Trận động đất kinh hoàng xảy ra vào chiều ngày 11/3 tại đông bắc Nhật Bản đã trở thành tin nóng trên trang nhất tất cả các báo quốc tế những ngày cuối tuần, làm lu mờ những nỗi lo giá dầu hay lạm phát lương thực. Dường như cả thế giới đang ngóng về quốc gia châu Á này và cầu nguyện.

Thiệt hại nặng về người và của

Cơn địa chấn với cường độ lên tới 8,9 độ richter đã tấn công vào bờ biển phía đông nước Nhật chiều 11/3, kèm theo đó là sóng thần cao tới 10m. Viện Địa vật lý và nghiên cứu núi lửa quốc gia tại Italy ước đoán, trận động đất đã dịch chuyển đảo chính của Nhật Bản khoảng 2,4m và nâng trái đất lên 10cm trên trục của nó.

Đây là trận động đất mạnh nhất tại Nhật Bản trong 140 năm qua. Sóng thần hình thành sau động đất đã tràn qua cả Thái Bình Dương, tới tận những nước xa xôi như Canada, Mỹ và Chile. Chỉ trong vòng 24 giờ sau khi xảy ra động đất đã có 160 dư chấn, trong đó có đến 141 dư chấn mạnh từ 5 độ richter trở lên.

Các báo quốc tế đã truyền đi những hình ảnh cho thấy sức mạnh tàn phá khủng khiếp của động đất và sóng thần, từ những ngôi nhà bị phá sập, những chiếc ôtô bị bẹp dúm hay nổi lềnh phềnh trên mặt nước như những món đồ chơi, cho tới phi cơ bị tung lên nóc nhà, tàu hỏa bị sóng thần đánh dúm dó.

Ước đoán có gần 2.000 người đã thiệt mạng và hàng trăm người khác mất tích. Tuy nhiên, theo Đài Truyền hình NHK, chỉ riêng tại Minamisanriku, tỉnh Miyagi, đã có 10.000 người mất tích. Phần lớn số người bị thiệt mạng và mất tích là do các đợt sóng thần cuốn phăng nhiều khu nhà và làng mạc dọc bờ biển thuộc 9 tỉnh thành phía đông Nhật Bản.

Nhật Bản nằm dọc "vành đai lửa," một khu vực có nhiều núi lửa và động đất kéo dài từ New Zealand ở Nam Thái Bình Dương lên đến Nhật Bản, chạy tới Alaska và rồi vòng xuống các bờ biển phía tây của Bắc và Nam Mỹ. Theo ông Jim Gaherty thuộc trung tâm quan sát trái đất LaMont-Doherty, trường Đại học Columbia, thì trận động đất này mạnh gấp "hàng trăm lần" so với cơn địa chấn năm 2010 làm hơn 230.000 người chết ở Haiti.

Cơn ác mộng phóng xạ

Không chỉ thiệt hại nặng nề về người và của, Nhật Bản còn đang đối mặt với một nguy cơ khác, thảm họa phóng xạ tương tự như vụ Three Miles Island năm 1979 ở Mỹ hoặc vụ nổ Chernobyl ở Liên Xô cũ năm 1986. Mặc dù, tối 12/3, Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Yukio Edano đã bác bỏ thông tin nói rằng lò phản ứng hạt nhân ở nhà máy điện Fukushima số 1 bị nổ, gây ra rò rỉ phóng xạ, nhưng nỗi lo sợ vẫn bao trùm dư luận quốc tế.

Tại cuộc họp báo khẩn cấp, ông Edano cho biết, Công ty điện hạt nhân Tokyo điều hành nhà máy Fukushima đã xác nhận vụ nổ xảy ra hồi 3 giờ 36 phút chiều (giờ địa phương). Vụ nổ đã thổi bay mái nhà và tường của tòa nhà có lò phản ứng số 1, song khoang thép chứa lò phản ứng không bị hư hại. Bốn công nhân đã bị thương trong vụ nổ này, nhưng không nguy hiểm đến tính mạng.

Hãng thông tấn Kyodo dẫn lời ông Edano cho biết, vụ nổ xảy ra sau khi hệ thống làm mát của nhà máy bị ngừng hoạt động sau trận động đất và nhà chức trách phát hiện các chất cesium và iodine xung quanh nhà máy. Sau khi kiểm tra dữ liệu phóng xạ rò rỉ, Cơ quan An toàn hạt nhân Nhật Bản cho rằng không có hư hại nghiêm trọng nào đối với khoang chứa lò phản ứng số 1.

Cùng ngày, ông Yukiya Amano, Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cho hay, hầu hết các nhà máy điện hạt nhân ở Nhật Bản đều hoặc không bị ảnh hưởng bởi động đất, hoặc đã được đóng cửa an toàn. Ông thừa nhận có những lo ngại về tình trạng của nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1.

Theo Cơ quan An toàn hạt nhân Nhật Bản, các biện pháp ứng phó đã mang lại kết quả tương đối. Tình hình tại nhà máy Fukushima được mô tả là “gần giống với vụ Three Miles Island năm 1979 ở Mỹ, hơn là vụ nổ Chernobyl năm 1986”. Tại Chernobyl, kiến trúc bảo vệ bên ngoài không kiên cố nên bị nổ tung. Còn trong vụ năm 1979, nhờ kiến trúc bảo vệ kiên cố nên tránh được thảm họa hạt nhân.

55 trung tâm điện hạt nhân của Nhật Bản nằm trong vùng động đất. Riêng tại vùng Sendai, nơi bị cơn địa chấn gây thiệt hại nghiêm trọng nhất, có tổng cộng 11 trung tâm điện hạt nhân. Chính quyền đã phải yêu cầu dân chúng xung quanh sơ tán đi nơi khác. Hôm 12/3, Thủ tướng Naoto Kan ra lệnh sơ tán 45.000 dân trong vòng bán kính 20 km xung quanh nhà máy Fukushima số 1.

Tuy nhiên, theo tin sáng 13/3 của AFP, cơ quan vận hành nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1 lại tiếp tục phải đối mặt với nguy cơ mất an toàn, khi có thêm một lò phản ứng hạt nhân khác cũng không hoạt động bình thường và có nguy cơ tiếp tục nổ như vụ việc ngày 12/3.

Phát ngôn viên Công ty điện hạt nhân Tokyo nói rằng, tất cả các chức năng để duy trì các mức làm lạnh tại lò phản ứng số 3 của nhà máy đã thất bại. “Vào lúc 5h30 sáng 13/3, việc bơm nước đã ngừng hoạt động, áp lực trong lò đang tăng đáng kể”. Quan chức này cho biết, họ đã đánh điện khẩn báo cáo chính phủ Nhật Bản.

Đây là lò phản ứng thứ 6 tại các nhà máy điện Fukushima 1 và Fukushima 2 bị hỏng hệ thống làm lạnh kể từ khi xảy ra động đất. Cơ quan Đối phó tình trạng khẩn cấp và hoả hoạn xác nhận 15 người đã được phát hiện nhiễm phóng xạ tại một bệnh viện cách lò phản ứng 10km.

Trước đó, Ủy ban điều phối hạt nhân Mỹ (NRC) ngày 12/3 ra tuyên bố nói rằng sẽ điều 2 chuyên gia hạt nhân giàu kinh nghiệm đến Nhật Bản để phối hợp với chính quyền nước này giải quyết các sự cố đang gặp phải tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima. Trong lúc này, nhiều nước trong đó có Nga và Trung Quốc cũng đang theo dõi sát sao tình hình tại Nhật Bản.