Tại họp báo cung cấp thông tin về Diễn đàn kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh năm 2024 (HEF 2024), ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, cho biết trong thời gian qua vị thế và vai trò trung tâm của Thành phố có xu hướng giảm sút. Để lấy lại vị thế là trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ của cả nước, có vai trò kết nối và ảnh hưởng sâu rộng đến vùng Đông Nam bộ, đồng bằng sông Cửu Long, TP.HCM cần phải những đột phá thực chất về thể chế với cách làm khác biệt để chuyển đổi được mô hình tăng trưởng, bứt phá với tốc độ tăng trưởng cao, từ đó dẫn dắt kinh tế cả nước.

CHUYỂN ĐỔI KÉP ĐỂ LẤY LẠI VỊ THẾ

Theo Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, thời gian gần đây tỷ lệ đóng góp vào GDP có xu hướng giảm, số lượng doanh nghiệp đông với gần 300.000 nhưng chưa mạnh. Trong đó, có hơn 97% nhỏ và vừa, sức cạnh tranh còn yếu.

Bên cạnh đó, tỷ trọng xuất khẩu giảm nhanh, chỉ còn 12% (năm 2023); tỷ trọng đóng góp của ngành công nghiệp trong nền kinh tế giảm dần (năm 2022 chỉ còn chiếm 19% GRDP, so với mức trung bình cả nước là 32%).

“Nguyên nhân là do Thành phố đã trải qua thời gian dài phát triển chiều rộng, thâm dụng lao động, tận dụng diện tích đất. Hiện nay, cần thay đổi theo hướng phát triển chiều sâu, thâm dụng vốn và công nghệ cao, đặc biệt là phát triển công nghệ số”, ông Bình An thông tin.

Theo Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, hạ tầng công nghiệp hạn chế và không đáp ứng phát triển theo chiều rộng; diện tích đất khu công nghiệp trên địa bàn TP.HCM đạt 5.921 ha, chỉ chiếm 2,81% so cả nước, với giá đất ngày càng đắt đỏ.

Do đó, ông An cho rằng TP.HCM cần tái cơ cấu nền kinh tế hay chuyển đổi công nghiệp với nội hàm chuyển đổi kép và nâng cấp chuỗi giá trị, phát triển các ngành công nghiệp cốt lõi, từ đó tìm kiếm động lực tăng trưởng mới.

Về bối cảnh quốc tế, xu hướng phát triển xanh đang trở nên phổ biến với mục tiêu giảm phát thải để ứng phó biến đổi khí hậu. Nhiều thị trường xuất khẩu quan trọng của Việt Nam ngày càng đưa ra các yêu cầu tiêu chuẩn khắt khe về môi trường đối với sản phẩm hàng hóa.

Đồng thời, các FTA (Free Trade Area – Hiệp định thương mại tự do) thế hệ mới cũng tăng cường gắn thương mại với phát triển bền vững và trách nhiệm của doanh nghiệp.

Những chuẩn mực chung về phát triển bền vững như ESG (Environmental - Môi trường; Social - Xã hội; Governance - Quản trị doanh nghiệp), CSR (Corporate Social Responsibility - Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp)… dần phổ biến và chuyển từ tự nguyện sang bắt buộc. Nếu không chuyển đổi và tuân thủ, các doanh nghiệp đều có nguy cơ mất thị trường.

Bên cạnh đó, nhu cầu thuê khu công nghiệp xanh, thông minh để giảm dấu chân carbon trong sản phẩm đang tăng lên. Báo cáo của Ngân hàng thế giới (World Bank) cho thấy các quốc gia áp dụng công nghệ cao vào khu công nghiệp có thể tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài lên 30%.

Theo Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, quá trình chuyển đổi công nghiệp của Thành phố tập trung vào hai một số nội dung chính.

Thứ nhất, chuyển đổi kép, là việc chuyển đổi song song, tích hợp hai xu hướng chuyển đổi xanh và chuyển đổi số để khai thác lợi ích của việc cộng sinh. 

Thứ hai, chuyển đổi sang công nghiệp công nghệ cao và hoặc ứng dụng công nghệ cao, tự động hóa sản xuất, sử dụng ít lao động, nhà máy thông minh, sản xuất sản phẩm thông minh để nâng cấp chuỗi giá trị.

“Đối với các ngành truyền thống như thực phẩm chế biến, dệt may và cao su nhựa, Thành phố hướng đến nâng cấp chuỗi giá trị thông qua việc ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, tập trung sản xuất chế biến các sản phẩm tinh, chế biến sâu, có giá trị gia tăng lớn. Ngoài ra, Thành phố còn định hướng tiếp tục phát triển mạnh các ngành dịch vụ hỗ trợ công nghiệp”, lãnh đạo Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM phân tích.

ĐẨY MẠNH HỢP TÁC CÔNG - TƯ

Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM nhận định mặc dù hiện nay Thành phố đã có sự định hướng, chủ trương chung cùng một số cơ chế đặc thù, song trong quá trình chuyển đổi công nghiệp, Thành phố rất cần sự chung tay hỗ trợ của các Bộ ngành và Chính phủ.

Trong đó, cần tiếp tục tháo gỡ các quy định bất cập hoặc chưa cập nhật với các xu thế phát triển mới, vượt quá thẩm quyền của Thành phố để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi nhanh và thuận lợi.

Ngoài ra, trong quá trình Thành phố chuyển đổi công nghiệp, vai trò hỗ trợ và chia sẻ của các địa phương trong vùng là hết sức quan trọng. “Đơn cử như để chia sẻ khó khăn về quỹ đất với TP.HCM khi cần di dời các doanh nghiệp không phù hợp với định hướng phát triển công nghiệp của Thành phố, các địa phương trong vùng có thể hỗ trợ bằng việc tiếp nhận các doanh nghiệp này về hoạt động trên địa bàn của mình”, ông Bình An nêu vấn đề.

Bên cạnh đó, bài toán hình thành và nâng cấp các chuỗi giá trị phải tính đến yếu tố vùng, tạo ra vành đai công nghiệp cho cả vùng, chứ không chỉ giới hạn ở ranh giới địa phương.

Thời gian gần đây, Thành phố đang tích cực hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình tiếp cận và đi theo định hướng ESG. Tỷ lệ doanh nghiệp đang thực hiện chuyển đổi này đang tăng lên và tương đối khả quan.

Về kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững, doanh nghiệp không “chờ” chính sách mà đang tăng cường triển khai. Doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn cũng đang có những chuyển động mạnh mẽ.

Dù vậy, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM cho rằng vấn đề về tiêu chí vẫn là một trong những vấn đề chính. Việc phân lại các dự án để đáp ứng tín dụng xanh vẫn chưa có. Chính vì vậy, Thành phố mong muốn cùng các bộ ngành cùng nhau đối thoại, bàn luận về vấn đề này.