“40 năm trước các quốc gia đã cùng nhau thống nhất thực hiện Công ước Vienna về bảo vệ tầng ozone. Do đó, đây là một trong những công ước mang lại giá trị to lớn nhất. Chỉ 2 năm sau, Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone đã được thông qua. Đây chắc chắn là một trong những thời điểm quan trọng nhất trong nỗ lực toàn cầu nhằm bảo vệ môi trường và sức khoẻ con người.
Đến thời điểm này, chúng tôi tự hào nói rằng nhờ các hành động theo Công ước này, các chất làm suy giảm tầng ozone đã gần như được loại trừ hoàn toàn và lỗ thủng tầng ozone đang dần nhỏ lại. Bức xạ tia cực tím nguy hiểm đã không còn xuyên qua tấm lá chắn bảo vệ hành tinh của chúng ta vốn có thể giết chết con người và phá hủy cây trồng.
Các nhà khoa học đã phát hiện ra một mối đe doạ, theo đó, các quốc gia và doanh nghiệp đã lắng nghe khoa học. Cùng với ngành công nghiệp, họ đã hành động nhanh chóng và dứt khoát vì lợi ích cao nhất của con người và hành tinh. Đó chính là sự hợp tác của tất cả các bên ở mức độ cao nhất.
Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal tiếp tục tuân theo các nguyên tắc này, theo dõi tầng ozone, bức xạ tia cực tím và mức độ các chất được kiểm soát để đảm bảo những thành công này được duy trì.
Theo Bản sửa đổi, bổ sung Kigali của Nghị định thư Montreal, các quốc gia hiện đang áp dụng các nguyên tắc này để làm chậm quá trình biến đổi khí hậu. Việc phê chuẩn và thực hiện đầy đủ bản sửa đổi, bổ sung Kigali có thể tránh được mức tăng nhiệt độ lên tới 0,5oC trong thế kỷ này thông qua việc loại trừ dần các loại chất khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh như HFC. Trong quá trình này, việc chuyển đổi sang các hệ thống làm mát tiết kiệm năng lượng có thể giúp tăng gấp đôi lợi ích.
Trong bối cảnh hành tinh đang nóng lên nhanh chóng và các nỗ lực khác nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu vẫn chưa đạt được mức cần thiết, việc thực hiện thành công Bản sửa đổi, bổ sung Kigali càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Vì vậy, khi chúng ta kỷ niệm 40 năm Công ước Vienna vào Ngày Quốc tế bảo vệ tầng ozone, tôi kêu gọi các quốc gia và ngành công nghiệp làm mát tăng cường nỗ lực thực hiện Bản sửa đổi, bổ sung Kigali, thực hiện mọi biện pháp có thể để tránh được sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu theo Bản sửa đổi, bổ sung Kigali được phê chuẩn thực hiện trên toàn thế giới và tiếp tục bảo vệ sự sống trên hành tinh của chúng ta”.
“Năm 2025, thế giới kỷ niệm 40 năm Công ước Vienna về bảo vệ tầng ozone với chủ đề “Từ khoa học đến hành động toàn cầu”, đã khẳng định vai trò quan trọng của tri thức khoa học trong việc định hướng chính sách và thúc đẩy những hành động thiết thực. Việt Nam tự hào đã trở thành một phần không thể thiếu trong hành trình 40 năm này.
Chúng ta bắt đầu từ năm 1995 với những dấu ấn rất rõ ràng nhằm đảm bảo sự hài hoà giữa cuộc sống con người với tự nhiên cũng như để bảo vệ tầng ozone. Tầng ozone bảo vệ chúng ta khỏi các vấn đề nghiêm trọng như ung thư da và các bệnh về mắt. Do đó, cần phải hành động để loại trừ chất suy giảm tầng ozone. Khi bảo vệ tầng ozone cũng sẽ góp phần vào giảm thiểu sự nóng lên toàn cầu.
