Theo đánh giá mới công bố trên tạp chí The Lancet, nhựa gây hại cho sức khỏe con người và cho hành tinh ở mọi giai đoạn - từ khai thác nguyên liệu hóa thạch, sản xuất, sử dụng đến thải bỏ. 

Tác giả chính của báo cáo, Giáo sư Philip Landrigan - Giám đốc Đài quan sát Toàn cầu về Ô nhiễm và Sức khỏe tại Đại học Boston (Mỹ) - cho biết những tác động của nhựa đến sức khỏe con người đang bị đánh giá thấp hơn nhiều so với các vấn đề như biến đổi khí hậu hay ô nhiễm không khí.

Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng khoa học cho thấy mức độ nghiêm trọng của mối đe dọa này. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là nhóm dễ bị tổn thương nhất, với nguy cơ cao mắc dị tật bẩm sinh, ung thư thời thơ ấu, chậm phát triển phổi và rối loạn sinh sản.

Mặc dù chưa có đánh giá đầy đủ về gánh nặng bệnh tật do nhựa gây ra nhưng một nghiên cứu được trích dẫn cho thấy chỉ riêng 3 loại hóa chất nhựa phổ biến (PBDE, BPA và DEHP) đã gây thiệt hại ước tính khoảng 1.500 tỷ USD mỗi năm tại 38 quốc gia, tương đương 30% dân số thế giới. 

Báo cáo trên đã mở đầu cho chuỗi nghiên cứu thường xuyên nhằm cung cấp dữ liệu khoa học độc lập hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách toàn cầu nhằm giải quyết ô nhiễm nhựa ở mọi cấp độ. Theo chuyên san PLOS One, ước tính con người có thể đang hít vào lượng hạt vi nhựa từ môi trường trong nhà lẫn ngoài trời, bao gồm trong chính ngôi nhà của họ và trong ô tô.

Đội ngũ nghiên cứu của Đại học Toulouse (Pháp) phát hiện thấy hạt vi nhựa khắp nơi, điều đáng quan ngại nhất chính là những hạt này quá nhỏ, hoàn toàn vô hình trước mắt thường nhưng lại gây ô nhiễm không khí.

Trong khi phần lớn các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào hạt vi nhựa có kích thước từ 20 đến 200 micromet, các thành viên của trường đại học Pháp quyết định tập trung vào những hạt nhỏ hơn 10 micromet, nhóm xâm nhập phổi dễ dàng hơn.

Ts. Nadiia Yakovenko của Đại học Toulouse và Jerome Sonke của Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp, hai tác giả chính của nghiên cứu, cảnh báo: Kết quả đo đạc cho thấy nồng độ trung bình của hạt vi nhựa được phát hiện là 528 hạt trên mỗi mét khối không khí trong căn hộ và 2.238 hạt/m3 trong ô tô. Trong đó, 94% số hạt có kích thước nhỏ hơn 10 micromet.

Từ đó, nhóm nghiên cứu ước tính rằng mỗi người trưởng thành hít vào khoảng 71.000 hạt vi nhựa mỗi ngày. Chỉ riêng các hạt có kích thước dưới 10micromet đã chiếm đến 68.000 hạt. Nhóm nghiên cứu nhận định, nồng độ này cao gấp 100 lần so với những con số ước tính trước đây. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi con người dành phần lớn thời gian ở trong nhà, từ nơi ở đến nơi làm việc, cửa hàng, phương tiện di chuyển...

Trong khi đó, tái chế nhựa từ lâu được xem là giải pháp chính cho cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chưa đến 10% lượng nhựa toàn cầu được tái chế, bất chấp hàng chục năm đầu tư và tuyên truyền. Phần lớn nhựa vẫn được sản xuất từ nhiên liệu hóa thạch mới, và rác thải nhựa chủ yếu bị chôn lấp, đốt hoặc thải ra môi trường.

Một trong những thách thức lớn là vật liệu nhựa quá phức tạp và dễ bị nhiễm bẩn. Nhiều sản phẩm nhựa như chai dầu gội hay bao bì thực phẩm thường kết hợp nhiều loại nhựa, nhãn dán, keo và màu nhuộm. Điều này khiến việc phân loại và tái chế trở nên khó khăn.

Về mặt chi phí, tái chế nhựa thường đắt hơn sản xuất nhựa mới từ dầu mỏ. Chi phí xử lý, năng lượng và vận chuyển khiến tái chế trở nên kém hấp dẫn nếu không có trợ cấp hoặc chính sách hỗ trợ. Trong khi đó, nhựa nguyên sinh vẫn được sản xuất với giá rẻ và dễ tiếp cận hơn.

Ngoài ra, một số loại nhựa chứa chất độc hoặc phụ gia nguy hiểm, như PVC (#3) hay polystyrene (#6), khiến việc tái chế không chỉ khó khăn mà còn tiềm ẩn rủi ro ô nhiễm. Quá trình tái chế có thể phát tán vi nhựa hoặc khí độc ra môi trường, làm mất đi lợi ích ban đầu. Từ đó có thể thấy, nhựa thực sự là vât liệu đắt đỏ nếu tính cả chi phí thiệt hại sức khỏe.

Theo thông tin từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, Đoàn Việt Nam đang tham dự Hội nghị Liên Chính phủ đàm phán Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa, Phiên thứ năm tiếp nối (INC-5.2) tại Geneva (Thụy Sĩ). Đây là phiên đàm phán thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa nối tiếp phiên thứ năm phần một (INC-5.1) diễn ra tại TP Busan, Hàn Quốc vào cuối năm 2024.

Hội nghị ghi nhận sự tham gia của gần 3.000 đại biểu đến từ 180 quốc gia và hơn 400 tổ chức quốc tế, quan sát viên. Đoàn đàm phán Việt Nam hiện tích cực tham gia thảo luận tại các nhóm liên hệ. Với vai trò là quốc gia đang phát triển chịu ảnh hưởng ô nhiễm nhựa, Việt Nam thể hiện rõ cam kết đóng góp vào tiến trình xây dựng một văn kiện pháp lý toàn cầu, có hiệu lực và phù hợp với điều kiện thực tiễn của các nước đang phát triển.

Theo hãng tin AP, đây được coi nỗ lực cuối cùng trong kỳ vọng mang đến một hiệp ước lịch sử. Trước đó, cuộc đàm phán tại Hàn Quốc vào tháng 12/2024 đã tạm ngừng do bất đồng về việc cắt giảm sản xuất nhựa. Khoảng 100 quốc gia muốn giới hạn sản xuất nhựa, đồng thời giải quyết việc thu gom và tái chế rác thải nhựa. 

Tuy nhiên, một số quốc gia sản xuất nhựa và dầu khí lớn lại phản đối vì phần lớn nhựa được làm từ nhiên liệu hóa thạch. Họ cho rằng không cần lo lắng về chuyện sản xuất nhựa nếu thế giới giải quyết được vấn đề ô nhiễm nhựa.

Ông Luis Vayas Valdivieso, Chủ tịch Ủy ban Đàm phán liên chính phủ về ô nhiễm nhựa của Liên hợp quốc, bày tỏ tin tưởng hội nghị lần này có thể đạt kết quả đột phá.

Trong khi đó, bà Angelique Pouponneau, trưởng đoàn đàm phán về vấn đề đại dương đại diện 39 đảo nhỏ và các quốc gia ven biển đang phát triển, nhấn mạnh chỉ có một hiệp ước mang tính ràng buộc pháp lý mới có thể thúc đẩy hành động toàn cầu cần thiết.

Theo Liên hợp quốc, mỗi năm có từ 19 đến 23 triệu tấn rác nhựa được thải ra các hệ sinh thái thủy sinh và con số này có thể tăng 50% vào năm 2040 nếu không có hành động khẩn cấp.

Đồng thời, hơn 400 triệu tấn nhựa mới được sản xuất mỗi năm và con số này có thể tăng khoảng 70% vào năm 2040 nếu không có sự thay đổi về chính sách.