Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, trong 3 tháng đầu năm 2021, số lao động nhận bảo hiểm xã hội một lần tiếp tục tăng nhanh, với 226.503 người, tăng hơn 20,5% so với cùng kỳ năm 2020.

CHƯA CÓ DẤU HIỆU DỪNG LẠI

Trong khi đó, riêng trong 5 năm thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội (giai đoạn 2014 - 2020), tổng số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần đạt trên 3,7 triệu người. Điều này, theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, đồng nghĩa với việc trung bình mỗi năm có gần 750 nghìn người tham gia bảo hiểm xã hội rời khỏi hệ thống, chiếm trên 5% tổng số người tham gia bảo hiểm xã hội.

Điểm đáng chú ý, số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần năm sau cao hơn năm trước, với mức tăng bình quân 6,5%/năm. Trong đó, số tăng đột biến vào năm 2017 và năm 2018, thậm chí xu thế này chưa có dấu hiệu dừng lại.

Cũng theo kết quả nghiên cứu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) thực hiện thì các trường hợp hưởng bảo hiểm xã hội một lần thường là những người có số năm đóng bảo hiểm xã hội thấp, dưới 15 năm.

Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho rằng, việc quy định cho phép hưởng bảo hiểm xã hội một lần sẽ không khuyến khích những người lao động tích lũy các khoảng thời gian đóng bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động.

“Trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần có thể đáp ứng nhu cầu tài chính trước mắt của những người được bảo hiểm, nhưng lấy đi của họ sự bảo trợ khi về già với các chế độ hưu trí hàng tháng cùng với bảo hiểm y tế và chế độ tử tuất. Khi hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần nghĩa là người lao động rời bỏ hệ thống”, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội nhấn mạnh.

Cùng với đó, mức độ bao phủ của hệ thống bảo hiểm xã hội cũng vì thế sẽ bị thu hẹp ở cả khía cạnh số người tham gia và số người thụ hưởng.

Mặt khác, do điều kiện 20 năm đóng bảo hiểm xã hội để được hưởng chế độ hưu trí hàng tháng là quá dài, không phù hợp với khả năng tạo và duy trì việc làm cho người lao động của nền kinh tế.

“Điều kiện để hưởng chế độ hưu trí này cùng với hoàn cảnh kinh tế khó khăn đã khiến nhiều người lao động phải quan tâm đến những nhu cầu trước mắt, nản lòng trong quá trình theo đuổi đóng góp cho hệ thống bảo hiểm xã hội để được hưởng hưu trí trong tương lai khi về già”, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội lý giải.

CÓ THỂ CHO RÚT MỘT PHẦN?

Trước thực tế như vậy, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội đã đề xuất điều chỉnh quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Phương án là tiến tới chỉ giải quyết đối với người lao động khi đã hết tuổi lao động nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu mà không có nhu cầu đóng tiếp.

Trừ những trường hợp ra nước ngoài để định cư hợp pháp hoặc mắc bệnh hiểm nghèo mà có nhu cầu nhận một lần hoặc quy định trường hợp chưa hết tuổi lao động mà nhận bảo hiểm xã hội một lần thì mức hưởng thấp hơn.

Trao đổi với VnEconomy, TS Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học – Lao động và Xã hội (Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội) nói rằng, việc thắt chặt hơn các điều kiện nhận bảo hiểm xã hội một lần lẽ ra phải làm từ lâu chứ không phải hiện nay mới đặt vấn đề.

Theo bà Hương, có thể xem bảo hiểm xã hội như một khoản tiết kiệm có tính chất sinh lời, từ đó có chính sách linh hoạt để khuyến khích nhiều người tham gia. Còn nếu không thấy có lời, chắc chắn khó tránh khỏi người lao động vẫn muốn nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Trước mắt, để hạn chế tình trạng này, vị chuyên gia đề xuất thay vì đợi đến lúc nghỉ hưu mới được hưởng chế độ hưu trí, có thể vẫn cho người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần trong những trường hợp khó khăn để cải thiện đời sống, phần còn lại sẽ tích lũy để khi về già có lương hưu.

Trong khi đó, ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng Ban Quan hệ lao động (Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam) cho biết, một trong những lý do khiến nhiều người lao động muốn nhận bảo hiểm xã hội một lần là do thu nhập thấp.

Vì vậy, ông Quảng đề xuất việc sửa quy định về nhận bảo hiểm xã hội một lần cần đi liền với những giải pháp hỗ trợ khác, đặc biệt là vẫn phải đảm bảo mức sống tối thiểu cho người lao động.

“Các chính sách về an sinh xã hội sau cùng đều hướng đến bảo vệ quyền lợi cao nhất cho người lao động. Bởi vậy, người lao động nên tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng các chế độ an sinh, trong đó có chế độ hưu trí”, ông Quảng lưu ý.