Việt Nam cũng có những đóng góp trong các giải pháp giảm biển đổi khí hậu, đặc biệt là tham gia vào những cam kết từ năm 2019. Quỹ đa phương thi hành Nghị định thư Montreal là cơ chế tài chính đặc biệt để đảm bảo thành công của Nghị định thư Montreal. Quỹ đưa ra những hỗ trợ cần thiết để đảm bảo các quốc gia có thể xây dựng khung pháp lý của mình cũng như đáp ứng các yêu cầu về kỹ thuật theo Nghị định thư Montreal, cho phép các quốc gia có thể linh hoạt để xây dựng chiến lược, kế hoạch của mình.
Quan hệ đối tác giữa Quỹ đa phương và Việt Nam là mối quan hệ lâu dài. Ban điều hành của Quỹ đã phê duyệt 90 dự án khác nhau cho Việt Nam với giá trị 30 triệu USD và các dự án nhỏ sẽ được triển khai vào năm 2026. Gần đây, Quỹ đã đưa ra khoản hỗ trợ mới cho Kế hoạch hành động thực hiện Sửa đổi, bổ sung Kigali của Nghị định thư Montreal.
Việt Nam là một trong những quốc gia sớm đề xuất kế hoạch này với trọng tâm là giải pháp sử dụng năng lượng hiệu quả, tiết kiệm. Khi sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm cũng là một phần trong cam kết đối với thực hiện Sửa đổi, bổ sung Kigali. Hai bên sẽ tiếp tục phối hợp để sớm phê duyệt các đề xuất trong thời gian tới.
Những điểm mạnh của Quỹ đa phương đã tác động không chỉ cấp cơ sở địa phương mà còn tác động đến hơn 200 ngành khác nhau. Chúng tôi luôn có giám sát để đảm bảo các hoạt động này luôn theo cùng với hoạt động của phát triển kinh tế - xã hội, tạo công ăn việc làm.
Nhìn chung, việc thực hiện Nghị định thư Motreal sẽ không hiệu quả và khả thi nếu không có sự tham gia của các quốc gia và nguồn lực con người của mỗi quốc gia. Hy vọng chúng ta sẽ tiếp tục hợp tác cùng nhau và mở ra tương lai hợp tác tốt đẹp hơn nữa”.
“Làm mát đô thị bền vững đóng vai trò quan trọng trong giảm phát thải. Kinh nghiệm của GGGI trong lĩnh vực làm mát đô thị bền vững tại Việt Nam (2022-2025) bao gồm ba hợp phần chính.
Thứ nhất, tăng cường chính sách tại địa phương, trong đó đánh giá và đề xuất các giải pháp về làm mát đô thị bền vững để lồng ghép vào khung chính sách của địa phương.
Thứ hai, thiết kế quỹ làm mát như tích hợp các hợp phần làm mát vào khuôn khổ của Quỹ Bảo vệ môi trường.
Thứ ba, tích hợp làm mát đô thị, trong đó tích hợp làm mát bền vững vào các chính sách hoặc quy định cấp quốc gia, đồng thời với việc nâng cao năng lực và nhận thức.
Tuy nhiên, các dự án làm mát tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều khó khăn trong tiếp cận nguồn tài chính. Về khía cạnh thẩm định, quy mô khoản vay hoặc đầu tư nhỏ, trong khi chi phí giao dịch lại cao, nên khó huy động vốn. Hơn nữa, rủi ro cảm nhận từ công nghệ mới và thời gian hoàn vốn chưa được xác định rõ ràng; thiếu kinh phí cho nghiên cứu khả thi và thiết kế dự án càng làm tình hình trở nên khó khăn hơn.
Về chính sách và quy định, hiện chưa có định nghĩa rõ ràng cũng như hướng dẫn cụ thể cho các dự án làm mát bền vững. Các ưu đãi tài chính hiện tại vẫn chưa đủ mạnh và có sự phân mảnh, chồng chéo nhiệm vụ giữa các lĩnh vực năng lượng, môi trường và xây dựng.
