Nhằm góp phần triển khai thực hiện các quan điểm chủ trương chính sách phát triển kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi xanh, ứng phó với các thách thức của biến đổi khí hậu và đạt được các mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (NetZero) vào năm 2050, ngày 25/9/2024, Viện Kinh tế Việt Nam- Viện Hàn lân Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp với các đối tác tổ chức Diễn đàn “Thực hiện kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam trong điều kiện mới”.

PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG, CHUYỂN ĐỔI SỐ, KINH TẾ XANH, KINH TẾ TUẦN HOÀN LÀ XU THẾ

Kinh tế tuần hoàn hiểu một cách khái quát nhất là mô hình kinh tế dựa trên nguyên lí cơ bản “đầu ra của sản phẩm này là đầu vào của sản phẩm khác”. Kinh tế tuần hoàn là một hệ thống kinh tế được phục hồi và tái tạo theo thiết kế, dựa trên ba nguyên tắc chính: Bảo tồn và tăng cường vốn tự nhiên, tối ưu hóa năng suất tài nguyên và thúc đẩy hiệu quả của hệ thống.

Theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ nhằm giảm khai thác nguyên, vật liệu; kéo dài vòng đời sản phẩm; hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.

Kinh tế tuần hoàn hoạt động theo một vòng tròn, chất thải của hoạt động này là nguyên liệu của hoạt động mới, tạo ra một vòng lặp lại mang tính khép kín. Nhờ đó, các giá trị của sản phẩm, nguyên vật liệu và tài nguyên được duy trì trong nền kinh tế ở mức độ lâu nhất, nhằm tối thiểu việc sử dụng tài nguyên là nguyên liệu đầu vào và lượng phế thải, mức độ ô nhiễm môi trường và khí thải cũng giảm đi đáng kể.

PGS. TS. Nguyễn Đức Minh nhấn mạnh: “kinh tế tuần hoàn có vai trò quan trọng để thực hiện tăng trưởng xanh, kinh tế xanh, qua đó đạt được các mục tiêu phát triển bền vững”. Đảng và Nhà nước ta coi thực hiện kinh tế tuần hoàn là một trong những nội dung quan trọng của định hướng phát triển.

Chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2021- 2030 đã nêu ra các phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế xã hội trong đó có phát triển kinh tế tuần hoàn như một mô hình kinh tế để quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên; tăng cường bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Việt Nam đã thông qua một số chính sách và văn bản pháp luật quan trọng về kinh tế tuần hoàn, trong đó có Luật Bảo vệ môi trường, được sửa đổi, bổ sung vào năm 2020 và các văn bản dưới luật hướng dẫn thi hành.

Chính phủ đã ban hành Quyết định số 687/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Hiện nay, Bộ Tài nguyên và Môi trường đang được giao dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2030.

Như vậy, qua hệ thống chính sách, pháp luật theo hướng xanh hoá đã được ban hành cũng như các chiến lược liên quan đến phát triển kinh tế xã hội gắn với phát triển bền vững trong đó có phát triển kinh tế tuần hoàn ban hành trong thời gian tới đã cho thấy sự quyết tâm của Đảng và Nhà nước về đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng chất lượng, hiệu quả, phát triển nhanh và bền vững và thực hiện các cam kết về bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu.

Phát triển bền vững, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đang là xu thế phát triển quan trọng trên thế giới và Việt Nam. Xu hướng này không chỉ mang lại cơ hội mà còn đặt ra những thách thức lớn cho Việt Nam.

Do đó PGS. TS. Nguyễn Đức Minh cho rằng việc xem xét, thảo luận các nội dung, chính sách và triển vọng của kinh tế tuần hoàn cũng như nhận diện những vấn đề, thách thức trong thời gian tới khi thực hiện kinh tế tuần hoàn trên thực tế là rất quan trọng.

Theo PGS.TS. Nguyễn Văn Thành, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, nền kinh tế tuyến tính truyền thống gây ra sự gia tăng rác thải, gia tăng tiêu thụ tài nguyên, năng lượng.

Từ sự phân tích trên việc chuyển sang mô hình kinh tế tuần hoàn, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên, hạn chế thải ra môi trường là yêu cầu cấp bách, vừa nhằm giải quyết vấn đề môi trường, phát triển kinh tế xanh, vừa nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm chi phí nguyên, nhiên liệu sản xuất của doanh nghiệp.

Việt Nam đã có nhiều mô hình, và cách làm sáng tạo từ nhiều thập niên trước, điển hình trong nông nghiệp, công nghiệp, các khu công nghiệp, thành phố sinh thái- kinh tế mới…

Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cũng chỉ ra những khó khăn thách thức trong quá trình thực hiện chương trình hành động phát triển kinh tế tuần hoàn như nhận thức về vấn đề này còn nhiều hạn chế; khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn lực, nhân lực thực hiện kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số…

XÁC ĐỊNH NHỮNG NHÓM NGÀNH ƯU TIÊN THỰC HIỆN KINH TẾ TUẦN HOÀN

Là đơn vị đang được Bộ Tài nguyên và Môi trường giao làm đầu mối thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn, TS.Mai Thanh Dung, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách tài nguyên và môi trường, cho biết Nghị quyết 42 của Đảng đã nhấn mạnh 3 nội dung cơ bản về tăng cường quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu. Đây là nền tảng quan trọng định hướng trong xây dựng chính sách và triển khai thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Thời gian qua, các nội dung kinh tế tuần hoàn đã được đưa vào các chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước và kế hoạch phát triển của các địa phương, các chương trình, đề án thực hiện kinh tế tuần hoàn…

Lần đầu tiên, trong luật bảo vệ môi trường năm 2020 đã pháp lý hóa khái niệm, nội hàm về kinh tế tuần hoàn.

Nghị định 08 hướng dẫn thực hiện Luật bảo vệ môi trường đã nêu rõ các yêu cầu hướng dẫn chi tiết triển khai thực hiện kinh tế tuần hoàn, trong đó có giao Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng kế hành động thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì soạn thảo đang trình Thủ tướng Chính phủ với đề xuất 5 nhóm quan điểm, các mục tiêu gắn với các chỉ tiêu để giám sát, đánh giá theo các giai đoạn đến năm 2030 và năm 2035

Ông Dung thông tin, kế hoạch hành động xác định những ngành, lĩnh vực sản xuất sản phẩm cần được ưu tiên thực hiện kinh tế tuần hoàn thời gian tới. Trong đó tập trung vào 9 nhóm ngành quan trọng có tiềm năng thực hiện kinh tế tuần hoàn như giao thông vận tải, nông nghiệp, xây dựng, quản lý chất thải, công nghiệp, hóa chất….Trên cơ sở những ngành này, đã  điều tra khảo sát và phân thành 34 tiểu ngành.

Để hiện thực hóa Kế hoạch hành động, dự thảo đã đề ra 5 nhóm giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm. Theo 5 nhóm giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm này, trong Dự thảo Kế hoạch đặt ra 38 nhiệm vụ, hoạt động cụ thể giao cho các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh… gắn với thời gian thực hiện cụ thể. Đây là điều kiện quan trọng để thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn. 

Để đạt được các mục tiêu đề ra trong Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh kế tuần hoàn, bên cạnh yếu tố tiên quyết là sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp, ý thức người dân, đòi hỏi sự vào cuộc tích cực, hiệu quả của các bộ/ngành, UBND cấp tỉnh, các tổ chức đoàn thể… trong việc thực hiện các nhiệm vụ được giao trong Kế hoạch, ông Dung nhấn mạnh.

Đề xuất cơ chế thử nghiệm để thực hiện kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam, TS. Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), nêu quan điểm lựa chọn các ngành, lĩnh vực thử nghiệm cần hướng tới bảo đảm không gian rộng nhất cho doanh nghiệp thiết kế các mô hình, dự án kinh tế tuần hoàn.

Theo đó, một số ngành, lĩnh vực tập trung thử nghiệm như nông nghiệp, công nghiệp chế biến, năng lượng và vật liệu xây dựng.

Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cũng đề xuất một số chính sách cần thử nghiệm bao gồm chính sách khu công nghiệp, tín dụng xanh, phân loại xanh, khoa học công nghệ và phát triển nguồn nhân lực, cùng với các chính sách đất đai phù hợp để hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn.