Theo báo cáo từ Bộ Xây dựng, đến hết tháng 2/2025, đơn vị đã giải ngân khoảng 3.188 tỷ đồng, đạt 4% kế hoạch năm. So với cùng kỳ năm 2024 (giải ngân 6.500 tỷ đồng, đạt 9%), kết quả này thấp hơn cả về tỷ lệ lẫn giá trị tuyệt đối. Mức giải ngân của Bộ cũng chậm hơn mức trung bình cả nước, hiện đạt 7,6%.

Nguyên nhân chính khiến tiến độ giải ngân chậm gồm những khó khăn về nguồn cung vật liệu, tác động của thời tiết ảnh hướng đến tiến độ thi công và đặc biệt là vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, cản trở việc đẩy nhanh tiến độ các dự án.

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, dự án thành phần 1 do tỉnh Khánh Hòa làm cơ quan chủ quản hiện còn vướng mắc tại 12 đoạn chưa giải phóng mặt bằng, với tổng chiều dài khoảng 2,2km. Tiến độ giải phóng mặt bằng mới đạt 92% về diện tích và 89% về chiều dài. Trong khi đó, dự án thành phần 2 do Bộ Xây dựng chủ trì vẫn còn 21,7ha mặt bằng phát sinh, đang trong quá trình làm thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng rừng.

Tại Khánh Hòa, dự án đường giao thông từ Quốc lộ 27C đến đường tỉnh ĐT.656, kết nối với Lâm Đồng và Ninh Thuận, cũng đang gặp nhiều trở ngại dù đã động thổ hơn một năm. Ông Phạm Văn Hòa, Giám đốc điều hành dự án, cho biết tổng mức đầu tư dự án hơn 1.929 tỷ đồng, trong đó chi phí xây lắp là 1.809 tỷ đồng và kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư hơn 120 tỷ đồng.

Theo kiểm kê đo đạc, huyện Khánh Vĩnh có tổng diện tích thu hồi hơn 25 ha; huyện Khánh Sơn có tổng diện tích thu hồi hơn 30,8 ha. Tuy nhiên, Ủy ban Nhân dân huyện Khánh Vĩnh chưa thực hiện kiểm kê, thống kê tài sản trên đất, trong khi Ủy ban Nhân dân huyện Khánh Sơn mới hoàn thành kiểm đếm tại khu vực cầu Ko Róa và đang tiếp tục thực hiện từ cầu Ko Róa đến Km51 460 thuộc xã Sơn Lâm. Đến nay, cả hai địa phương vẫn chưa ban hành thông báo thu hồi đất đối với bất kỳ trường hợp nào.

GẶP KHÓ DO NÚT THẮT TỪ LUẬT

Những vướng mắc trong công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư xuất phát từ việc Luật Đất đai năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1/8/2024, khiến một số nghị định, thông tư liên quan bị bãi bỏ nhưng chưa có hướng dẫn thay thế. Đặc biệt, Thông tư số 20 của Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, đã bãi bỏ Thông tư số 49 năm 2016 về giám sát, kiểm tra, thẩm định và nghiệm thu công trình trong lĩnh vực quản lý đất đai. Tuy nhiên, đến nay, chưa có quy định mới thay thế, khiến công tác thẩm định và phê duyệt đo đạc gặp nhiều khó khăn.

Cũng đang gặp khó trong công tác giải phóng mặt bằng, Dự án cao tốc Hoài Nhơn - Quy Nhơn với tổng chiều dài tuyến 70,1km xuyên qua tỉnh Bình Định, tổng mức đầu tư hơn 12.401 tỷ đồng. Mặc dù khởi công từ đầu năm 2023 và dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2025, nhưng đến hết tháng 2/2025, lũy kế sản lượng đạt 63,44% hợp đồng, tương đương khoảng 4.800 tỷ đồng.

