Dù Đảng Cộng hoà hay Đảng Dân chủ giành được Nhà Trắng và quyền kiểm soát lưỡng viện Quốc hội Mỹ trong cuộc bầu cử vào mùa thu năm nay, lập trường chính sách thương mại cứng rắn của Washington đối với Trung Quốc nhiều khả năng vẫn sẽ duy trì. Nhưng theo tờ báo New York Times, một số chuyên gia thương mại dự báo mô hình áp thuế quan mạnh tay lên đối thủ mà Mỹ đang theo đuổi rất có thể sẽ phản tác dụng.

Các chuyên gia có quan điểm chỉ trích thuế quan và hạn chế thương mại cho rằng các biện pháp này có khả năng đẩy lạm phát tăng và kéo tụt tăng trưởng kinh tế. Họ cũng cho rằng những biện pháp như vậy còn có thể thất bại vì một lý do đơn giản hơn: các công ty Trung Quốc có thể chứng kiến hoạt động kinh doanh của họ giảm tốc vì bị hạn chế, nhưng đã tìm ra không ít cách để “né” các rào cản đó.

Nhà kinh tế Alex Durante của tổ chức nghiên cứu Tax Foundation nói thẳng: “Những biện pháp đó chẳng có tác dụng gì”.

“ĐƯỜNG VÒNG” ĐỂ NÉ THUẾ QUAN MỸ

Hãng công nghệ khổng lồ của Trung Quốc Huawei là một minh chứng cho thấy các công ty có thể tìm ra những “đường vòng” để tránh thuế quan và hạn chế thương mại của Mỹ. Năm ngoái, Huawei trình làng Mate 60, chiếc điện thoại thông minh đường trang bị một con chip cao cấp. Sản phẩm này khiến giới chức ở Washington sửng sốt bởi con chip đó chính là thuộc dạng công nghệ mà chính quyền Tổng thống Joe Biden đang cố gắng để Trung Quốc không thể tiếp cận, bằng cách thông qua Đạo luật Chip 1 năm trước đó.

Cú đột phá trên của Huawei không phải là một sự vi phạm các quy tắc thương mại quốc tế, mà là kết quả của việc công ty này được cho là đã sử dụng một mạng lưới các kênh giao dịch không chính thức để có đượt những vật liệu cần thiết để sản xuất được con chip đó, cho dù đã bị Mỹ hạn chế tiếp cận với những vật liệu đó - theo Phó giáo sư Douglas Fuller thuộc Trường Kinh doanh Copenhagen. Trong một nghiên cứu gần đây, ông Fuller viết rằng “sự kiểm soát mong manh của Mỹ” đối với những nhà cung cấp đó đã giúp Huawei lách được trừng phạt.

Phương pháp tương tự cũng có thể phát huy tác dụng đối với ô tô điện. Trong số 18 tỷ USD hàng hoá Trung Quốc mà ông Biden công bố áp thuế quan trong tuần vừa rồi, ô tô điện là một trọng tâm. Thuế quan của Mỹ đối với ô tô điện nhập khẩu từ Trung Quốc tăng gấp 4 lần lên 100% từ 25%.

Giới phân tích dự báo các hãng ô tô điện Trung Quốc sẽ đẩy mạnh sản xuất ở Mexico để “né” thuế quan khi vào thị trường Mỹ, và các quan chức thương mại Mỹ đã để mắt tới lỗ hổng này. Hiện tại, mới có rất ít ô tô điện Trung Quốc được bán ở Mỹ, nhưng các nhà sản xuất ô tô điện Mỹ lo ngại hàng Trung Quốc có thể sớm tràn ngập thị trường Mỹ, tương tự như những gì đang diễn ra ở châu Âu.

