Năm 2022, thực sự là khoảng thời gian “thử lửa” đối với tất cả những lĩnh vực mà Bộ Tài chính quản lý, từ thu chi ngân sách, kiểm soát giá cả đến ổn định thị trường tài chính. Thưa Bộ trưởng, nguyên nhân nào giúp ngành tài chính hoàn thành tốt nhiều nhiệm vụ tài chính - ngân sách nhà nước, trong đó, thu ngân sách nhà nước đạt kết quả tích cực và cán đích sớm trước hạn?

Thu ngân sách nhà nước đến ngày 15/12 đạt 1.691,8 nghìn tỷ đồng, bằng 119,8% dự toán, cao hơn 77,8 nghìn tỷ đồng so với số đánh giá thực hiện cả năm báo cáo Quốc hội. Trong đó, thu nội địa vượt 13,4% dự toán; thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu vượt 39,8% dự toán, thu ngân sách nhà nước từ dầu thô vượt 159,6% dự toán.

Để đạt được kết quả này là do thứ nhất, nỗ lực trong việc triển khai đồng bộ, quyết liệt, có hiệu quả các giải pháp kiểm soát dịch bệnh, các chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, kiểm soát lạm phát, để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp và người dân và giúp nền kinh tế phục hồi tích cực, các hoạt động sản xuất - kinh doanh dần lấy lại đà tăng trưởng.

Một số ngành đóng góp lớn cho ngân sách nhà nước duy trì mức tăng trưởng khá như: ngành công nghiệp chế biến, chế tạo; ngành sản xuất và phân phối điện ngành khai khoáng...

Bên cạnh đó, những tháng đầu năm, một số khoản thu có mức tăng khá so với cùng kỳ. Chẳng hạn, đến hết tháng 4, thuế thu nhập cá nhân tăng 19,8%, chủ yếu nhờ quyết toán thuế năm 2021 từ các hoạt động chuyển nhượng bất động sản, chứng khoán... nộp trong quý 1/2022. Thu tiền sử dụng đất tăng 21,2% nhờ thị trường bất động sản tăng trưởng mạnh và cơ quan thuế tăng cường đôn đốc thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất và thu nợ đối với các dự án đã thực hiện giao đất và cho thuê đất trong năm 2021.

Bộ Tài chính cũng tập trung rà soát, chủ động đề xuất ban hành các chính miễn, giảm, gia hạn thuế, phí, lệ phí và tiền thuê đất lớn chưa từng có trong năm 2022.

Thứ hai, đẩy mạnh thực hiện cơ chế một cửa quốc gia, cơ chế một cửa ASEAN; quản lý, giám sát, đảm bảo vận hành hệ thống thông quan tự động… góp phần thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu theo hướng ngày càng hiện đại hóa, đơn giản, nhanh hơn và tiết kiệm chi phí cho người dân, doanh nghiệp.

Năm 2022, tổng kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam cán mốc 700 tỷ USD; kết hợp với giá các mặt hàng xăng dầu tăng như dầu thô tăng 57%; dầu thành phẩm tăng 116%, qua đó góp phần tăng thu từ dầu thô và từ hoạt động xuất nhập khẩu.

Thứ ba, nỗ lực lớn của cơ quan thuế, hải quan tăng cường các biện pháp quản lý thu, đẩy mạnh thanh kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, gian lận thương mại, chống thất thu.

Một trong những điểm nhấn của năm 2022 là các đơn vị nỗ lực cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa, ứng dụng công nghệ thông tin, mở rộng triển khai hóa đơn điện tử trên toàn quốc, xây dựng cơ sở dữ liệu lớn từ hóa đơn điện tử, rà soát những nguồn thu có tiềm năng để đưa vào quản lý thu.

Trong năm 2022 cũng vận hành Cổng Thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài. Đến nay có 42 nhà cung cấp nước ngoài kê khai nộp thuế, với tổng số thuế 3,44 nghìn tỷ đồng. Ngành thuế đẩy mạnh thu ngân sách từ hoạt động chuyển nhượng bất động sản, ước cả năm 2022 đạt hơn 41 nghìn tỷ đồng, tăng khoảng 97% so năm 2021, tương đương hơn 20 nghìn tỷ đồng.

Mặc dù thu ngân sách đến nay đã vượt dự toán, song, một số ngành, lĩnh vực xuất hiện những khó khăn, thách thức; đồng thời, nhiều áp lực đối với việc triển khai thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách nhà nước đầu năm 2023.

Như Bộ trưởng chia sẻ, năm 2022, số tiền giãn, giảm thuế, phí, lệ phí kỷ lục trong lịch sử ngành tài chính. Xin Bộ trưởng cho biết thêm kết quả triển khai các chính sách hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong năm và điều này giúp doanh nghiệp, nền kinh tế vực dậy ra sao sau đại dịch? 

