Cựu Tổng thống Donald Trump, ứng cử viên của Đảng Cộng hòa trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024, đã đưa ra ý tưởng áp thuế quan 10% lên toàn bộ hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Giới chuyên gia kinh tế cho rằng kế hoạch này của ông Trump có thể ảnh hưởng tiêu cực mạnh mẽ đối với thế giới.

Ông Trump từ lâu cho rằng hệ thống thương mại toàn cầu gây ra nhiều bất lợi cho nền kinh tế Mỹ, bao gồm gây mất mát việc làm đối với người Mỹ, hàng hóa Mỹ khó tiếp cận với thị trường các quốc gia khác, và đồng USD bị định giá cao quá mức so với giá trị thực. Quan điểm của ông Trump để giải quyết những vấn đề này là rất đơn giản: áp thuế quan lên hàng hóa nhập khẩu.

Trong nhiệm kỳ trước, ông Trump đã mạnh tay áp thuế quan trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc và lên hàng hóa từ nhiều nước khác. Thậm chí, hàng hóa xuất khẩu của một loạt quốc gia đồng minh với Mỹ cũng bị ông dựng hàng rào thuế quan. Trong lần tranh cử này, ông Trump liên tục cảnh báo sẽ tiếp tục sử dụng tới biện pháp thuế quan nếu tái đắc cử.

Trong đó, Trung Quốc - đối thủ địa chính trị và kinh tế của Mỹ - sẽ đối diện mức thuế quan bổ sung 50-60% áp lên hàng hóa mà nước này xuất khẩu sang Mỹ. Ngoài ra, ông Trump còn đưa ra ý tưởng áp thêm thuế quan 10-20% lên hàng hóa của tất cả quốc gia khác xuất khẩu sang thị trường Mỹ.

Theo tờ New York Times, nhiều nhà kinh tế cảnh báo rằng dù thấp hơn thuế suất mà ông Trump dự định áp lên hàng Trung Quốc, thuế quan phủ rộng mà ông Trump dự định áp lên hàng hóa từ tất cả các quốc gia khác có thể gây ra thiệt hại lớn hơn nhiều đối với thương mại quốc tế. Kế hoạch áp thuế đó sẽ không phân biệt giữa các nền kinh tế đối thủ hay đồng minh của Mỹ, giữa hàng hóa thiết yếu và không thiết yếu, giữa những ngành công nghiệp đang yếu hay đang mạnh, hay giữa những quốc gia tuân thủ nghiêm túc các thỏa thuận thương mại và những nước vi phạm.

Đảng Dân chủ cũng xem thuế quan như một công cụ chính sách, nhưng Phó tổng thống Kamala Harris - ứng cử viên tổng thống của đảng này trong cuộc bầu cử sắp tới - chỉ trích kế hoạch áp thuế quan phủ khắp của ông Trump, cho rằng cách làm này sẽ đẩy lạm phát leo thang.

TIỀN LỆ LỊCH SỬ CỦA THUẾ QUAN PHỦ KHẮP

Ý tưởng áp thuế quan phủ khắp của ông Trump đã khiến nhiều chuyên gia phép so sánh với cuộc chiến thương mại toàn cầu gây tổn hại lớn mà nước Mỹ đã góp phần khởi xướng vào thập niên 1930, khi đạo luật thuế quan Smoot-Hawley được Quốc hội nước này thông qua. Văn phòng Lịch sử Thượng viện Mỹ gọi đó là “một trong những đạo luật thảm họa nhất trong lịch sử Quốc hội Mỹ”.

Ngoài ra, còn có một tiền lệ khác để so sánh với ý tưởng của ông Trump - theo giáo sư kinh tế Douglas A. Irwin thuộc Đại học Dartmouth.

Vào năm 1971, Tổng thống Richard M. Nixon áp thuế quan 10% lên tất cả hàng hóa nhập khẩu có thể đánh thuế. Ở thời điểm đó, ông Nixon - một người theo đuổi chủ nghĩa quốc tế một cách nồng nhiệt - lãnh đạo nước Mỹ trong bối cảnh một nền kinh tế toàn cầu rất khác so với ngày nay. Nhiều đặc điểm nổi bật của hệ thống được tạo ra sau Thế chiến 2 vẫn giữ vai trò trụ cột trong nền tài chính toàn cầu: các chính phủ nước ngoài có thể đổi tức thì từ USD sang vàng với Bộ Tài chính Mỹ, và nhiều đồng tiền trên thế giới có tỷ giá hối đoái cố định. Ngày nay, tỷ giá các đồng tiền chủ yếu được quyết định bởi thị trường.

Đến đầu thập niên 1970, những quy tắc thiếu linh hoạt đó đã khiến đồng USD bị định giá cao quá mức so với đồng tiền của nhiều nền kinh tế là đối tác thương mại chính của Mỹ. Điều này khiến hàng hóa Mỹ trở nên đắt đỏ khi xuất khẩu ra thị trường nước ngoài, khó cạnh tranh với hàng hóa của các quốc gia khác. Từ đó, Mỹ có quá nhiều tiền chảy ra và không có đủ tiền chảy vào, dẫn tới rủi ro Mỹ có thể cạn kiệt dự trữ để trả các khoản nợ nước ngoài.

