Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về vai trò của Luật Đầu tư, đặc biệt là Luật Đầu tư 2020, đối với môi trường đầu tư, kinh doanh của Việt Nam trong những năm qua?

Luật Đầu tư là một trong những văn bản pháp lý quan trọng nhất của Việt Nam, điều chỉnh các hoạt động đầu tư kinh doanh, tác động trực tiếp đến sự phát triển kinh tế cũng như hội nhập quốc tế của đất nước. Lịch sử pháp luật đầu tư Việt Nam cũng đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, phản ánh sự thay đổi trong tư duy quản lý nhà nước và quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Cùng với Luật Đầu tư vào các năm 2005 và 2014, Luật Đầu tư 2020 đóng vai trò nền tảng trong việc định hình môi trường đầu tư kinh doanh và hoạt động đầu tư kinh doanh từ Việt Nam ra nước ngoài. Trong đó, Luật Đầu tư 2020 đã mang lại nhiều cải cách đáng ghi nhận.

Thứ nhất, về cải cách thủ tục hành chính, Luật Đầu tư 2020 đã bãi bỏ 24 ngành nghề kinh doanh, bổ sung 8 ngành nghề mới và sửa đổi 14 ngành, giảm tổng số ngành nghề kinh doanh có điều kiện từ 243 xuống còn 227 so với Luật Đầu tư 2014. Điều này thể hiện cam kết tạo thuận lợi cho doanh nghiệp gia nhập thị trường.

Thứ hai, Luật Đầu tư 2020 lần đầu tiên đưa ra định nghĩa về “Dự án đầu tư khởi nghiệp sáng tạo”. Điều này tạo tiền đề cho các quy định cởi mở hơn như cho phép miễn thủ tục đăng ký đầu tư với các dự án khởi nghiệp sáng tạo và các quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo. Gần đây, Luật số 57/2024/QH15 (Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu) còn bổ sung Điều 36a về “Thủ tục đầu tư đặc biệt” áp dụng cho các dự án đầu tư xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, trung tâm R&D và các dự án công nghệ cao, bán dẫn… được miễn nhiều thủ tục phức tạp.

Thứ ba, về chính sách ưu đãi, Luật Đầu tư 2020 đã bổ sung nhiều hình thức mới, đáng chú ý là hình thức “khấu hao nhanh” và mở rộng đối tượng hưởng ưu đãi sang nhà ở xã hội, dự án khởi nghiệp sáng tạo, dự án tại vùng khó khăn, và sử dụng nhiều lao động nông thôn hoặc người khuyết tật (Điều 15, Luật Đầu tư 2020). Đặc biệt, Luật quy định về “ưu đãi và hỗ trợ đầu tư đặc biệt” tại Điều 20, cho phép Chính phủ áp dụng cơ chế đặc biệt cho các dự án lớn, tác động đến kinh tế - xã hội. Mới đây nhất, Luật số 57/2024/QH15 đã bổ sung Điều 18a về “Quỹ Hỗ trợ đầu tư” từ nguồn thu thuế tối thiểu toàn cầu và các nguồn khác, nhằm ổn định môi trường đầu tư và thu hút nhà đầu tư chiến lược.

Bên cạnh những điểm tích cực đó, thực tế cho thấy Luật vẫn còn những bất cập, hạn chế gây khó khăn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư, đặc biệt là vấn đề chồng chéo pháp lý?

Một trong những vấn đề cốt lõi gây cản trở môi trường đầu tư tại Việt Nam là sự chồng chéo và mâu thuẫn giữa Luật Đầu tư và các văn bản pháp luật khác.

Mặc dù Luật Đầu tư 2020 có nhiều cải thiện, sự chồng chéo và thiếu đồng bộ với các luật liên quan như Luật Đất đai, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP), Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Nhà ở vẫn là một thách thức lớn.

Tình trạng này khiến cả doanh nghiệp, nhà đầu tư lẫn cơ quan quản lý nhà nước lúng túng, không biết tuân theo luật nào, gây phát sinh chi phí thời gian, tiền bạc và khiến nhiều dự án không thể triển khai.

Ví dụ điển hình là sự không thống nhất về thẩm quyền cho phép chuyển mục đích sử dụng đất. Luật Đầu tư 2020 (Điều 32 khoản 1 điểm a) quy định Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư dự án có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất, trong khi Luật Đất đai 2024 (Điều 122) lại yêu cầu Nghị quyết của Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh đối với một số loại đất.

Ngoài sự chồng chéo, những rào cản nào về mặt hành chính trong quá trình thực thi Luật Đầu tư cũng đang là điểm nghẽn, thưa ông?

Các rào cản hành chính vẫn là một thách thức đáng kể. Chỉ số khởi sự kinh doanh của Việt Nam vẫn ở nhóm thấp so với Singapore, Thái Lan. Quy trình đăng ký kinh doanh còn nhiều công đoạn thủ công, liên quan đến nhiều đơn vị. Dù luật có cải thiện, việc thực thi vẫn còn vướng mắc.

Các chuyên gia và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận định Luật Đầu tư 2020 “chưa tạo đột phá về thủ tục” trong thực tiễn. Ngân hàng Thế giới cũng chỉ ra rằng các quy định rườm rà cản trở tăng trưởng và đầu tư mới; đặc biệt, thời gian xin giấy phép kéo dài ảnh hưởng đến đổi mới và R&D. Một số đề xuất đã được đưa ra nhằm phân cấp thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư dự án nhà ở, khu đô thị quy mô lớn từ Thủ tướng Chính phủ xuống Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh, hay dự án ra nước ngoài trong lĩnh vực nhạy cảm cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư trước đây cũng cho thấy sự tập trung quyền lực ở Trung ương đang tạo nút thắt.

