Xin ông cho biết những điểm nhấn trong bức tranh ngành nông nghiệp năm 2024 vừa qua?

Năm 2024 giá trị sản xuất toàn ngành đạt mức tăng trưởng ước đạt 3,3%; tỷ lệ số xã đạt chuẩn nông thôn mới đạt 78,7%. Bức tranh ngành nông nghiệp năm 2024 có một số điểm nhấn:

Một là, cơ cấu sản xuất nông nghiệp tiếp tục chuyển dịch, tăng tỷ trọng các tiểu ngành, sản phẩm có lợi thế cạnh tranh và giá trị cao. Trong đó, sản lượng lúa cả năm đạt gần 43,7 triệu tấn. Sản lượng cây ăn quả chủ lực tăng mạnh, như: sầu riêng đạt 1,45 triệu tấn, tăng 21,2%; thanh long đạt 1,35 triệu tấn, tăng 13,3%; cao su đạt gần 1,37 triệu tấn, tăng 7,5%. Sản lượng thịt hơi các loại ước đạt 8,1 triệu tấn, tăng 3,5% so với năm 2023. Tổng sản lượng thủy sản ước đạt 9,6 triệu tấn, tăng 2,4%. Sản lượng gỗ khai thác từ rừng trồng ước 22,88 triệu m3, tăng 9,8% so với năm 2023; thu dịch vụ môi trường rừng trên 3.400 tỷ đồng (vượt 7% kế hoạch); cấp chứng chỉ rừng quản lý bền vững (FSC và VFCS/PEFC) lũy kế đến nay 610 nghìn ha, vượt 20% mục tiêu đến năm 2025.

Hai là, mặc dù chịu thiệt hại nặng nề từ cơn Bão số 3 (khoảng 83.746 tỷ đồng), nhưng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã kịp thời phối hợp với các bộ, ngành và địa phương có liên quan tham mưu, đề xuất với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ triển khai đồng bộ các nhóm chính sách, giải pháp hỗ trợ, khắc phục hậu quả, nhanh chóng ổn định đời sống người dân, khôi phục sản xuất nông nghiệp.

Ba là, đã tạo ra sự chuyển biến tích cực, thống nhất từ Trung ương đến địa phương về chuyển đổi tư duy sang kinh tế nông nghiệp, nâng cao giá trị gia tăng, chất lượng hàng nông sản. Số lượng sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên tăng mạnh, tạo điều kiện thuận lợi giúp doanh nghiệp quảng bá, tiêu thụ sản phẩm.

Bốn là, từng bước thay đổi từ cách tiếp cận nông nghiệp nâu sang nông nghiệp xanh, giảm thâm dụng tài nguyên và vật tư đầu vào, tăng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học và phân bón hữu cơ… Nhiều mô hình nông nghiệp sinh thái, xanh, hữu cơ có hiệu quả kinh tế được phát triển.

Năm là, việc triển khai các Đề án thúc đẩy xuất khẩu nông, lâm, thủy sản sang các thị trường lớn như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, EU từ năm 2023, kết hợp triển khai các giải pháp mở cửa thị trường mới còn nhiều tiềm năng và đàm phán, ký kết các đơn hàng mới trong năm 2024 đã có hiệu quả. Nhờ vậy, tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản lập kỷ lục mới, đạt 62,5 tỷ USD, tăng 18,7%; xuất siêu tiếp tục đạt mức kỷ lục mới 17,9 tỷ USD, tăng 46,8% so với năm 2023.

Sáu là, đã tổ chức triển khai có hiệu quả Đề án 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao; đã tập trung xây dựng và trình ban hành nhiều chính sách quan trọng và 4 quy hoạch Ngành cấp quốc gia thời kỳ 2021 - 2030 để tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc phát triển Ngành theo đúng định hướng.

Ông thường nói về chuyển đổi tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp?

Dẫn chứng về chế biến sâu, sản phẩm ở ngoài là lớp ca cao, phía trong là nguyên quả dâu được sấy khô, sản phẩm này biểu trưng cho nền nông nghiệp tích hợp đa giá trị, từ quả dâu trở thành sản phẩm tích hợp giữa dâu và ca cao. Tôi nói nông nghiệp phải chuyển từ tăng trưởng đơn giá trị sang tăng trưởng đa giá trị là như thế. Như chiếc bánh pizza, người ta đưa nhiều thứ vào trong đó, để nâng cao giá trị.

Chúng ta cần nhất quán chuyển tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp. Muốn nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp, chúng ta buộc phải học. Không cần phải học đâu xa xôi, hãy bắt đầu từ những điều đơn giản nhất như chính ngôi nhà, khu vườn, không gian xung quanh nơi mình sống. 

Tôi đã từng lên thăm homestay của anh Tráng A Chu ở Vân Hồ (Sơn La). Khi mới khởi nghiệp anh không có gì, ngoài ngôi nhà nhỏ chỉ có thêm chuồng bò. Nhân lực là 2 vợ chồng và 2 đứa con nhỏ. Anh Chu làm du lịch từ những thứ thân thuộc của đời sống xung quanh, đó chính là ngôi nhà, không gian nơi gia đình anh Chu sống, giới thiệu văn hóa bằng cách cả gia đình cùng tham gia múa xòe ở sân nhà…Vậy mà chỉ sau vài năm bắt đầu từ những điều nhỏ bé, đơn giản, hiện nay homestay của Tráng A Chu đã trở thành địa chỉ quen thuộc với rất nhiều du khách, đặc biệt là du khách nước ngoài.

