Ghép tạng - từng được xem là “đặc quyền” của các quốc gia phát triển - nay đã trở thành lĩnh vực y học mà Việt Nam đạt nhiều thành tựu nổi bật. Sau gần 30 năm âm thầm khởi động và vượt qua muôn vàn khó khăn, ngành ghép tạng Việt Nam đã vươn lên mạnh mẽ với hàng loạt ca phẫu thuật phức tạp, cứu sống hàng nghìn bệnh nhân từ “cửa tử”.

Ngày 13/8 vừa qua, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức công bố lần đầu tiên ghép thành công đồng thời tim - phổi cho người bệnh suy đa tạng tại Việt Nam. Sự thành công của ca ghép này đã mở ra một dấu mốc quan trọng, khẳng định bước tiến vượt bậc trong lĩnh vực ghép đa tạng, đồng thời đặt dấu mốc cho y học Việt Nam trên bản đồ thế giới và mở ra nhiều cơ hội cứu sống người bệnh nguy kịch.

MỞ THÊM NHỮNG CƠ HỘI SỐNG

Bệnh nhân mắc hội chứng Eisenmenger - suy thất phải không hồi phục, hở ba lá nặng trên nền thông liên nhĩ đã được điều trị năm 2011. Tuy nhiên, do không theo dõi cũng như dùng thuốc đều đặn, bệnh diễn biến nặng với tiên lượng tử vong tính theo ngày.

Ba tuần trước, khi nhận thông tin có người hiến 34 tuổi chết não phù hợp, các bác sĩ quyết định ghép đồng thời tim, phổi cho người phụ nữ này. "Người bệnh có chỉ định ghép cả tim phổi đồng thời dù không kịp thời gian điều trị suy dinh dưỡng và phổi người hiến có nhiễm khuẩn Acinetor baummani, to hơn lồng ngực người nhận", TS Dương Đức Hùng, Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, cho biết.

Kỹ thuật ghép khối tim - phổi được bệnh viện phối hợp liên chuyên khoa: Nội tim mạch lồng ngực, gây mê - hồi sức, ngoại, phục hồi chức năng, dinh dưỡng... với thời gian phẫu thuật là 7 giờ. Các chuyên gia phải sử dụng tuần hoàn ngoài cơ thể thay thế tạm thời tim và phổi trong thời gian kíp phẫu thuật gần 40 người làm việc.

“Đáng lưu ý, để đảm bảo tim của bệnh nhân hoạt động tốt cần tránh truyền nhiều dịch gây phù phổi, dùng ít thuốc mê và đưa vào các phương tiện theo dõi huyết động tiên tiến nhất. Trong quá trình, các bác sỹ phải cắt bớt phổi hai bên cho vừa, nối hai phế quản gốc thay vì nối khí quản theo kinh điển để tưới máu miệng nối tốt hơn,” bác sỹ Phạm Hữu Lư, Phó trưởng khoa phẫu thuật tim mạch và lồng ngực, nhấn mạnh.

Sau ghép phổi, người bệnh cần dùng thuốc ức chế miễn dịch mạnh nhưng rất dễ nhiễm khuẩn, do đó các bác sỹ cần cân bằng liều thuốc ức chế miễn dịch (vì thuốc làm giảm đề kháng), siêu lọc máu để điều trị suy thận do nhiều nguyên nhân. Các bác sỹ đã hội chẩn ngừng kháng sinh độc thận và kiểm soát nồng độ thuốc ức chế miễn dịch để thận ít độc và hồi phục sau 2 tuần. 

Đây là ca bệnh đặc biệt hiếm gặp, đòi hỏi sự phối hợp liên chuyên khoa, áp dụng những kỹ thuật phẫu thuật và hồi sức tiên tiến hàng đầu hiện nay. Ông Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh (Bộ Y tế), nhận định thành công của ca ghép đồng thời tim - phổi không chỉ đánh dấu bước tiến vượt bậc trong năng lực ghép tạng, đặc biệt là ghép đa tạng, mà còn khẳng định trình độ chuyên môn của đội ngũ y tế Việt Nam trong lĩnh vực ngoại khoa.