Về thị trường, các ngân hàng truyền thống vẫn chiếm ưu thế, nhưng năng lực thẩm định các dự án làm mát còn hạn chế. Ngoài ra, số lượng mô hình kinh doanh đã được kiểm chứng/sản phẩm tài chính mới vẫn còn hạn chế; ví dụ như "Cooling as a Service" hay các doanh nghiệp dịch vụ năng lượng (ESCOs)…
Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm từ các quốc gia khác. Điển hình là Trung Quốc phát triển mô hình thành phố sinh thái. Khu đô thị sinh thái Thiên Tân của Trung Quốc đã tích hợp hệ thống làm mát tập trung vào thiết kế đô thị sinh thái. Mô hình này đã được nhân rộng tại Lĩnh Cảng, Quảng Châu. Mô hình này được Chính phủ thúc đẩy và được tích hợp với năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, khả năng nhân rộng hạn chế ngoài các khu đô thị sinh thái mới, chi phí ban đầu cao, phụ thuộc vào quy hoạch và trợ cấp từ nhà nước.
Tại Ấn Độ, Chiến lược làm mát cấp quốc gia đầu tiên được ban hành dưới tên gọi Kế hoạch Hành động làm mát quốc gia (India Cooling Action Plan- ICAP) vào năm 2019. Chiến lược có lộ trình dài hạn, bao trùm nhiều lĩnh vực như xây dựng, giao thông, nông nghiệp,... thể hiện vai trò dẫn dắt về chính sách của Chính phủ. Tuy nhiên, năng lực thực thi còn hạn chế, quy mô đầu tư khiêm tốn và tác động đến thị trường chậm.
Singapore là một trong những quốc gia tiên phong trong khu vực châu Á triển khai hiệu quả mô hình Đối tác công tư (PPP) trong lĩnh vực làm mát tập trung. Dự án làm mát tập trung quy mô lớn theo mô hình PPP, ví dụ như dự án ở Vịnh Marina. Các dự án tiết kiệm 30-40% năng lượng, tính bền vững thương mại đã được chứng minh, phối hợp chặt chẽ từ Chính phủ. Tuy nhiên, cách làm này phù hợp với bối cảnh cụ thể (khu vực trung tâm đô thị mật độ cao), khó nhân rộng ở những nơi khác.
Tại Trung Đông (Dubai, Qatar), làm mát tập trung quy mô lớn cho bất động sản và các thành phố mới, công suất vận hành lớn nhất thế giới, đã chứng minh được khả năng giảm carbon. Tuy nhiên, chi phí đầu tư ban đầu cao, phụ thuộc nhiều vào bối cảnh (khí hậu nóng, tài nguyên dồi dào).
Dù là mô hình nào, vai trò dẫn dắt về chính sách, tính khả thi thương mại đi kèm với các giải pháp tài chính đổi mới và khả năng mở rộng là những yếu tố then chốt”.
“Nghị định thư Montreal được đánh giá là hiệp ước có đóng góp lớn nhất cho khí hậu, do các chất làm suy giảm tầng ozone (ODS) có Chỉ số tiềm năng làm nóng toàn cầu (GWP) rất cao.
Hiện nay, việc thực hiện Bản sửa đổi, bổ sung Kigali của Nghị định thư, với yêu cầu cắt giảm dần sản xuất và tiêu thụ HFC, ước tính sẽ giúp tránh mức tăng nhiệt toàn cầu thêm 0,3–0,5°C vào năm 2100. Việc kiểm soát bao gồm cả sản xuất và tiêu thụ (nhập khẩu) các chất được kiểm soát.
Cơ chế tài chính của Nghị định thư Montreal như Quỹ Đa phương (MLF) đã hỗ trợ các quốc gia đang phát triển trong đó có Việt Nam trong quá trình triển khai. Phần lớn trong tổng số 4,3 tỷ USD hỗ trợ đã được dành cho các hoạt động chuyển đổi công nghệ của doanh nghiệp trên toàn thế giới.
Trong giai đoạn mới theo Nghị định thư Montreal, Việt Nam có nghĩa vụ phải tuân thủ cắt giảm, không tiêu thụ quá 71,9 tấn HCFC và đến năm 2030 giảm về 0% mức tiêu thụ cơ sở. Vì vậy, Việt Nam cần phải có các thiết bị công nghệ chuyển đổi trước năm 2030 để có thể đạt được mục tiêu.
