Chiều ngày 1/6/2023, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã đăng đàn phát biểu giải trình về một số vấn đề liên quan đến thực hành tiết kiệm chống lãng phí trong đầu tư nguồn điện tái tạo.

Thảo luận tại hội trường về vấn đề này, đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Hiển (Lâm Đồng) cho biết, gần đây, truyền thông đưa tin nhiều về tình trạng lãng phí năng lượng tái tạo và những khó khăn của những doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Theo đó, trong các văn bản điều hành, cơ quan chức năng có sự thay đổi đột ngột về mặt chính sách, nhất là các quy định về khung giá điện, nhà máy phát điện, nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp trong thời gian gần đây không những không khuyến khích, ưu đãi các dự án điện gió, điện mặt trời mà không ít các quy định còn thắt chặt so với các dự án điện truyền thống…

ĐIỆN THAN, ĐIỆN KHÍ VẪN DUY TRÌ 

Vấn đề phát triển năng lượng tái tạo và cơ chế xác định giá cho điện gió, điện mặt trời ở Việt Nam, người đứng đầu ngành Công Thương khẳng định, điện gió, điện mặt trời phát triển khá mạnh ở nước ta trong mấy năm gần đây do nhu cầu điện năng tăng nhanh và cơ chế, chính sách khuyến khích của Nhà nước khá hấp dẫn.

Bộ trưởng cho biết, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn để phát triển điện gió và mặt trời. Tuy nhiên, có một số nghịch lý là nơi có tiềm năng về nắng và gió, lại là nơi có phụ tải thấp. Vì thế, muốn sử dụng nguồn năng lượng này phải đầu tư khá lớn cho hệ thống truyền tải hoặc lưu trữ điện.

Mặt khác, để duy trì thường xuyên, an toàn hệ thống điện và phát huy hiệu quả năng lượng tái tạo phải có một số nguồn điện nền ổn định, nghĩa là phải có khả năng phát liên tục 24/24 để bù đắp cho những khi “không có cái nắng, cái gió thì phải có cái đó để mà chen vào”, ông Diên nói.

Ở Việt Nam, điện than, điện dầu, điện khí, sinh khối và cả thủy điện cũng được xem là nguồn điện nền. Bởi vậy dù có đắt hơn phát thải carbon có nhiều hơn trong ngắn hạn chúng ta chưa có nguồn hoặc giải pháp khác thay thế, thì điện chạy bằng than, bằng dầu, bằng khí vẫn được duy trì, huy động để bảo đảm an toàn hệ thống điện.

Về lâu dài, năng lượng tái tạo có thể là nguồn điện năng có giá rẻ nhất nếu chưa tính các phí truyền tải và lưu trữ điện, Bộ trưởng nói.

Về cơ chế tính giá năng lượng tái tạo, cơ sở pháp lý là căn cứ vào Luật Điện lực, Luật giá và các Nghị định của Chính phủ. Bộ Công Thương đã xây dựng khung giá trên cơ sở số liệu thống kê của 102 nhà máy điện mặt trời, 109 nhà máy điện gió đã ký hợp đồng mua bán điện.

Theo số liệu giám sát đầu tư của tổ chức quốc tế IRENA, suất đầu tư dự án điện mặt trời nối lưới giai đoạn 2018- 2021 giảm 11%/năm , suất đầu tư điện gió trên bờ nối lưới giảm 6,3%/năm. Đối với Việt Nam, giá mặt trời, giá FIT 2 ban hành năm 2020 của Chính phủ đã giảm 8% so với Giá FIT 1 ban hành năm 2017. Khung giá phát điện theo Quyết định 21 của Bộ Công Thương ban hành tháng 1/2023 giảm khoảng 7,3% so với giá FIT 2 được ban hành năm 2020. Tỷ lệ giảm suất đầu tư của nhà máy điện mặt trời và điện gió đã được tính toán và lấy ý kiến của các chuyên gia thuộc Hội đồng tư vấn. Cơ chế giá cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp như khung giá hiện hành là phù hợp với giá thế giới và thực tiễn trong nước, ông Diên nói.

85 NHÀ MÁY ĐÃ KÝ HỢP ĐỒNG MUA BÁN ĐIỆN VỚI EVN NHƯNG KHÔNG ĐỦ ĐIỀU KIỆN HƯỞNG GIÁ FIT

Về vấn đề xử lý đối với dự án điện gió, mặt trời không đủ điều kiện tham gia giá FIT, Bộ trưởng cho rằng, không thể phủ nhận sự lãng phí nếu hàng chục dự án điện mặt trời và điện gió được đầu tư mà chưa được khai thác, sử dụng. Tuy nhiên, để không lãng phí nhưng cũng không bị xem là hợp thức hóa cái sai, vi phạm, cần phải có chủ trương của cấp có thẩm quyền chấp nhận và nỗ lực của các chủ đầu tư, vào cuộc đồng bộ của các ngành và chính quyền các địa phương mới tháo gỡ được.

Hầu hết các chủ đầu tư các dự án trên đã chạy đua với thời gian để hưởng giá FIT nên bỏ qua hoặc bỏ sót các khâu, các thủ tục theo quy định, thậm chí là vi phạm quy định pháp luật chuyên ngành. Chính sách giá FIT đã hết thời hiệu được thể hiện ngay trong quyết định của Thủ tướng chứ không phải dừng đột ngột thì đương nhiên không thể áp giá FIT mà phải theo quy định của Luật Giá, Luật điện lực và các Nghị định có liên quan trên cơ sở đàm phán để chia sẻ rủi ro, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, Bộ trưởng nêu rõ.

Hiện cả nước có 85 nhà máy đã ký hợp đồng mua bán điện với EVN nhưng không đủ điều kiện hưởng giá FIT với tổng công suất là 4736 MW. Để có thể huy động công suất của các dự án này tránh lãng phí, bức xúc, ông Diên cho biết căn cứ Luật Giá, Luật Điện lực và các Nghị định không liên quan, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương ban hành Thông tư 15, Quyết định 21 quy định phương pháp xác định và khung giá áp dụng cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp.

Bộ cũng đã có nhiều văn bản đôn đốc các chủ đầu tư hoàn thiện thủ tục; đồng thời chỉ đạo, hướng dẫn EVN phối hợp với nhà đầu tư thỏa thuận thống nhất giá điện để sớm đưa các dự án này vào vận hành.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cho biết, đến ngày 30/3, tức là sau 2 tháng quyết định khung giá có hiệu lực, chỉ có 1 nhà đầu tư đến nộp hồ sơ. Qua nhiều nỗ lực của Bộ Công Thương, đến ngày 31/5, đã có 59/85 nhà máy có công suất 3.389 MW, chiếm 71,6 % số dự án đã nộp hồ sơ tới EVN, trong đó có 50 dự án đang được đề xuất giá tạm thời bằng 50% khung giá để tiếp tục hoàn thiện các thủ tục. Hiện còn 26 nhà máy với công suất là 1346 MW vẫn chưa gửi hồ sơ tới EVN.

Lý do các chủ đầu tư chậm hồ sơ do không muốn đàm phán với EVN trong khung giá mà Bộ Công Thương ban hành vì cho là thấp. Bên cạnh đó có thể chưa hoàn thiện các thủ tục pháp lý hoặc nhà máy ở vị trí khó khăn về truyền tải điện.

Bộ Công Thương đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm cho chủ trương, cơ chế tháo gỡ để Bộ Công Thương, các bộ, ngành và địa phương có cơ sở chỉ đạo giải quyết dứt điểm vấn đề trên, tránh lãng phí nguồn lực, bức xúc cho xã hội, bảo đảm hài hòa lợi ích nhưng các tổ chức và cá nhân thực thi nhiệm vụ này không bị xem là vi phạm pháp luật.