Từ kinh nghiệm quốc tế, ví dụ từ các nước trong khu vực như Singapore, Malaysia hay Thái Lan, theo ông Việt Nam có thể rút ra những bài học gì để hoàn thiện khung pháp luật về đầu tư của Việt Nam?

Việc nghiên cứu mô hình và chính sách đầu tư của các quốc gia trong khu vực có thể cung cấp những bài học quý giá cho Việt Nam trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật đầu tư.

Chẳng hạn, tại Singapore, quốc gia này đang áp dụng một hệ thống luật thương mại chung (luật hợp đồng, luật công ty) và các luật chuyên ngành cụ thể. Trong đó, đặc điểm nổi bật là chính sách không phân biệt đối xử giữa nhà đầu tư nước ngoài và trong nước, chỉ có những hạn chế nhất định trong một số lĩnh vực nhạy cảm như viễn thông, truyền thông, ngân hàng...

Tại Malaysia và Thái Lan, các quốc gia này đều có các cơ quan xúc tiến đầu tư mạnh như MIDA (Cơ quan Phát triển đầu tư Malaysia) hay BOI (Ủy ban Đầu tư Thái Lan) nhằm hỗ trợ nhà đầu tư. Đơn cử như trường hợp tại Thái Lan, với thủ tục hành chính phức tạp (hơn 20 cơ quan tham gia), BOI đã tham gia hỗ trợ mạnh cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, các quốc gia này đều áp dụng chính sách ưu đãi có mục tiêu, hướng dòng vốn vào các ngành, khu vực ưu tiên hoặc dự án mang lại lợi ích kinh tế - xã hội cụ thể…

Từ thực tiễn của Singapore, Malaysia và Thái Lan, Việt Nam có thể rút ra những bài học kinh nghiệm cốt lõi để cải thiện môi trường đầu tư. Đó là một hệ thống pháp luật chung minh bạch, nhất quán và thực thi hiệu quả tạo môi trường đầu tư hấp dẫn, thậm chí ưu việt hơn một luật đầu tư riêng phức tạp; cần đảm bảo quy định pháp lý được thực thi, chuyển hóa cải cách thành thủ tục tinh gọn, minh bạch; áp dụng ưu đãi có mục tiêu hướng vốn vào ngành, lĩnh vực ưu tiên và giải quyết các rào cản phi pháp lý như cải thiện chất lượng hạ tầng, nhân lực và chi phí sản xuất…

Một câu hỏi được nhiều người quan tâm là liệu chúng ta có nên bãi bỏ Luật Đầu tư và tích hợp các quy định vào những luật chuyên ngành khác hay không, thưa ông?

Theo tôi, việc bãi bỏ hoàn toàn Luật Đầu tư tại thời điểm hiện tại là không khả thi và không nên thực hiện. Luật Đầu tư 2020 đang cung cấp một khung pháp lý tương đối toàn diện và thống nhất cho cả đầu tư trong nước và nước ngoài, đảm bảo nguyên tắc và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư.

Việc bãi bỏ có thể dẫn đến phân mảnh pháp lý, tạo khoảng trống và không chắc chắn. Hơn nữa, đây là công cụ chính sách thiết yếu để Nhà nước định hướng đầu tư, tuân thủ cam kết quốc tế và duy trì sự quen thuộc, tính dự đoán cho nhà đầu tư. Các sửa đổi liên tục, như Luật số 57/2024/QH15, cho thấy cam kết cải thiện Luật Đầu tư thay vì bãi bỏ.

Vậy, để Luật Đầu tư thực sự phát huy vai trò kiến tạo phát triển, theo ông, đâu là những giải pháp trọng tâm mà Việt Nam cần tập trung thực hiện trong thời gian tới?

Để giải quyết các vấn đề còn tồn tại, tôi kiến nghị một số giải pháp sau:

Thứ nhất, hài hòa hóa pháp luật toàn diện. Đây là ưu tiên hàng đầu. Cần rà soát và hài hòa hóa một cách có hệ thống giữa Luật Đầu tư với Luật Đất đai, Luật Doanh nghiệp, Luật Xây dựng, Luật PPP, Luật Bảo vệ môi trường và Luật Nhà ở để loại bỏ chồng chéo, mâu thuẫn.

Thứ hai, cải cách thủ tục hành chính thực chất. Tiếp tục đơn giản hóa thủ tục, đặc biệt là cấp phép và chấp thuận. Đẩy mạnh phân cấp thẩm quyền phê duyệt đầu tư cho địa phương và các bộ, ngành đối với các dự án phù hợp. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong quy trình hành chính.

Thứ ba, hoàn thiện chính sách ưu đãi có mục tiêu. Rà soát và hoàn thiện các chính sách ưu đãi, ưu đãi đặc biệt, để thu hút dự án công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn và nhà đầu tư chiến lược. Sử dụng hiệu quả Quỹ Hỗ trợ đầu tư mới thành lập.

Thứ tư, giải quyết các rào cản phi pháp lý. Song song với cải cách pháp lý, cần đầu tư mạnh mẽ vào phát triển cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và cải thiện chuỗi cung ứng.

Thứ năm, tăng cường minh bạch và dự đoán. Đảm bảo việc giải thích và áp dụng pháp luật được thực hiện minh bạch, nhất quán, giảm thiểu sự tùy tiện.

VnEconomy 03/06/2025 18:00

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 22-2025 phát hành ngày 2/6/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam