Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 22/3 bước vào canh bạc kinh tế lớn nhất từ đầu nhiệm kỳ cầm quyền của ông, khi công bố kế hoạch áp thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc. Đây là động thái làm leo thang căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới và có thể châm ngòi cho một cuộc chiến tranh thương mại.

Hãng tin Bloomberg cho biết, ông Trump đã yêu cầu đại diện thương mại Mỹ (USTR) Robert Lighthizer áp thuế quan đối với các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có tổng kim ngạch dao động từ 50-60 tỷ USD vào Mỹ mỗi năm. Theo nội dung bản ghi nhớ được ông Trump ký tại Nhà Trắng, USTR sẽ có 15 ngày để đưa ra một danh sách đề xuất các mặt hàng bị đánh thuế.

"Kế hoạch đầu tiên trong nhiều kế hoạch"

Đại sứ Trung Quốc tại Mỹ, ông Thôi Thiên Khải, nói rằng Bắc Kinh không muốn xảy ra chiến tranh thương mại, "nhưng chúng tôi không sợ điều đó". Đại sứ quán Trung Quốc tại Washington sau đó ra một tuyên bố, nói "nếu một cuộc chiến tranh thương mại bị Mỹ khởi động, Trung Quốc sẽ chiến đấu tới cùng để bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình".

Theo một tài liệu được USTR công bố, Mỹ sẽ áp thuế quan 25% đối với một số mặt hàng Trung Quốc nhằm bù đắp cho thiệt hại mà chính sách của Trung Quốc gây ra đối với kinh tế Mỹ. Danh sách các mặt hàng được đề xuất sẽ bao gồm sản phẩm thuộc các ngành hàng không, công nghệ thông tin và truyền thông, và máy móc. Tuyên bố cũng nói danh sách các mặt hàng cụ thể sẽ được đưa ra sau vài ngày tới.

"Vấn đề này đã được cân nhắc từ lâu", ông Trump nói. "Nạn xâm phạm tài sản trí tuệ vẫn diễn ra tràn lan" ở Trung Quốc, ảnh hưởng đến hàng trăm tỷ USD kim ngạch thương mại mỗi năm - nhà lãnh đạo Mỹ phàn nàn.

Khi đặt bút ký kế hoạch dựng hàng rào thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc, ông Trump nói với các nhà báo: "Đây mới chỉ là kế hoạch đầu tiên trong nhiều kế hoạch".

Chính phủ nhiều nước trên thế giới thời gian qua đã cảnh báo về một cuộc chiến tranh thương mại đang âm ỉ hình thành, nói rằng một cuộc chiến như vậy sẽ kéo tụt sự phục hồi tăng trưởng toàn cầu. Trong khi đó, nhiều tổ chức thương mại đại diện cho các công ty lớn của Mỹ, từ Walmart đến Amazon.com, đều bày tỏ lo ngại rằng thuế quan của Mỹ sẽ làm gia tăng giá cả hàng tiêu dùng và khiến thị trường chứng khoán nước này lao dốc.

Ngay cả các ngân hàng trung ương, vốn thường đứng ngoài các tranh chấp thương mại, cũng lên tiếng cảnh báo. Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) Jerome Powell tuần này nói ông đã được nghe về việc giới lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ ngày càng lo ngại về chính sách thương mại của Washington. 

Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) ngày 22/3 cảnh báo rằng sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hôm có thể gây "ảnh hưởng bất lợi lớn" đến tăng trưởng kinh tế thế giới.

Ngoài kế hoạch thuế quan, ông Trump còn chỉ đạo Bộ trưởng Bộ Tài chính Mỹ Steven Mnuchin trong vòng 60 ngày đưa ra đề xuất biện pháp mới về hạn chế đầu tư vào Mỹ đối với các công ty Trung Quốc. Mục đích của các biện pháp này là bảo vệ những công nghệ mà Mỹ xem là có ý nghĩa chiến lược - cố vấn kinh tế cấp cao Nhà Trắng Everett Eissenstat cho hay.