Đại dịch Covid-19 ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và đời sống người dân. Trước tình hình đó, Bộ Tài chính chủ động nghiên cứu, đề xuất, trình cấp có thẩm quyền cũng như ban hành theo thẩm quyền các giải pháp về gia hạn các khoản thuế và tiền thuê đất. Đồng thời, miễn giảm các khoản thuế như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng, thuế nhập khẩu, thuế bảo vệ môi trường, phí, lệ phí và tiền thuê đất, hỗ trợ doanh nghiệp, người dân chịu tác động của dịch Covid-19.

Năm 2022, hỗ trợ doanh nghiệp, người dân với giá trị tiền thuế, tiền thuê đất, phí, lệ phí dự kiến khoảng 233,5 nghìn tỷ đồng, bao gồm cả số giảm thuế bảo vệ môi trường đối với các mặt hàng xăng, dầu, mỡ nhờn. Trong đó, số tiền được gia hạn khoảng 135 nghìn tỷ đồng; số tiền được miễn, giảm khoảng 98 nghìn tỷ đồng. Tính đến ngày 15/12 đã thực hiện miễn, giảm, gia hạn gần 200 nghìn tỷ đồng.

Cùng với đó, trước diễn biến giá xăng dầu thị trường thế giới tăng nhanh, gây áp lực lên lạm phát, tác động lên hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và đời sống người dân, Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết về giảm mức thuế bảo vệ môi trường về mức sàn đối với xăng, dầu, mỡ nhờn đến hết năm 2023…

Đặc biệt, các chính sách giảm thuế giá trị gia tăng áp dụng đối với nhiều hàng hóa, dịch vụ chịu mức thuế suất 10% và giảm thuế bảo vệ môi trường đối với các mặt hàng xăng, dầu, mỡ nhờn có “tác dụng kép”, vừa giúp giảm giá thành hàng hóa, dịch vụ, từ đó thúc đẩy sản xuất kinh doanh và tạo thêm công ăn việc làm cho người lao động; đồng thời, góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô và bảo đảm an sinh xã hội trong điều kiện sức ép lạm phát, chi phí tăng cao.

Những chính sách nêu trên thể hiện sự đột phá, sáng tạo và quyết liệt trong công tác điều hành của Bộ Tài chính trong năm vừa qua. Các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp, người dân được triển khai kịp thời, có tác động tích cực và được cộng đồng doanh nghiệp, người dân hưởng ứng, đánh giá cao, đem lại kết quả tích cực trong tiến trình phục hồi và phát triển.

Dù nhiệm vụ tài chính – ngân sách đạt nhiều kết quả khả quan nhưng nguồn thu nội địa, thu cốt lõi từ hoạt động sản xuất kinh doanh bắt đầu giảm tốc cuối năm 2022. Điều này báo hiệu những khó khăn nào sắp tới với cộng đồng doanh nghiệp và thực thi nhiệm vụ năm 2023, thưa Bộ trưởng?

Đến thời điểm này, thu nội địa hoàn thành và vượt dự toán giao cho Bộ Tài chính. Kết quả này không chỉ thể hiện sự nỗ lực của ngành tài chính mà còn là kết quả của cả hệ thống chính trị trong phòng chống dịch bệnh, những quyết sách đúng đắn trong phục hồi kinh tế, kiểm soát lạm phát.

Tuy nhiên, từ quý 3/2022, nền kinh tế bộc lộ một số khó khăn do: tình hình thế giới biến động khó lường, xung đột địa chính trị Nga – Ukraine phức tạp; khủng hoảng năng lượng trầm trọng kéo theo khủng hoảng các thị trường hàng hóa khác; các nước lớn áp dụng chính sách tiền tệ thắt chặt, tăng lãi suất, tiềm ẩn nguy cơ rủi ro trên thị trường tài chính, tiền tệ.

Trong nước, áp lực lạm phát gia tăng, thị trường vốn, bất động sản, chứng khoán, tiền tệ, giải ngân vốn đầu tư công còn nhiều điểm nghẽn; sức ép về lãi suất, tỷ giá, lạm phát đẩy chi phí đầu vào tăng cao; thị trường xuất khẩu giảm sút...

Những vấn đề trên sẽ là những áp lực lớn cho việc triển khai thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách năm 2023.

Để giảm thiểu tác động từ bên ngoài, kiềm chế lạm phát, Chính phủ đang nghiên cứu trình Quốc hội một số giải pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, tạo môi trường tốt cho doanh nghiệp phát triển như: gia hạn thời hạn nộp thuế, tiền thuê đất; giảm thuế nhập khẩu ưu đãi đối với một số nhóm hàng hóa là nguyên liệu, vật tư đầu vào cho sản xuất; giảm thuế bảo vệ môi trường đối với các mặt hàng xăng, dầu, mỡ nhờn; giảm tiền thuê đất... Trước mắt, có thể sẽ làm giảm thu nội địa năm 2023 so dự toán đã tính toán, tạo áp lực trong triển khai thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách đối với ngành thuế trong năm 2023.

Cũng trong năm 2022, các kênh dẫn vốn quan trọng cho doanh nghiệp như thị trường chứng khoán và thị trường trái phiếu doanh nghiệp tắc nghẽn, niềm tin của nhà đầu tư trên thị trường đổ vỡ, khiến doanh nghiệp khát vốn, cản trở tiến trình phục hồi của doanh nghiệp và nền kinh tế. Thưa Bộ trưởng, nguyên nhân nào khiến dòng chảy của thị trường vốn năm nay ách tắc?

Thời gian qua, thị trường chứng khoán, trái phiếu có nhiều khó khăn, nguyên nhân chủ yếu từ tâm lý thận trọng của nhà đầu tư trước những bất ổn, triển vọng kém tích cực về tình hình kinh tế - chính trị thế giới, vấn đề niềm tin và thanh khoản thị trường trong nước.

Theo đó, ở trong nước, lãi suất ngân hàng tăng, dẫn đến xu hướng dòng tiền dịch chuyển sang hệ thống ngân hàng thương mại, thanh khoản của nền kinh tế một số thời điểm gặp áp lực lớn. Ngoài ra, việc kiểm tra, giám sát tập trung vào giám sát mục đích phát hành trái phiếu cũng dẫn đến tâm lý quan ngại của cả doanh nghiệp phát hành và tổ chức cung cấp dịch vụ.

Trước những biến động của thị trường chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp, hoạt động mua lại trước hạn trái phiếu doanh nghiệp có xu hướng tăng từ tháng 4 sau việc vi phạm của Tân Hoàng Minh và đặc biệt là sự kiện rút tiền xảy ra tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn khiến niềm tin của nhà đầu tư trái phiếu doanh nghiệp và đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ suy giảm. Khối lượng mua lại trái phiếu trước hạn lũy kế 11 tháng là 167,5 nghìn tỷ đồng, tăng 17,3% so với cả năm 2021.

Thị trường tài chính – tiền tệ gồm nhiều cấu phần (như tiền tệ, tín dụng, cổ phiếu, trái phiếu) và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, trong khi đó, thời gian vừa qua có hiện tượng một số ngân hàng định hướng người gửi tiền tiết kiệm chuyển sang mua trái phiếu doanh nghiệp. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến bất ổn trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, làm niềm tin với thị trường bị suy giảm, không chỉ đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp mà còn với các thị trường tiền tệ, tín dụng.

Bên cạnh đó, thanh khoản của thị trường tài chính – tiền tệ giảm sút cũng khiến thị trường chứng khoán, trái phiếu gặp khó khăn.

Để sớm ổn định tâm lý nhà đầu tư và đưa thị trường vốn trở lại quỹ đạo, Bộ Tài chính sẽ đưa ra những giải pháp nào?

Để kịp thời chấn chỉnh thị trường, cơ quan chức năng triển khai đồng bộ các giải pháp về rà soát, hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường quản lý giám sát và chủ động thông tin, tuyên truyền.

Theo đó, nhằm từng bước phục hồi và phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp theo đúng thông lệ quốc tế, Bộ Tài chính xác định quan điểm tiếp tục phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp theo hướng ổn định, lành mạnh; không tạo ra tâm lý tẩy chay trái phiếu doanh nghiệp, tránh tình trạng nhà đầu tư yêu cầu tất toán, mua lại trước hạn trái phiếu hàng loạt.

Việc phát hành và đầu tư trái phiếu doanh nghiệp theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm, Nhà nước tạo ra khung pháp lý để các bên giao kết đầu tư, kinh doanh. Khi có sự kiện doanh nghiệp gặp khó khăn trong thanh toán gốc, lãi trái phiếu đến hạn xảy ra, doanh nghiệp và nhà đầu tư tự thỏa thuận theo quy định của pháp luật, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa tổ chức phát hành và nhà đầu tư.

Để sớm ổn định tâm lý thị trường, Bộ Tài chính liên tục phát hành thông cáo và có văn bản yêu cầu các doanh nghiệp phải bố trí mọi nguồn lực, thanh toán gốc và lãi trái phiếu đến hạn theo đúng quy định, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng đề nghị các doanh nghiệp trong trường hợp có khó khăn, vướng mắc về thanh toán thì phải làm việc, đàm phán với nhà đầu tư để thống nhất phương án cơ cấu lại trái phiếu phù hợp với tình hình thực tế và theo đúng quy định như cơ cấu về mặt kỳ hạn, cơ lãi suất hay phương thức thanh toán trái phiếu.

Đồng thời, đề nghị các doanh nghiệp xem xét sử dụng dịch vụ kiểm toán, xếp hạng tín nhiệm, định giá tài sản, để đánh giá tình hình sản xuất kinh doanh, tài chính của doanh nghiệp, chủ động, kịp thời công bố thông tin chính thống cho nhà đầu tư. Chỉ khi doanh nghiệp tự tăng cường tính công khai minh bạch, những doanh nghiệp tốt, minh bạch sẽ có thể quay trở lại để phát hành trái phiếu.

Các vụ việc vi phạm trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp vừa qua là những sự kiện riêng lẻ, không đại diện cho toàn thị trường. Bộ Tài chính xác định nhiệm vụ trọng tâm trong điều hành thị trường chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp trong năm 2023 và các năm tiếp theo là đảm bảo ổn định, minh bạch hoạt động thị trường, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư và các chủ thể tham gia trên thị trường.

Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính sẽ đẩy mạnh công tác giám sát hoạt động giao dịch trên thị trường chứng khoán cơ sở, thị trường chứng khoán phái sinh, thị trường trái phiếu doanh nghiệp; kịp thời chia sẻ cung cấp thông tin và báo cáo cơ quan có thẩm quyền khẩn trương xử lý, ngăn chặn các hành vi thao túng, tăng cường kỷ luật trên thị trường; kiểm tra, giám sát hoạt động cung cấp dịch vụ của các công ty chứng khoán. Bên cạnh đó, tiếp tục theo dõi sát diễn biến của thị trường chứng khoán trong nước và quốc tế để có cảnh báo sớm đối với nhà đầu tư về các rủi ro (nếu có) của thị trường chứng khoán.

Dự báo năm 2023 sẽ vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức từ những tác động bất lợi chung của kinh tế thế giới cùng nhiều khó khăn trong nước chắc chắn sẽ tác động lớn tới hoạt động của doanh nghiệp, người dân và sự phục hồi của nền kinh tế. Xin Bộ trưởng chia sẻ các giải pháp ngành tài chính sẽ triển khai trong thời gian tới để hoàn thành nhiệm vụ tài chính – ngân sách và giúp nền kinh tế vững vàng vượt khó?

Trước những khó khăn trên, ngành tài chính xác định thu ngân sách sẽ đối diện với những áp lực lớn và đã sẵn sàng các kịch bản ứng phó trong triển khai thực hiện nhiệm vụ thu cho cả năm 2023 và giai đoạn 2023-2025, để hoàn thành mục tiêu thu ngân sách theo Nghị quyết của Quốc hội. Trong năm 2023, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục triển khai quyết liệt một số nhóm giải pháp.

Một là, bám sát chủ trương, định hướng của Đảng, các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ về chính sách tài khóa nhằm phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô.

Hai là, nghiên cứu, rà soát và sửa đổi, bổ sung các luật về thuế theo Chiến lược Cải cách hệ thống thuế đến năm 2030; tiếp tục thực hiện một số giải pháp để hỗ trợ cho doanh nghiệp, người dân có thêm nguồn lực ứng phó với những khó khăn thời gian tới. Bên cạnh đó, thực hiện giải pháp về quản lý thu và cải cách thủ tục hành chính, đặc biệt là trong các lĩnh vực thuế, hải quan, vốn được xem là các lĩnh vực có liên quan nhiều và trực tiếp tới doanh nghiệp, người dân nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ba là, chủ động rà soát lại nhu cầu chi và cơ cấu lại chi ngân sách nhà nước, thực hiện quản lý chi ngân sách nhà nước chặt chẽ, tiết kiệm, hiệu quả. Kiểm soát chặt chẽ bội chi ngân sách nhà nước, nợ công, cơ cấu nợ công trong giới hạn; sử dụng hiệu quả ngân quỹ nhà nước.

Bốn là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý giá; điều hành linh hoạt trên cơ sở dự báo cung - cầu thị trường; tăng cường kiểm tra, giám sát, nhất là đối với các nhóm hàng năng lượng, vật liệu xây dựng, sắt thép…

Năm là, thực hiện các biện pháp cần thiết để ổn định và phát triển thị trường vốn công khai, minh bạch, an toàn, bền vững nhằm khơi thông nguồn vốn trung và dài hạn, tập trung hoàn thiện khung pháp lý và thể chế; đẩy mạnh công tác giám sát, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật; tăng cường công tác truyền thông, tạo dựng niềm tin của nhà đầu tư.

Cùng với việc triển khai quyết liệt, hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp hỗ trợ đã được ban hành, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục theo dõi sát tình hình thực tế để nghiên cứu, đề xuất các giải pháp phù hợp áp dụng cho năm 2023.

VnEconomy 22/01/2023 13:00 

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số đặc biệt Xuân Quý Mão phát hành ngày 23-01-2023. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây: 

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam