Vướng mắc hoạt động tài chính các dự án ODA và phản hồi từ JICA

Hiện nay, Nhật Bản là đối tác cung cấp ODA song phương lớn nhất của Việt Nam; trong đó, rất nhiều dự án có quy mô lên đến hàng nghìn tỷ đồng, kéo dài nhiều giai đoạn, đòi hỏi hàm lượng kỹ thuật cao và phức tạp... Vì vậy, xoay quanh những vướng mắc liên quan tới thẩm định khoản vay, lương chuyên gia, chậm trễ giải ngân... Ông Konaka Tetsuo, Trưởng Đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam đã có những phản hồi cụ thể.

Thưa ông, hiện nay có quan điểm cho rằng trong các dự án ODA, trong quá trình thẩm định khoản vay, đối tác Nhật Bản thường đưa ra các quy định để tăng chi phí dự án và quy mô cho vay như tiền lương của tư vấn trong nước và quốc tế, dự phòng trượt giá... Ông có quan điểm như thế nào về vấn đề này?

Liên quan đến việc hình thành dự án, JICA ban hành "Hướng dẫn chung về thẩm định" vào mỗi năm tài chính. Các mục được nêu trong hướng dẫn chung là các quy tắc áp dụng mang tính toàn cầu và được thiếp lập cho mục đích ước tính chi phí. JICA thảo luận kỹ lưỡng với phía Việt Nam, trong đó có Bộ Tài chính về các mục trong hướng dẫn chung trước khi tiến hành thẩm định và hoàn tất dự toán chi phí.

Để tránh xảy ra tình trạng thiếu vốn trong quá trình thực hiện dự án, bản hướng dẫn chung đưa ra các quy định chung về tỷ giá hối đoái, các định mức chi phí, dự phòng và trượt giá nhằm thực hiện ước tính chi phí. Dựa trên chi phí ước tính cho dự án, JICA sẽ quyết định về khối lượng vốn vay được cung cấp theo nguồn tài chính của JICA. Vì vậy, các mục được nêu trong bản hướng dẫn chung được sử dụng để đánh giá khối lượng tài chính thích hợp tài trợ cho dự án.

Về nguyên tắc, hoạt động mua sắm sẽ được tổ chức theo hình thức đấu thầu cạnh tranh (hoặc đấu thầu cạnh tranh hạn chế, nếu đó là khoản vay có điều kiện ràng buộc) và chi phí thực tế cho mỗi gói thầu sẽ được xác định sau khi đánh giá kết quả đấu thầu/ký kết hợp đồng giữa chủ dự án và nhà thầu hoặc nhà tư vấn trong giai đoạn thực hiện. Giá thực tế được xác định thông qua đấu thầu cạnh tranh, và thường thấp hơn so với ước tính chi phí trong quá trình thẩm định.

Tuy nhiên, trên thực tế, các yêu cầu về tiền công/tiền lương của đối tác Nhật Bản khi ước tính ngân sách cho các dự án sử dụng vốn vay Nhật Bản trong năm tài chính 2018 là khoảng 30.000 USD/tháng/người ( /- 10%), chưa bao gồm phụ cấp. Mức lương này cao hơn khoảng 20-25% so với mức lương trung bình của tư vấn nước ngoài trong các dự án sử dụng vốn vay ODA khác?

Mức tiền lương cho tư vấn trong hướng dẫn chung dành cho thẩm định được xác định dựa trên trình độ chuyên môn và kinh nghiệm toàn cầu, do đó, nó không phải là một đơn giá cố định. Hơn nữa trong quá trình tham vấn, JICA cũng thảo luận kỹ lưỡng với phía Việt Nam về tính phù hợp của đơn giá này với các định mức chi phí của Việt Nam; do đó, mức giá chúng tôi áp dụng đa phần là giống với các dự án tương tự do các nhà tài trợ khác thực hiện tại Việt Nam.

Theo các chuyên gia kinh tế Việt Nam, mức lương trung bình hàng tháng 700 triệu VND cho các chuyên gia Nhật Bản làm việc tại các dự án này là quá cao và chiếm tỷ trọng cao quá mức cần thiết trong tổng chi phí của các khoản vay của Nhật Bản. Vì vậy, có đề xuất về việc giảm lương của chuyên gia Nhật Bản, trong khi tăng cường sự tham gia của các chuyên gia Việt Nam trong các bước cần thiết. Ông có quan điểm như thế nào về vấn đề này?

Tôi muốn khẳng định rằng, mức lương trung bình hàng tháng 700 triệu đồng được trích dẫn là không chính xác. Mức lương thực tế hàng tháng sẽ được xác định dựa trên kết quả lựa chọn nhà thầu thông qua đấu thầu cạnh tranh. Chúng tôi đưa ra các hướng dẫn về đơn giá nhằm ước tính chi phí, nhưng đơn giá này cũng không thể nằm ngoài phạm vi cho phép và phía Việt Nam cũng như JICA luôn xem xét cẩn thận đơn giá này trong thời gian thẩm định.

Tỷ trọng của hoạt động tư vấn trong các dự án vốn vay ODA Nhật Bản không cao nên báo cáo cho rằng, chi phí tư vấn làm cho tổng số tiền vay leo thang là không chính xác.

Ngoài ra, JICA đồng ý với ý tưởng rằng, Chính phủ Việt Nam sẽ thúc đẩy sự tham gia của các chuyên gia tư vấn địa phương trong các dự án ODA ở Việt Nam.

Trên thực tế, quá trình thực hiện một số dự án ODA của Nhật Bản thời gian qua bị kéo dài và tổng chi phí bị đội lên. Theo ông, làm thế nào có thể đối phó với vấn đề này?

Từ kinh nghiệm trước đây, chúng tôi thấy rằng các dự án bị trì hoãn đáng kể khi gặp phải các vấn đề về giải phóng mặt bằng, các vấn đề trong đấu thầu, và các phê duyệt khác nhau của Chính phủ... Gần đây, tình trạng thiếu ngân sách cho kế hoạch đầu tư công trung hạn và/hoặc ngân sách nhà nước hàng năm cũng đã làm chậm lại hoặc cản trở việc thực hiện nhiều dự án.

Chúng tôi thấy cần thiết phải cải thiện độ chính xác trong việc dự báo nhu cầu vốn, tính hiệu quả của các hoạt động hành chính và tính linh hoạt/độ kịp thời trong việc giải quyết các vấn đề xảy ra trong quá trình thực hiện dự án. Đồng thời, phía Nhật Bản cũng sẽ tiếp tục nỗ lực đẩy nhanh thủ tục các dự án ODA ở mọi giai đoạn.