Thuế quan 10% mà chính quyền Nixon áp lên hàng hóa nhập khẩu nhằm mục đích gây áp lực đòi các quốc gia khác điều chỉnh tỷ giá đồng tiền của họ và nhập khẩu nhiều hàng hóa Mỹ hơn, đồng thời làm cho hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ trở nên đắt đỏ hơn. Vị Tổng thống tuyên bố trong một bài phát biểu trên truyền hình rằng một khi tình trạng mất cân đối tỷ giá chấm dứt, “thuế quan cũng chấm dứt”.

Và ông Nixon đã thực hiện đúng cam kết đó. Sau 4 tháng, chính quyền của ông gỡ bỏ mức thuế quan 10% áp lên toàn bộ hàng hóa nhập khẩu.

Theo ông Irwin, điều đáng nói về câu chuyện năm 1971 là “Tổng thống Nixon có mục đích rất cụ thể trong việc áp thuế quan và đưa ra điều kiện rõ ràng để chấm dứt việc áp thuế đó”. Ngược lại, ông Trump chưa bao giờ đưa ra được mục đích cụ thể của việc áp thuế quan và liệu thuế quan đó sẽ được dỡ bỏ với điều kiện như thế nào. Nói cách khác, ý tưởng của ông Trump thiếu mục đích cụ thể và khung thời gian cụ thể. Vì vậy, khả năng thành công cũng thấp hơn - vị giáo sư nhận định.

LIỆU THUẾ QUAN PHỦ KHẮP CÓ PHẢI LÀ MỘT CÔNG CỤ MẶC CẢ TỐT?

Ông Trump từng nói sẽ đưa ra lời đe dọa áp mức thuế quan mạnh tay như một chiến thuật đàm phán để buộc các đối tác thương mại của Mỹ phải nhượng bộ. Tuy nhiên, trong nhiệm kỳ cầm quyền trước của ông Trump, một số đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ đã “ăn miếng trả miếng” thuế quan của ông bằng cách áp thuế quan lên hàng hóa Mỹ, như Liên minh châu Âu (EU), Trung Quốc, Canada, Mexico và Ấn Độ.

Sự đáp trả tương tự rất có thể sẽ tái diễn nếu ông Trump tái đắc cử và triển khai ý tưởng áp thuế quan của ông.

Ông Shigeto Nagai, trưởng bộ phận kinh tế Nhật Bản tại công ty tư vấn Oxford Economics, cho rằng nếu ông Trump áp dụng mức thuế quan 10% đối với tất cả hàng nhập khẩu, “mỗi quốc gia, bao gồm cả Nhật Bản, sẽ thực hiện các biện pháp trả đũa ở mức độ tương tự”. Điều đó có thể dẫn đến hệ quả tồi tệ nhất cho cả Mỹ và các đồng minh: một sự kết hợp giữa suy thoái kinh tế và lạm phát cao hơn.

Nhà kinh tế Kimberly Clausing tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, người từng làm trong trong Bộ Tài chính Mỹ thời Tổng thống Joe Biden, nhận định: “Không ai thích chiến tranh thương mại. Nhưng cũng không ai thích việc bị chính quyền ông Trump dọa nạt”.

HỆ QUẢ CỦA ÁP THUẾ QUAN PHỦ KHẮP CÓ THỂ LÀ GÌ?

Bà Clausing cho biết Mỹ đã nhập khẩu lượng hàng hóa trị giá 427 tỷ USD từ Trung Quốc trong năm 2023, trong khi nhập khẩu từ phần còn lại của thế giới đạt tổng cộng gần 2,7 nghìn tỷ USD. “Vì vậy, tôi cho rằng đây sẽ là một cú sốc lớn hơn, đối với cả nền kinh tế Mỹ và thế giới”, bà nói

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) nhận thấy thuế quan của ông Trump đối với Trung Quốc năm 2018  đã khiến thương mại dịch chuyển. Trong đó, Trung Quốc xuất khẩu nhiều hơn sang các nước khác và các nước khác xuất khẩu nhiều hơn sang Mỹ.

 “Khi Mỹ áp dụng thuế quan đối với tất cả các nước, sự tái cân bằng thương mại đó sẽ chấm dứt và sẽ xuất hiện một cú sốc giá cả lớn đối với thế giới”, bà Clausing nhận định.

Ông Trump và các nhà kinh tế ủng hộ ông lập luận rằng thuế quan sẽ làm tăng sản lượng hàng hóa trong nước, tạo ra việc làm lương cao và giúp giảm lạm phát. Ông Trump cũng nói cách làm này sẽ mang lại thêm nguồn thu ngân sách cho Chính phủ Mỹ.

Tuy nhiên, hầu hết các nhà kinh tế đều đồng ý rằng xét về tổng thể, nhược điểm của việc áp thuế quan là lớn hơn so với ưu điểm. Các đợt thuế quan “ăn miếng trả miếng” cuối cùng sẽ gây tổn hại cho mọi quốc gia vì hạn chế thương mại, phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu, kéo lùi tăng trưởng kinh tế và đẩy giá cả lên cao.