Ngân hàng Thế giới và Chương trình Môi trường Liên hợp quốc đã quyết định hỗ trợ Việt Nam xây dựng kế hoạch hành động nhằm quản lý và loại bỏ các chất HFC và HCFC giai đoạn III (mới) để đạt mục tiêu cam kết.
Các quốc gia sẽ có cách tiếp cận linh hoạt trong xây dựng chiến lược, chương trình giảm phát thải phù hợp bối cảnh, lộ trình phát triển kinh tế với sự hỗ trợ của Quỹ Đa phương trong thực hiện Nghị định thư Montreal. Các quốc gia trong đó có Việt Nam sẽ lựa chọn lộ trình riêng của mình; xác định ưu tiên để có thể đạt được cam kết quản lý và loại bỏ các chất ODS theo nghĩa vụ trong Bản sửa đổi bổ sung Kigali. Điều này sẽ góp phần đảm bảo các tác động tích cực, cân bằng giữa mục tiêu phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.
Trong khi xây dựng Kế hoạch và Dự án loại trừ HCFC và HFC, các quốc gia cần cân nhắc một số điểm quan trọng. Quá trình xây dựng Kế hoạch thực hiện Kigali (KIP), Kế hoạch quản lý loại trừ HCFC giai đoạn ba và cuối cùng (HPMP) ở cấp quốc gia và khảo sát các lĩnh vực, phân tích, đánh giá công nghệ để xác định phạm vi, ưu tiên hành động giai đoạn 2024–2029; xây dựng hai kế hoạch và đề xuất tài chính trình Quỹ Đa phương (MLF) xem xét.
Hầu hết các hoạt động liên quan đến loại trừ là làm việc với các đơn vị sản xuất, chế tạo; còn các đơn vị tiêu thụ là các ngành dịch vụ có liên quan đến HCFC. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để có thể giảm thiểu nhu cầu cầu sử dụng HCFC trong ngành sản xuất chế tạo để đảm bảo tuân thủ Nghị định thư.
Nhu cầu sử dụng HCFC cho ngành dịch vụ tăng lên với mức trung bình 4% trong giai đoạn II, đòi hỏi các giải pháp hành động để thay đổi. Sang giai đoạn III, mục tiêu cắt giảm tiêu thụ đặt ra rất cao (hơn 2.500 tấn). Vì vậy, HPMP III tập trung vào kiểm soát nhu cầu HCFC trong tương lai; tăng cường năng lực cho cán bộ hải quan; nâng cao và củng cố năng lực của lĩnh vực dịch vụ điều hòa không khí; bảo đảm loại trừ bền vững, đồng thời thúc đẩy thu hồi, tái chế và tái sử dụng nhằm ngăn ngừa nguy cơ không tuân thủ.
Nguyên tắc thực hiện đã được áp dụng để xây dựng kịch bản khuyến nghị, xác định các lĩnh vực ưu tiên nhằm giảm tiêu thụ HFC trong từng giai đoạn của Bản sửa đổi, bổ sung Kigali.
Chúng ta đã có kế hoạch, điều chúng tôi mong muốn đó là Việt Nam có nguồn lực đảm bảo để doanh nghiệp tuân thủ các yêu cầu của Nghị định thư”.
“Làm mát bên vững là lĩnh vực rất quan trọng với sức khỏe con người và nền kinh tế. Ngành này cũng tiêu thụ khoảng 10% năng lượng và các thiết bị làm mát có lượng phát thải CO2 lớn.
Ở Việt Nam, trong quá trình phát triển kinh tế, đô thị hóa, và các đợt nắng nóng gay gắt khiến nhu cầu làm mát tăng vọt. Dự báo đến năm 2030, phát thải khí nhà kính từ lĩnh vực làm mát tăng và có thể đạt mức 91,7 triệu tấn CO2 tương đương, chiếm gần 10% tổng phát thải quốc gia.
Trước thách thức này, Kế hoạch quốc gia về làm mát bền vững thể hiện chiến lược của Việt Nam, gắn với các mục tiêu quốc gia và toàn cầu. Cụ thể như cam kết thực hiện các mục tiêu đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) đến năm 2030 và đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050; Nghị định thư Montreal và Bản sửa đổi Kigali và Cam kết làm mát toàn cầu ký kết tại COP28.
Kế hoạch làm mát đầu tiên của Việt Nam tập trung 4 trụ cột hướng vào. Thứ nhất, hiệu quả năng lượng với mục tiêu nâng cao hiệu suất trung bình của các thiết bị điều hòa mới vào năm 2030 lên mức 50% (so với mức cơ sở năm 2022), dự kiến tiết kiệm 9,9 TWh điện năng. Điều này đồng nghĩa với việc tiết kiệm chi phí sử dụng điện, giảm phát thải khí nhà kính. Các mục tiêu này có thể đạt được thông qua tăng cường các tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng tối thiểu (MEPS) và thúc đẩy áp dụng các công nghệ tiên tiến.
Thứ hai, chuyển đổi môi chất lạnh, tập trung giảm tiêu thụ HFC với mục tiêu giới hạn giữ mức tiêu thụ dưới 14 triệu tấn CO2 tương đương đến năm 2028 và hoàn tất loại bỏ HCFC vào năm 2040, qua đó có thể giảm 80% mức tiêu thụ HFC vào năm 2045. Các mục tiêu này sẽ đạt được thông qua mở rộng quy mô sử dụng các môi chất lạnh có chỉ số GWP thấp trong các lĩnh vực.
Thứ ba, tích hợp giải pháp làm mát thụ động với mục tiêu tối thiểu 50% các công trình xây dựng mới đạt chứng nhận xanh/hiệu quả năng lượng vào năm 2039 và đạt 100% vào năm 2044. Đây là mục tiêu rất tham vọng nhưng có thể đạt được thông qua tích hợp giải pháp làm mát thụ động và thiết lập các chỉ tiêu hiệu suất cho từng loại hình công trình.
Thứ tư, đồng bộ hóa lộ trình với 4 giai đoạn, trong đó: giai đoạn 1 (2024-2028) là thiết lập nền tảng pháp lý và thể chế; giai đoạn 2 (2029-2034) sẽ huy động nguồn lực tài chính và nhân rộng quy mô triển khai; giai đoạn 3 (2035-2039) đẩy nhanh áp dụng các giải pháp công nghệ tiên tiến, có GWP thấp; giai đoạn 4 (2040-2045) sẽ thu hồi, tái chế và sử dụng tuần hoàn môi chất lạnh trong các lĩnh vực.
Các mô hình kinh doanh khả thi có thể thu hút vốn tư nhân như: dịch vụ làm mát, thu cũ đổi mới và tái chế, đối tác công - tư (PPP) và trái phiếu xanh… Chương trình đối tác công - tư và trái phiếu xanh có thể giúp Việt Nam mở rộng quy mô đầu tư.
Tôi cho rằng trong thời gian tới, sự thành công của Kế hoạch quốc gia về làm mát phụ thuộc vào nỗ lực chung của các bên liên quan. Theo đó cần vai trò dẫn dắt của Chính phủ; sự tham gia của khu vực tư nhân trong đổi mới sáng tạo, đầu tư, cung cấp giải pháp; các tổ chức tài chính khơi thông dòng vốn xanh; các đối tác phát triển hỗ trợ chuyên môn, kỹ thuật. ETP sẵn sàng tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong hành trình quan trọng này”.
“Tỷ lệ tăng trưởng lĩnh vực làm mát ở Việt Nam khá cao, khoảng 2,3%/năm, trong đó điều hòa không khí dân dụng tăng mạnh nhất (khoảng 7,6%). Việt Nam được coi là thị trường làm mát lớn nhất Đông Nam Á. Lĩnh vực làm mát cũng có lượng phát thải lớn, chiếm khoảng 14% tổng phát thải quốc gia theo kịch bản dự báo, trong đó phát thải gián tiếp từ tiêu thụ điện hơn 84% và phát thải trực tiếp từ môi chất lạnh gần 16%.
Để áp dụng cơ chế tạo tín chỉ carbon cho các dự án làm mát, trước hết chúng ta phải đánh giá sự phù hợp với các phương pháp luận hiện có hoặc xây mới. Với từng cơ chế sẽ có phương pháp luận tạo tín chỉ cần phải tuân thủ. Ở Việt Nam, theo Nghị định 119, hiện nay các phương pháp luận được phê duyệt có Phương pháp luận theo Công ước khung của Liên hợp quốc (Điều 6.4) hoặc do các bộ, ngành đề xuất.
Bên cạnh đó cần xem xét các thỏa thuận quốc tế song phương và đa phương hiện hành, đánh giá các thỏa thuận quốc tế có bao gồm hoạt động đề xuất không. Đánh giá khả năng chuyển giao quốc tế, xác định hoạt động dự án có nằm trong danh sách ưu tiên của NDC và có đủ điều kiện chuyển giao tín chỉ quốc tế (ITMO/VCM) không.
Việc xây dựng đường phát thải cơ sở, xác định kịch bản phát thải thông thường (BAU) đối với giảm phát thải trực tiếp và gián tiếp có phù hợp với NDC và các điều ước liên quan cũng là điều quan trọng. Ví dụ với hoạt động liên quan đến giảm phát thải HFC phải xây dựng kịch bản BAU phù hợp theo Thỏa thuận Kigali, NDC và Điều 6 để tạo ra tín chỉ làm mát từ các hoạt động giảm phát thải.
Các dự án cũng phải đánh giá, chứng minh tính bổ sung; xem xét đồng lợi ích và thiết kế hệ thống Giám sát - Báo cáo - Thẩm tra (MRV) phù hợp để đảm bảo kết quả giảm phát thải có tính bền vững và đo đạc được.
Theo danh mục biện pháp, hoạt động khuyến khích thực hiện giảm phát thải khí nhà kính đối với các dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon quốc tế trong Nghị định 119/2025/NĐ-CP có một số hoạt động, loại hình dự án liên quan đến lĩnh vực làm mát như: sử dụng các thiết bị điện hiệu suất cao trong dịch vụ, thương mại bao gồm làm mát và làm lạnh sẽ được ưu tiên. Tuy nhiên, một số hoạt động chưa được đưa vào danh mục này như tiêu hủy môi chất, thu hồi tái chế, nên chưa phản ánh hết thực tế hoạt động tiềm năng có thể tạo ra tín chỉ ITMO ở Việt Nam.
Lĩnh vực làm mát sẽ trở thành một trong những nguồn phát thải lớn của quốc gia và có tiềm năng giảm phát thải khí nhà kính, có thể xem xét để tạo tín chỉ.
Tuy nhiên, để có thể khai thác nguồn tài chính carbon ở Việt Nam còn nhiều thách thức. Các dự án tiềm năng cao có thể chưa có phương pháp luận và chưa có trong các Thoả thuận quốc tế song phương, đa phương. Trong khi các dự án tiềm năng cao và có phương pháp luận có thể khó chứng minh tính bổ sung.
Bên cạnh đó là khó khăn trong huy động các nguồn tài chính thực hiện các dự án đầu tư và các hoạt động đăng ký dự án tín chỉ.
Chúng ta cần nghiên cứu chi tiết và cẩn trọng cho các nhóm hoạt động dự án và từng dự án tiềm năng, từ đó tính toán tiềm năng tạo tín chỉ cũng như tính khả thi, hợp lệ. Với mỗi loại hình dự án khác nhau có thể đề xuất mô hình đầu tư cụ thể cho từng nhóm hoạt động, từng dự án tiềm năng để tạo tín chỉ phù hợp.
Ngoài ra, cần đánh giá tác động chuyển giao các tín chỉ được phép chuyển giao quốc tế ITMO từ dự án làm mát với cam kết giảm phát thải khí nhà kính quốc gia và đề xuất tỷ lệ chuyển giao phù hợp cho từng nhóm hoạt động hoặc từng dự án tiềm năng”.
Chung tay bảo vệ tầng ô-dôn: Việt Nam khẳng định cam kết, hành động tích cực vì khí hậu toàn cầu
11:51, 15/09/2025
