Theo Harvard Medical School, trước khi trở nên phổ biến như hiện nay, thuật ngữ “detox” là một phương pháp y học nhằm loại bỏ những tác nhân gây nguy hiểm cho cơ thể, thường là liều lượng chất độc, rượu và thuốc làm nguy hại đến tính mạng. Bệnh nhân trong quá trình thải độc phải được điều trị trong bệnh viện hoặc các phòng khám. Việc điều trị thường bao gồm sử dụng thuốc và những liệu pháp kết hợp khác tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của độc tính.  

Tại Việt Nam hiện nay, chỉ cần gõ cụm từ “detox” trên công cụ tìm kiếm Google, sẽ có hàng triệu kết quả chỉ trong chưa đầy một giây. Trong đó, nhóm detox để đốt mỡ giảm cân bằng nhịn ăn, uống nước chanh tươi, hay dùng nước mía nguyên chất với nước ớt ngọt, cà phê, nước muối... nhận được nhiều lời bàn tán xôn xao của cư dân mạng. Đối tượng hào hứng nhất với detox là các chị em phụ nữ luôn mong muốn cơ thể vừa thải được cặn bã vừa giảm được cân.

Tuy nhiên, theo bác sĩ Đinh Thị Kim Liên, Nguyên giám đốc Trung tâm dinh dưỡng, Bệnh viện Bạch Mai khi thải độc dù bằng Tây hay Đông y đều chứa thành phần có thể gây hại gan. Chính vì thế, bác sĩ Liên cho biết không nên tùy tiện sử dụng các bài thuốc chưa được chứng minh khoa học, liều lượng không phù hợp. Cây thuốc hay thảo dược cần có nguồn gốc tin cậy, không phun hóa chất, không ẩm mốc… Các tạp chất và độc tố có trong lá, rễ, thân, quả có thể khiến gan nhiễm độc, xơ, viêm.

Bác sĩ Ngô Đức Hùng, Khoa Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ: "Tôi đã từng gặp một bệnh nhân phải vào viện cấp cứu vì bị sốc, mất nước do detox (thải độc). Trước đó, bệnh nhân có mua một sản phẩm detox ở trên thị trường và được khuyến cáo là điều trị theo liệu trình. Tuy nhiên, mới dùng được ngày thứ nhất bệnh nhân bị tiêu chảy nặng và phải vào viện cấp cứu trong tình trạng sốc mất nước".

Đáng lo ngại, việc thải độc bằng cách thụt tháo đại tràng bằng nước, cà phê hay các dung dịch khác... cũng đang được một số người áp dụng. Tuy nhiên, theo các chuyên gia y tế, việc thụt tháo đại tràng phải do bác sĩ có chuyên môn thực hiện theo chỉ định y khoa, vì nếu tự ý thực hiện hoặc lạm dụng sẽ khiến đại tràng dễ tổn thương, nguy cơ nhiễm trùng rất cao.

Trước đó, hồi tháng 7/2023, Khoa Phẫu Thuật Tiêu hóa - Gan mật tụy, Bệnh viện Bạch Mai vừa điều trị phẫu thuật một trường hợp vỡ trực tràng do thải độc (detox) bằng phương pháp thụt tháo cà phê. Tuy may mắn vì còn giữ được tính mạng do được phẫu thuật kịp thời, nhưng bệnh nhân từ một người đang bình thường khỏe mạnh, chỉ vì tin vào những thông tin lan truyền không căn cứ, quảng cáo sai sự thật để bán hàng, chữa bệnh... đã phải chịu đựng 2 ca phẫu thuật nặng nề, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe hiện tại và sau này; ngoài ra còn nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế, công việc và gia đình...

Bác sĩ Nguyễn Đức Minh, khoa cấp cứu - Bệnh viện Bệnh nhiệt đới trung ương, cảnh báo đôi khi chính các loại thuốc bổ gan, thải độc gan... lại khiến gan bị nhiễm độc. Đa số các trường hợp ít có biểu hiện lâm sàng, phát hiện tổn thương gan thông qua xét nghiệm men gan và chức năng gan. Một số trường hợp có triệu chứng ngộ độc sẽ biểu hiện mệt mỏi, sợ mỡ, nổi mụn nhọt, ngứa, đau bụng vùng gan… Trường hợp nặng có thể có hội chứng suy tế bào gan: vàng da, mệt mỏi, chán ăn, hơi thở có mùi hôi khai, chảy máu khó cầm, li bì, khó ngủ. Nặng hơn nữa có thể tiến triển sang giai đoạn hôn mê, suy hô hấp, tụt huyết áp, hạ đường máu, suy thận, co giật.

