình tài chính doanh nghiệp ngày càng cân bằng, hoạt động kinh doanh có lãi, hệ số nợ/vốn chủ sở hữu của LILAMA đã giảm rõ rệt từ 16,73 lần (31/12/2011) xuống còn 6,3 lần (31/12/2021). Tổng giá trị đầu tư vốn ra ngoài doanh nghiệp cũng giảm từ 1.077 tỷ đồng năm 2012 xuống 617,1 tỷ đồng năm 2021. Doanh nghiệp cũng thu về 953,4 tỷ đồng từ quá trình thoái vốn tại các công ty con, liên kết và đầu tư dài hạn khác.

Tuy nhiên, các biến động lớn về thị trường xây lắp các dự án công nghiệp và năng lượng giai đoạn 2018-2022 đã đặt LILAMA trước các thách thức lớn. Do đó LILAMA cần xác định một chiến lược lâu dài cho cả giai đoạn 2021-2025 như Chính phủ đã đưa ra trong Quyết định Phê duyệt Đề án cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2021-2025 ngày 17/3/2022 vừa qua.

Theo đó, Ban lãnh đạo công ty đã xây dựng đề án tái cấu trúc doanh nghiệp giai đoạn 5 năm tới. Trong quá trình này, LILAMA kiến nghị Chính phủ sớm giải quyết khó khăn vướng mắc tại các dự án nhiệt điện doanh nghiệp đang thực hiện.

Tạo cơ chế, chính sách thúc đẩy sự hợp tác của LILAMA với các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Đặc biệt, Chính phủ sớm sửa đổi cơ chế, chính sách liên quan tới việc giới hạn chi phí lãi vay được trừ đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết, quy định về thoái vốn đầu tư ra ngoài doanh nghiệp".

"Tại thời điểm 31/12/2021, thị phần huy động vốn và tín dụng của các ngân hàng thương mại nhà nước chiếm gần 50% tổng quy mô của ngành ngân hàng với số dư huy động vốn khoảng 5,3 triệu tỷ đồng và dư nợ cho vay khoảng trên 4,7 triệu tỷ đồng.

Trong hơn hai năm qua, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn ra phức tạp với những ảnh hưởng nghiêm trọng, vai trò của các ngân hàng thương mại nhà nước một lần nữa lại được thể hiện rõ nét qua việc tiên phong triển khai các giải pháp cơ cấu nợ và giữ nguyên nhóm nợ cho hàng triệu khách hàng; giảm và miễn nhiều chục nghìn tỷ đồng tiền lãi và phí để hỗ trợ khách hàng giảm bớt khó khăn của dịch bệnh, góp phần sớm phục hồi sản xuất kinh doanh.

Từ thực tiễn hoạt động của các ngân hàng thương mại, Vietcombank đề nghị sớm thể chế hoá các chính sách để tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các ngân hàng thương mại nhà nước.

Cụ thể, rà soát sửa đổi Luật Quản lý sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật 69/2014/QH13) và các văn bản hướng dẫn thi hành, sửa đổi Nghị định 53/2016/NĐ-CP về cơ chế tiền lương; trong đó đặc biệt là cho phép các ngân hàng thương mại nhà nước được tự chủ về cơ chế lao động và tiền lương, đảm bảo tiền lương gắn với năng suất lao động và hiệu quả kinh doanh. Đặc biệt, cần ưu tiên tăng vốn điều lệ cho các ngân hàng thương mại nhà nước. Quy mô vốn điều lệ, hệ số an toàn vốn của các ngân hàng thương mại nhà nước còn ở mức rất khiêm tốn (chiếm 23,6% vốn điều lệ toàn hệ thống ngân hàng) so với nhu cầu phát triển cũng như chuẩn mực quốc tế.

Hạn chế về vốn dẫn đến hạn chế năng lực của các ngân hàng thương mại nhà nước trong việc mở rộng kinh doanh, cung ứng vốn cho nền kinh tế, giảm sút thị phần huy động vốn (từ trên 52% năm 2018 xuống 48% năm 2021) và tín dụng (từ trên 50% năm 2018 xuống 46% năm 2021) và có nguy cơ làm suy yếu vai trò chủ đạo, dẫn dắt thị trường của các ngân hàng thương mại nhà nước.

Trong bối cảnh nguồn lực của nhà nước còn khó khăn, lãnh đạo Vietcombank đề nghị Chính phủ xem xét cho phép các ngân hàng thương mại nhà nước được sử dụng toàn bộ lợi nhuận sau thuế, sau trích lập các quỹ để tăng vốn điều lệ, đồng thời cho phép nới room ngoại trong các ngân hàng thương mại từ mức 30% (theo quy định tại Nghị định 01/2014/NĐ-CP ngày 03/01/2014) lên 35%.

Đồng thời, cho phép các ngân hàng thương mại nhà nước được chủ động về quy mô tăng trưởng tín dụng hàng năm trên cơ sở đáp ứng quy định về các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động, trong đó đặc biệt ưu tiên cho các ngân hàng thương mại nhà nước tham gia vào việc cơ cấu lại các tổ chức tín dụng yếu kém".

"Trong giai đoạn vừa qua, Covid-19 đã làm thay đổi căn bản đến phương pháp tổ chức sản xuất tại không ít các doanh nghiệp. Do đó, tự thân mỗi doanh nghiệp nhà nước cần thay đổi tư duy về phương pháp tổ chức sản xuất cũng như tiếp tục đổi mới nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Từ năm 2000 đến nay, TKV đã tiến hành cổ phần hóa gần 70 doanh nghiệp thành viên các cấp. Đến giai đoạn 2015-2020, theo tiêu chí phân loại doanh nghiệp thì công ty mẹ của một số tập đoàn năng lượng thuộc diện phải cổ phần hóa trong đó Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối.

Để nâng cao hiệu quả của các doanh nghiệp nhà nước, thì các doanh nghiệp cần thường xuyên tái cơ cấu mô hình tổ chức, quản trị doanh nghiệp. Trong mỗi giai đoạn 5 năm, các tập đoàn/tổng công ty đều được Chính phủ phê duyệt đề án tái cơ cấu song khi chuyển tiếp sang giai đoạn 5 năm tiếp theo thì thông thường đến năm thứ hai hoặc thậm chí giữa giai đoạn mới có quyết định phê duyệt đề án. Do đó, công tác sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn của TKV trong những năm đầu giai đoạn 2021-2025 bị “đóng băng”.

Xuất phát từ tình hình thực tiễn hiện nay, TKV đề nghị các bộ ngành xem xét tiếp tục đề xuất hoàn thiện thể chế, chính sách theo hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trao quyền chủ động hơn cho doanh nghiệp gắn với kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực trong cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Đặc biệt, tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách về thoái vốn, cổ phần hoá, nhất là khâu định giá, lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, hợp nhất, sáp nhập, giải thể doanh nghiệp để tạo sự đồng bộ của Luật Doanh nghiệp và Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp.

Đồng thời, cần có cơ chế để tăng cường sự phối hợp có hiệu quả giữa cơ quan đại diện chủ sở hữu với các bộ, ngành, địa phương trong giải quyết các đề xuất của doanh nghiệp trong quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước.

Tôi đề nghị các bộ, ngành xem xét, hoàn thiện thể chế, chính sách theo hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trao quyền chủ động hơn cho doanh nghiệp, gắn với tiếp tục đổi mới phương thức kiểm tra, giám sát, bảo đảm công khai, minh bạch trong cơ cấu tại doanh nghiệp Nhà nước".

"Doanh nghiệp nhà nước đang đóng vai trò chi phối trong một số ngành, lĩnh vực quan trọng, thiết yếu của nền kinh tế, chẳng hạn như bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Đến cuối năm 2021, hệ thống điện Việt Nam đứng đầu khu vực ASEAN về quy mô nguồn điện với tổng công suất đạt hơn 76 nghìn MW.

Về triển khai Đề án tổng thể sắp xếp đổi mới doanh nghiệp giai đoạn 2016-2020, EVN đã hoàn thành cổ phần hóa các tổng công ty phát điện, niêm yết cổ phiếu của Tổng công ty Phát điện 3 trên sàn HOSE với giá trị vốn hóa 2 tỷ USSD. Cuối năm 2021, EVN đã trình Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp Đề án tổng thể sắp xếp đổi mới doanh nghiệp của EVN giai đoạn 2021-2025.

Tuy nhiên, để tiếp tục giữ vai trò nòng cốt, dẫn dắt trong nền kinh tế, Chính phủ cần xây dựng chính sách phát triển, định hướng sắp xếp đổi mới doanh nghiệp cho phù hợp, đồng thời có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp nhà nước thực hiện vai trò dẫn dắt, mở đường; đẩy nhanh phân cấp, phân quyền cho các doanh nghiệp nhà nước trong các hoạt động sản xuất kinh doanh và trong công tác sắp xếp đổi mới doanh nghiệp; và đẩy nhanh lộ trình phát triển nền kinh tế số, trong đó các doanh nghiệp nhà nước cần đẩy mạnh sắp xếp, cơ cấu lại doanh nghiệp, triển khai chuyển đổi số và giữ vai trò dẫn dắt trong xây dựng hạ tầng kỹ thuật số…

Đặc biệt, về đảm bảo an ninh năng lượng, EVN kiến nghị giao các tập đoàn kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo về năng lượng và làm nòng cốt dẫn dắt trong đầu tư phát triển hạ tầng năng lượng, dịch chuyển năng lượng.