Dự án gồm 2 gói thầu là 12-XL và 11-XL. Trong đó, gói thầu 12-XL đạt khoảng 68,94% tiến độ, trong khi gói thầu 11-XL mới chỉ đạt 49,32%. Theo chủ đầu tư dự án là Ban Quản lý dự án 85, nguyên nhân khiến tiến độ gói thầu 11-XL bị chậm chủ yếu là do vướng mắc tại khu vực rừng tự nhiên, dẫn đến công tác bàn giao mặt bằng bị chậm hơn 8 tháng so với kế hoạch.

Việc bàn giao mặt bằng chậm tại khu vực rừng tự nhiên khiến tiến độ thi công kéo dài, do phải thực hiện thêm các công đoạn như đào đá, nghiền xay và điều phối đất tận dụng. Chính vì vậy, sản lượng thi công bị ảnh hưởng đáng kể, đồng thời tiến độ giải ngân của dự án cũng không đạt yêu cầu.

VƯỚNG RỪNG NÊN KHÓ BÀN GIAO MẶT BẰNG

Một điểm nghẽn khác trong quá trình triển khai là trạm dừng nghỉ của dự án tại Km35 500 thuộc huyện Phù Mỹ vẫn chưa được bàn giao mặt bằng, tiếp tục làm chậm tiến độ triển khai của nhà đầu tư. Trước thực tế này, Ban Quản lý dự án 85 đã kiến nghị Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định chỉ đạo các cơ quan liên quan đẩy nhanh công tác giải phóng mặt bằng tại khu vực này nhằm đảm bảo tiến độ tổng thể của dự án.

Ông Trần Hữu Nguyên, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng và phát triển quỹ đất huyện Phù Mỹ, cho biết khu vực 10ha dành cho trạm dừng nghỉ chủ yếu là đất rừng sản xuất, ảnh hưởng đến chín hộ dân và một tổ chức. Hiện phương án bồi thường đã được phê duyệt với tổng kinh phí khoảng 4,4 tỷ đồng. Các cơ quan chức năng sẽ sớm chi trả tiền đền bù để triển khai giải phóng mặt bằng, bàn giao quỹ đất sạch cho chủ đầu tư trong thời gian tới.

Bên cạnh các dự án giao thông trọng điểm tại miền Trung như cao tốc Hoài Nhơn - Quy Nhơn, tại khu vực miền Bắc, việc triển khai các tuyến cao tốc cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn tương tự. Đặc biệt, hai tuyến cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng hiện vẫn gặp trở ngại lớn do tình trạng “xôi đỗ” trong công tác giải phóng mặt bằng. Theo báo cáo mới nhất, trên địa phận tỉnh Cao Bằng hiện vẫn còn 169 hộ dân chưa bàn giao mặt bằng, trong khi tỉnh Lạng Sơn cũng còn 152 hộ dân đang chờ hoàn thiện khu tái định cư hoặc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Ngoài ra dự án còn gặp khó khăn khi có tới 115ha rừng cần hoàn thiện thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng, trong đó tỉnh Lạng Sơn có gần 89ha, còn tỉnh Cao Bằng hơn 26ha.

Không chỉ vậy, tại địa bàn tỉnh Lạng Sơn, nhiều vị trí có cây lâu năm trồng trên đất rừng sản xuất đang gây khó khăn cho công tác bồi thường do chênh lệch đơn giá, khi mức giá bồi thường cao hơn khoảng 15 – 20 lần so với quy định thông thường. Để tháo gỡ vấn đề này, tỉnh Lạng Sơn đã đề xuất Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cùng Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) sớm ban hành hướng dẫn cụ thể, nhằm có cơ sở xử lý phù hợp với thực tế.

Đối với dự án Hữu Nghị – Chi Lăng, báo cáo của doanh nghiệp dự án cho thấy tính đến tuần đầu tháng 3/2025, tỉnh Lạng Sơn đã bàn giao hơn 76% diện tích mặt bằng. Tuy nhiên, vẫn còn một số vướng mắc do chồng lấn diện tích đã chi trả từ năm 2018 và phần bổ sung mới. Cùng với đó, dự án có 428 hộ dân cần bố trí tái định cư, nhưng nhiều khu tái định cư vẫn chưa hoàn tất thủ tục.

GỠ VƯỚNG MẮC, ĐẨY NHANH TIẾN ĐỘ

Nhằm đẩy nhanh công tác giải phóng mặt bằng và đảm bảo tiến độ dự án, doanh nghiệp dự án đã kiến nghị cơ quan chức năng tỉnh Lạng Sơn tăng cường tuyên truyền, vận động người dân nhận bồi thường theo quyết định tạm tính, sớm hoàn tất việc phê duyệt phương án bồi thường và hỗ trợ tái định cư. Đồng thời, việc di dời hạ tầng kỹ thuật như hệ thống điện, viễn thông cũng cần được thực hiện đồng bộ và hoàn tất ngay trong quý 1/2025 để tránh làm chậm tiến độ chung.

Theo kế hoạch, công tác giải phóng mặt bằng đối với đất nông nghiệp dự kiến sẽ hoàn thành trong tháng 3/2025, còn đối với đất ở, mục tiêu hoàn thành đặt ra vào tháng 9/2025. Trong khi đó, việc di dời hạ tầng kỹ thuật cũng đang được các đơn vị liên quan triển khai, đồng thời tổ chức lập kế hoạch khảo sát và thiết kế các hạng mục công trình bị ảnh hưởng.

Trước những khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng, Thủ tướng Chính phủ đã trực tiếp chỉ đạo nhằm tháo gỡ vướng mắc, đồng thời đẩy nhanh tiến độ các công trình quan trọng. Người đứng đầu Chính phủ yêu cầu các địa phương gồm Tuyên Quang, Khánh Hòa, Bình Dương, Đồng Nai, Đà Nẵng, TP.HCM, Long An, Thái Nguyên, Kiên Giang và Bạc Liêu cần nỗ lực hơn nữa. Đặc biệt, các địa phương phải quyết tâm bàn giao toàn bộ phần mặt bằng còn lại của các dự án có kế hoạch hoàn thành trong năm 2025, nhất là trước tháng 3/2025.

Bên cạnh đó, các địa phương như: Lạng Sơn, Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Ninh và Cần Thơ cũng phải rà soát khối lượng giải phóng mặt bằng còn lại, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các chủ đầu tư để đẩy nhanh công tác thực hiện.

Hơn thế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng được giao nhiệm vụ khẩn trương hướng dẫn các địa phương thực hiện quy định tại Điều 103 Luật Đất đai 2024, liên quan đến bồi thường đối với cây trồng và vật nuôi. Song song với đó, các cơ quan liên quan phải hoàn tất tổng hợp báo cáo để trình cấp có thẩm quyền xem xét đối với những trường hợp vượt quá thẩm quyền giải quyết. Thời hạn hoàn thành nhiệm vụ này được đặt ra trong tháng 3/2025.

Để tăng cường giám sát và kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định thành lập 7 đoàn kiểm tra nhằm rà soát tình hình thực tế tại các dự án giao thông trọng điểm có kế hoạch hoàn thành trong năm 2025. Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành và địa phương có liên quan phải chủ động phối hợp chặt chẽ, đồng thời báo cáo trung thực trong quá trình các đoàn kiểm tra thực hiện nhiệm vụ. Hơn nữa, việc xác định các tồn tại, vướng mắc cần được làm rõ, từ đó đề ra các giải pháp tháo gỡ trên nguyên tắc “rõ người, rõ việc, rõ tiến độ, rõ kết quả, rõ trách nhiệm”...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 11-2025 phát hành ngày 17/3/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây: 

https://vneconomy.vn/don-doc-tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-11-2025.htm