Những người có quan điểm ủng hộ thị trường tự do nói rằng các rào cản thương mại còn đi kèm với những vấn đề khác. Chính sách bảo hộ thương mại thường bóp nghẹt cạnh tranh, hạn chế lựa chọn của người tiêu dùng và đẩy giá cả tăng. Thậm chí, một số quan chức trong chính quyền ông Biden cũng thừa nhận có mối liên hệ giữa thuế quan và giá cả hàng hoá. Ngoài ra, thuế quan dưới thời ông Biden và nhiệm kỳ của cựu Tổng thống Donald Trump có thể đặt ra trở ngại đối với tăng trưởng kinh tế và thị trường lao động - theo ước tính của Tax Foundation.

Tuy nhiên, cả hai đảng đều theo đuổi chính sách bài Trung Quốc trong thương mại. Cũng giống như ông Trump trong nhiệm kỳ cầm quyền tước, ông Biden biện minh cho việc áp thuế quan lên hàng hoá Trung Quốc bằng lập luận rằng Trung Quốc đang “làm tràn ngập thị trường toàn cầu bằng hàng hoá xuất khẩu với giá rẻ hơn thực chất”. Ông Biden cũng nói rằng việc áp thuế quan lên hàng Trung Quốc là cách để củng cố an ninh quốc gia Mỹ, bảo vệ lợi ích kinh tế của Mỹ và “bảo vệ người lao động và các công ty của Mỹ”. Như đạo luật yêu cầu TikTok phải bán lại công ty hoặc bị cấm ở Mỹ, việc hạn chế công nghệ Trung Quốc ở Mỹ là một trong số rất ít những lĩnh vực mà Quốc hội vốn chia rẽ sâu sắc của Mỹ đạt được đồng thuận.

“CÂY GẬY” HAY “CỦ CÀ RỐT”?

Các chính sách bảo hộ thương mại mà các quốc gia trên thế giới theo đuổi đã tăng bùng nổ kể từ khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung nổi lên thời ông Trump, nhưng không phải tất cả đều chỉ tập trung vào thuế quan. Những chính sách công nghiệp sâu rộng như Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) và Đạo luật Chip của Mỹ là sự kết hợp giữa các biện pháp ưu đãi thuế, trợ cấp và hạn chế xuất khẩu để xây dựng các ngành chiến lược như bán dẫn và công nghệ xanh trong nước và hạn chế đối thủ nước ngoài.

Các doanh nghiệp thường có một tiếng nói nhất định trong quá trình hình thành các chính sách công nghệ. “Hệ thống có thể bị ảnh hưởng bởi các nhà vận động hành lang của ngành”, chiến lược gia trưởng Joachim Klement của ngân hàng đầu tư Liberum phát biểu. Hệ quả là một đạo luật có thể bớt cứng rắn hơn so với dự định ban đầu, thậm chí có thể dẫn tới những lỗ hổng mà đối thủ thương mại có thể lợi dụng.

Vậy cách làm nào là hợp lý? Các nhà kinh tế học ủng hộ thị trường tự do có khuynh hướng nhận thấy tiềm năng lớn hơn ở các chính sách công nghiệp có nhiều “củ cà rốt” và ít “cây gậy” hơn.

Chẳng hạn, thay vì những chính sách hạn chế thương mại, họ ủng hộ những biện pháp mang đến cho doanh nghiệp các khoản vay lãi suất thấp và hỗ trợ tài chính để kích thích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D). Theo thời gian, những chính sách như vậy thường thúc đẩy sáng tạo và tăng trưởng kinh tế - theo ông Klement. Chiến lược gia này cũng nói các chính sách “củ cà rốt” đó thường không kích thích lạm phát. Cần phải nói thêm rằng các Đạo luật Cơ sở hạ tầng, IRA và Chip của Mỹ đều bao gồm những điều khoản như vậy dành cho doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu.

Nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Joseph Stiglitz cũng đưa ra quan điểm tương tự, bằng cách lấy dẫn chứng là cuộc đua vào vũ trụ trong thời chiến tranh lạnh. Khi đó, Mỹ đã mạnh tay hỗ trợ các trường đại học và trung tâm nghiên cứu để đạt được tham vọng bay lên Mặt Trăng.