Nguồn lực thủy sản đang suy giảm và chúng ta vẫn chưa gỡ bỏ được thẻ vàng EU. Phải chăng những chính sách pháp luật của ngành chưa đủ mạnh và Bộ trưởng chưa quyết liệt trong nhiệm vụ này?

Nguồn lực thủy sản suy giảm, chúng tôi cũng thấy đây là vấn đề nhức nhối. Chính phủ đã ban hành chiến lược giảm khai thác, tăng nuôi trồng. Bởi với số lượng tàu của ta lớn như thế, thì nguồn lợi thủy sản bị giảm nhiều là khó tránh khỏi, nên giải quyết bằng tăng nuôi trồng.

Không còn cách nào khác, người dân phải ý thức tự bảo vệ nguồn lợi thủy sản, bắt cá nhỏ thì phải thả lại về biển. Thế nhưng sáng sớm, ở các chợ quê vẫn thấy bày bán rất nhiều cá nhỏ. Làm sao Bộ trưởng có thể đến từng chợ quê, đứng ở đó mọi buổi sáng để mà biết, mà quản lý, rồi phạt? Trong khi chúng ta có Mặt trận Tổ quốc với nhiều đoàn thể, bao nhiêu tổ dân phổ, tổ nhân dân tự quản. Chính bà con nông dân phải tự bảo vệ lẫn nhau, cùng giám sát.

Có Nghị định về đất lúa, hay quy hoạch diện tích đất nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phải đưa ra con số cho từng loại cây trồng là bao nhiêu hec ta, để không cây nào xảy ra tình trạng cung vượt cầu. Địa phương nói rằng: “Phải để cho chúng tôi có không gian tự quyết chứ, đừng áp đặt cho chúng tôi!” Thế nhưng, khi địa phương thu hồi đất để làm các dự án công nghiệp hay các dự án khác, lại hỏi Bộ trưởng cho biết từng loại cây trồng thì đền bù với giá bao nhiêu?.

Địa phương đòi tự quyết, nhưng cái gì cũng hỏi Bộ trưởng. Tôi thấy có nghịch lý, khi mà muốn trao quyền, nhưng họ lại sợ. 

Ông còn trăn trở điều gì về nông thôn hiện nay, những nơi đó đã thực sự trở thành nơi đáng sống hay chưa?

Từ khi tôi làm Bộ trưởng, sống ở Hà Nội một mình, vì gia đình vẫn ở Đồng Tháp. Sáng mồng 1 Tết Dương lịch 2025, tôi một mình lang thang đến làng giò chả Ước Lễ (Thanh Oai, Hà Nội), thấy làng vắng lặng. Nghề làm giò chả Ước Lễ có từ thời Nhà Mạc, cách đây 500 năm. Thế nhưng, bây giờ cả làng kéo nhau vào nội thành Hà Nội bán giò chả, chỉ còn vài ba nhà vẫn ở làng.

Tôi đi xung quanh thấy làng cổ rất đẹp, nhưng vắng bóng người. Tôi ghé vào một căn nhà và trò chuyện với một cặp vợ chồng. Tôi trăn trở: Làm sao để người dân ở ngôi làng cổ này bớt rời đi? Làm sao xây dựng nông thôn mới đúng nghĩa phải là nơi đáng sống? Xung quanh làng, đất còn rất ít. Đất nông nghiệp thì còn đấy, trồng lúa năng suất kém, thu nhập từ lúa kém như thế, thì làm sao người ta có thể trồng lúa?

Trong khi, làng có nghề làm giò chả, mà không cho người ta ra ngoài ruộng xây nhà, không có chỗ để làm giò chả, thì người ta đành đi chỗ khác kiếm chỗ ở và làm nghề thôi. Họ nói: “Bộ trưởng ơi, làm sao người lớn bỏ đi đâu hết rồi, trong làng chỉ còn người già thôi?”  Họ hỏi câu đó, Bộ trưởng cũng chịu  thua.

Ở Đồng bằng sông Cửu Long, hơn một triệu nông dân bỏ quê đến Đồng Nai, Bình Dương làm công nhân.

Tôi đọc một quyển sách của Nhật Bản, viết về bối cảnh người Nhật cũng bỏ làng đi, thanh niên lên Tokyo và Osaka làm việc hết, ở làng quê chỉ có người già. Có một nhóm phóng viên đi về làng, họ miêu tả câu chuyện người trẻ bỏ làng quê, rời bỏ nông thôn. Họ vào một căn nhà có hai cụ già trong một căn nhà lạnh lẽo, tối tăm, nhưng nhìn thấy căn nhà cổ rất đẹp.

Phóng viên nói với hai cụ: “Tụi cháu tính, hai cụ làm du lịch đi, làm điểm homestay đi, chúng cháu sẽ kéo khách từ thành phố về”. Hai cụ đó nói: “Già rồi đâu có biết làm du lịch”. Phóng viên nói: “Không có gì khó lắm đâu, chúng cháu hướng dẫn cho. Khách rất thích ăn món đồng quê dân dã. Hai cụ không cần nấu, cứ để đồ ăn đó, khách đến tự nấu. Dù ban đầu không biết làm, hai cụ đồng ý và dần dần thành công”.

Từ đó, mô hình homestay trở thành một xu hướng mới, đem lại sinh kế cho cộng đồng và làng quê trở lại nhộn nhịp, phát triển.

Tôi kể những câu chuyện đó chỉ với mong muốn rằng trong năm mới, chúng ta phải cùng nhau kiến tạo, cùng nhau tạo ra những không gian phát triển mới, trên từng mảnh ruộng, từng thửa vườn ở nông thôn.

VnEconomy 29/01/2025 07:00

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 4 + 5/2025 phát hành ngày 27/1 – 9/2/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1168