CẢ NƯỚC ĐÃ THỰC HIỆN HƠN 9.500 CA GHÉP TẠNG

Trong năm 2025, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức đã thực hiện số lượng trường hợp lấy và ghép đa tạng từ người hiến chết não cao nhất từ trước đến nay. Chương trình lấy và ghép đa tạng từ người hiến chết não tại bệnh viện được tiến hành từ năm 2010, số lượng người hiến chết não trung bình hàng năm ở mức 8 - 10 trường hợp, cao nhất là năm 2025 được 25 trường hợp hiến chết não.

Tương tự, tháng 5 năm nay, Bệnh viện Phổi Trung ương công bố chỉ trong vòng một tuần đã có 2 ca ghép phổi được thực hiện thành công với sự điều phối người bệnh và tạng phổi từ TP.HCM đến Bệnh viện Phổi Trung ương.

Ghép phổi cũng là kỹ thuật khó nhất trong lĩnh vực ghép tạng, đòi hỏi sự phối hợp nghiêm ngặt của tất cả bộ phận. Hàng năm, trên thế giới có khoảng 5.000 ca ghép phổi, chủ yếu từ người cho chết não, trong đó tại Mỹ có khoảng 2.500 ca. Việt Nam hiện có khoảng 1.000 ca có chỉ định ghép phổi nhưng đang thiếu nguồn tạng hiến.

Trên thế giới, giới y khoa bắt đầu nghiên cứu ghép tạng từ đầu thế kỷ XX, nhưng đến năm 1954 mới ghép thận thành công và đến năm 1967, ca ghép gan đầu tiên thành công… Tại Việt Nam, ý tưởng ghép tạng thai nghén từ những năm 60 thế kỷ trước tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, nhưng khi đó, cả nước phải tập trung nhân lực, vật lực cho kháng chiến. Phải tới cuối những năm 1980 - 1990, chương trình ghép tạng mới được xây dựng lại.

Ngày 4/6/1992, ca ghép thận đầu tiên được thực hiện thành công tại Bệnh viện Quân y 103, với sự tham gia của chuyên gia đầu ngành nhiều bệnh viện trong nước. Ca ghép tạng đầu tiên diễn ra "thiếu thốn đủ điều" từ kinh nghiệm cho đến thiết bị, thời gian hồi phục sau ghép tạng chậm, thế nhưng lại là tiền đề mở ra cơ hội sống tiếp cho hàng nghìn người Việt bị suy tạng sau này.

Đến ngày 1/10/2024, Việt Nam thực hiện thành công ca ghép đồng thời tim - gan đầu tiên tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Bên cạnh làm chủ kỹ thuật ghép các tạng khó, các vấn đề liên quan đến tỷ lệ thành công, thời gian hồi phục, miễn dịch sau ghép tại Việt Nam những năm gần đây đều đạt kết quả đáng tự hào.

Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã thực hiện hơn 9.500 ca ghép tạng. Ba năm gần đây, mỗi năm trung bình thực hiện khoảng 1.000 ca. Bước sang năm 2025, tính từ đầu năm đến nay, cả nước đã ghi nhận 27 trường hợp hiến tạng sau chết não. Trong đó có những trường hợp gia đình chủ động đồng ý hiến mà chưa cần đến sự vận động.

Nếu đà tăng trưởng này tiếp tục, tỉ lệ hiến tạng trong năm nay dự kiến có thể tăng đến 300%. "Từ vị trí khiêm tốn nhất Đông Nam Á, Việt Nam đã vượt lên trở thành quốc gia dẫn đầu khu vực về số ca ghép tạng thành công cũng như tốc độ gia tăng tỉ lệ số ca hiến tạng sau chết não", PGS Tiến đánh giá.

Trong khi đó, chi phí ghép tạng tại nước ta rẻ bằng 1/8 ở Thái Lan và bằng 1/24 ở Mỹ. Với quyết tâm từ ngành Y tế, sự đồng hành của cộng đồng và nỗ lực của đội ngũ y bác sĩ, ngành ghép tạng Việt Nam đang có tương lai tươi sáng. Mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam tăng gấp đôi số ca ghép gan, tim, phổi và phổ cập hệ thống điều phối tạng toàn quốc.