Bên cạnh đó, một trong những giải pháp giảm cân nhanh đang được lan truyền trên mạng xã hội là phương pháp detox bằng một số đồ uống. Chương trình detox thường được thực hiện 5 đến 15 ngày với mục đích là giảm cân và thải độc cho cơ thể. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy sử dụng đồ uống detox có thể giúp giảm cân nhưng có thể gây những ảnh hưởng xấu cho sức khỏe và nguy cơ tăng cân nhanh trở lại khi ngừng detox.

PGS.TS. Bùi Thị Nhung, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, cho biế khi giảm năng lượng chế độ ăn đột ngột thì theo cơ chế sinh tồn, cơ thể cũng sẽ giảm tối đa mức năng lượng dành cho hoạt động của cơ quan này, gây nên tình trạng mệt mỏi, kiệt sức, chóng mặt, hạ đường huyết… Ngoài ra, việc giảm đột ngột năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết cho bữa ăn hàng ngày có thể gây mất cân bằng điện giải, mất cơ bắp và tăng cân trở lại khi ngừng sử dụng đồ uống detox.

Mặt khác, cơ thể không thể thải độc trong thời gian ngắn. Cơ thể người khỏe mạnh có thể tự thải độc hàng ngày mà không cần phương pháp thanh lọc. Một số trường hợp còn phối hợp giữa đồ uống detox và ăn nhiều thực phẩm cung cấp chất đạm để chống đói, để giảm cân. Cách này rất nguy hiểm vì còn gây rối loạn chuyển hóa lipid máu và dùng lâu dài chế độ ăn thừa chất đạm có thể làm tăng acid uric và ảnh hưởng tới chức năng thận, PGS Nhung cảnh báo.

Theo các bác sỹ, gan là cơ quan đặc biệt, khác với các cơ quan khác trong cơ thể khi bị tổn thương sẽ dẫn đến sẹo, nhưng gan có thể tái tạo các mô bị tổn thương bằng cách tái tạo các tế bào mới. Nhưng quá trình tái tạo cần có thời gian. Nếu tiếp tục làm tổn thương gan của mình do dùng thuốc, uống quá nhiều rượu hoặc chế độ ăn uống kém, điều này có thể ngăn cản quá trình tái tạo, cuối cùng có thể dẫn đến sẹo ở gan không thể phục hồi và nghiêm trọng hơn là xơ gan và ung thư gan.

Giải độc gan là quá trình tự nhiên, là nhiệm vụ của cơ thể, chứ không phải thải độc bằng bất kỳ phương thức nào. Muốn gan hoạt động tốt thì cơ thể phải thải độc, nghỉ ngơi tốt, đồng thời mỗi người nên ghi nhớ uống đủ nước. Theo khuyến nghị, lượng nước đủ dùng hằng ngày với nam giới là 3,7 lít, với nữ giới là 2,7 lít. Cơ thể cần nhiều hoặc ít hơn tùy thuộc vào chế độ ăn uống, điều kiện sống và mức độ hoạt động... 

Nước rất cần thiết đối với cơ thể, nếu cơ thể không được cung cấp đầy đủ nước thì gan sẽ không thể thực hiện chức năng thải độc một cách hiệu quả. Do đó, bổ sung nước mỗi ngày cũng là cách đơn giản để giúp gan thải độc tố. Tuy nhiên, nên cắt giảm nước ngọt, nước có gas và các loại nước uống có đường. Đặc biệt, uống rượu, bia quá nhiều sẽ hại gan, hãy hạn chế hoặc tốt nhất không uống các chất kích thích này để bảo vệ gan và phổi.

Theo PGS-TS-BS Nguyễn Thị Bay, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, thông thường cơ thể giải độc qua đường tiểu, thận lọc ra đường đi cầu, tăng tiết mồ hôi và đường hơi thở. Đó là những đường mà cơ thể giải độc ra bên ngoài và các chuyển hóa được diễn ra một cách thuận lợi, nhẹ nhàng. “Phương pháp detox an toàn cho sức khỏe nhất là cách sinh hoạt sao cho thật khoa học để giúp cơ thể khỏe mạnh trong các hoạt động”, PGS-TS-BS Nguyễn Thị Bay nhấn mạnh.