Trong đó, xây dựng cơ chế, chính sách dài hạn trong đầu tư phát triển hạ tầng năng lượng theo hướng đa dạng hoá hình thức đầu tư và khuyến khích các thành phần kinh tế tư nhân tham gia đầu tư các dự án điện phù hợp định hướng Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị. Tập trung đầu tư xây dựng các dự án năng lượng lớn như hạ tầng năng lượng, các dự án quan trọng đảm bảo an ninh quốc phòng, dự án điện gió ngoài khơi, tàu nổi LNG…".

"Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam hiện là doanh nghiệp có vốn nhà nước chiếm 75%, là đơn vị lớn nhất ở khâu hạ nguồn phân phối xăng dầu, giữ vai trò chủ đạo trong bình ổn thị trường xăng dầu, chiếm thị phần gần 50% tổng nhu cầu xăng dầu cả nước.

Tại những thời điểm căng thẳng về nguồn, Petrolimex là doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc nhất chỉ đạo của Chính phủ trong việc cung ứng xăng dầu để đảm bảo nhu cầu tiêu dùng thiết yếu cho nhân dân cả nước, cho phát triển kinh tế - xã hội.

Bên cạnh nhiệm vụ chính trị, Petrolimex cũng là doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn đầu tiên thực hiện thành công cổ phần hoá và tái cấu trúc. Tập đoàn hiện nay đã trở thành công ty cổ phần đại chúng quy mô lớn thuộc Top VN30 niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. HCM với vốn hoá trên 70.000 tỷ đồng và cổ tức lũy kế Nhà nước nhận được cho đến nay đã vượt phần vốn góp Nhà nước tại doanh nghiệp.

Tập đoàn hiện sở hữu hơn 2.600 cửa hàng xăng dầu, chiếm chưa đến 20% tổng số cửa hàng xăng dầu toàn xã hội, trong khi đó thị phần của Petrolimex chiếm gần 50%. Vì vậy để đảm bảo vai trò chủ đạo trong bình ổn thị trường xăng dầu, đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo UBND các tỉnh, thành phố tạo điều kiện cho Petrolimex được ưu tiên phát triển cửa hàng xăng dầu theo quy hoạch đô thị hoá, quy hoạch phát triển kinh tế- xã hội của các địa phương; Cùng với đó, kính đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải, VEC giành 50% vị trí quy hoạch cửa hàng xăng dầu (tương ứng với thị phần của Petrolimex) trên tất cả các đường cao tốc đang đầu tư bằng nguồn vốn của Nhà nước hoặc nguồn vốn của doanh nghiệp nhà nước để chỉ định cho Petrolimex đầu tư với giá đầu tư tương đương giá đấu giá thị trường đối với 50% các vị trí còn lại (do các nhà đầu tư khác tham gia đầu tư).

Với định hướng Nhà nước vẫn nắm giữ tỷ lệ chi phối tại Petrolimex ở mức trên 50% đến dưới 65% (theo Quyết định 22/QĐ-TTg), để xây dựng kế hoạch thoái vốn mang tính khả thi và đảm bảo lợi ích tối đa cho Nhà nước, Tập đoàn đề xuất Thủ tướng Chính phủ xem xét việc mở room cho nhà đầu tư nước ngoài tại Petrolimex lên 35%. Hiện nay, room cho nhà đầu tư nước ngoài tại Petrolimex được quy định là 20% nhưng thực tế chỉ còn khoảng 3%. Việc nới room của Petrolimex hoàn toàn phù hợp các quy định của pháp luật.

Để chủ động đảm bảo nguồn cung ứng xăng dầu trong nước, đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép Petrolimex xúc tiến việc nghiên cứu phương án đầu tư sở hữu chung Nhà máy lọc dầu tại Nhật Bản của Tập đoàn năng lượng số 1 Nhật Bản – ENEOS (đây là cổ đông chiến lược của Petrolimex) thông qua phương án cấu trúc vốn tối ưu và hoán đổi cổ phiếu của Petrolimex cho đối tác, đảm bảo lợi ích cao nhất cho Petrolimex và Nhà nước.

Sau khi nghiên cứu nếu có hiệu quả, Petrolimex sẽ xây dựng phương án cụ thể trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt theo quy định của pháp luật".

VnEconomy 01/04/2022 06:00