Chính quyền Trump coi những động thái trên là một bước ngoặt lớn trong quan hệ Mỹ-Trung. Những động thái này được đưa ra sau cuộc điều tra kéo dài 7 tháng của USTR về những cáo buộc cho rằng Trung Quốc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của Mỹ. Đây là một cuộc điều tra hiếm gặp, được thực hiện theo Điều 301, Luật Thương mại 1974 của Mỹ.

Kết quả điều tra kết luận Trung Quốc có nhiều vi phạm, bao gồm các chính sách của Bắc Kinh buộc các công ty Mỹ phải chuyển giao công nghệ cho phía Trung Quốc, đánh cắp bí mật thương mại thông qua tấn công mạng (hack) - cố vấn Einsenstat nói.

"Tôi rất nể trọng ông Tập"

Theo ông Robert Manning, một chuyên gia về quan hệ Mỹ-Trung thuộc Hội đồng Atlantic ở Washington, phản ứng ban đầu của Trung Quốc có thể không nghiêm trọng như mọi người lo sợ, nhưng xung đột có thể dễ dàng leo thang.

"Trung Quốc có thể phản ứng nhẹ nhàng nhằm tìm cách đàm phán để giải quyết vấn đề. Tôi chỉ lo là nếu mọi chuyện xấu đi, họ sẽ chọn cách phản ứng mạnh nhất", ông Manning nói. Theo vị chuyên gia, cách phản ứng mạnh nhất của Trung Quốc có thể là bán tháo vài trăm tỷ USD trái phiếu kho bạc Mỹ, nhấn chìm thị trường và khiến lãi suất ở Mỹ tăng mạnh.

Phát biểu ngày 22/3, ông Trump cố gắng chứng tỏ rằng ông không muốn gây hấn với Trung Quốc hay Chủ tịch nước này Tập Cận Bình. "Tôi coi họ như bạn bè. Tôi rất nể trọng ông Tập", ông Trump nói, nhưng thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc "là mức thâm hụt lớn nhất trong lịch sử thế giới chúng ta".

Động thái của ông Trump nhận được lời ca ngợi hiếm hoi từ nghị sỹ Chuck Schumer, thủ lĩnh phe Dân chủ ở Thượng viện, một người vốn chỉ trích mạnh chính quyền Trump. "Tôi rất vui vì chính quyền này có hành động mạnh để đạt một thỏa thuận tốt hơn với Trung Quốc", ông Schumer nói.

Trước khi việc đánh thuế hàng Trung Quốc chính thức có hiệu lực, sẽ có một thời gian tham vấn kéo dài 30 ngày - Nhà Trắng cho biết. Ông Trump cũng yêu cầu cấp dưới nộp đơn kiện lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cáo buộc Trung Quốc có hành vi phân biệt đối xử trong cấp phép.

Đây sẽ là hành động thương mại đầu tiên của chính quyền Trump nhằm thẳng vào Trung Quốc. Ngoài ra, chính quyền Trump cũng phát tín hiệu sẽ miễn trừ các đồng minh như Liên minh châu Âu (EU) và Brazil khỏi chương trình thuế quan đối với thép và nhôm khi hàng rào thuế quan này có hiệu lực vào ngày thứ Sáu. Điều này cho thấy Mỹ quan tâm nhiều hơn đến việc gây sức ép với Trung Quốc, nước sản xuất lớn nhất thế giới về cả thép và nhôm.

Ông Tom Orlik, chuyên gia kinh tế trưởng về khu vực châu Á của Bloomberg Economics, cho rằng ảnh hưởng kế hoạch thuế quan nhằm vào hàng hóa Trung Quốc mà ông Trump đưa ra sẽ không có ảnh hưởng lớn đến tốc độ tăng trưởng của kinh tế Trung Quốc. 

"Nhưng rủi ro lớn nhất sẽ nằm ở hướng phát triển dài hạn của Trung Quốc, nếu sự nổi lên của chủ nghĩa dân tộc trong kinh tế cản trở sự đi lên của nước này trong chuỗi giá trị", ông Orlik nói.

Bloomberg Economics ước tính rằng một cuộc chiến tranh thương mại toàn cầu có thể khiến kinh tế thế giới đến năm 2020 thiệt hại 470 tỷ USD.