Theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ nhằm giảm khai thác nguyên, vật liệu; kéo dài vòng đời sản phẩm; hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.

NHẬN DIỆN NHỮNG CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC 

Kinh tế tuần hoàn hoạt động theo một vòng tròn, chất thải của hoạt động này là nguyên liệu của hoạt động mới, tạo ra một vòng lặp lại mang tính khép kín. Nhờ đó, các giá trị của sản phẩm, nguyên vật liệu và tài nguyên được duy trì trong nền kinh tế ở mức độ lâu nhất, nhằm tối thiểu việc sử dụng tài nguyên là nguyên liệu đầu vào và lượng phế thải, mức độ ô nhiễm môi trường và khí thải cũng giảm đi đáng kể.

Tại Diễn đàn “Thực hiện kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam trong điều kiện mới” do Viện Kinh tế Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam vừa tổ chức, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, nhấn mạnh: “Kinh tế tuần hoàn có vai trò quan trọng để thực hiện tăng trưởng xanh, kinh tế xanh, qua đó đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Đảng và Nhà nước ta coi thực hiện kinh tế tuần hoàn là một trong những nội dung quan trọng của định hướng phát triển”.

Chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2021-2030 đã nêu ra các phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế xã hội trong đó có phát triển kinh tế tuần hoàn như một mô hình kinh tế để quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên; tăng cường bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Việt Nam đã thông qua một số chính sách và văn bản pháp luật quan trọng về kinh tế tuần hoàn, trong đó có Luật Bảo vệ môi trường, được sửa đổi, bổ sung vào năm 2020 và các văn bản dưới luật hướng dẫn thi hành. Chính phủ đã ban hành Quyết định số 687/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam.

Phát triển bền vững, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đang là xu thế phát triển của nhiều quốc gia trên thế giới và Việt Nam, mang lại nhiều cơ hội lớn.

Theo TS.Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), phát triển kinh tế tuần hoàn sẽ mang đến nhiều cơ hội và động lực quan trọng nhằm cơ cấu lại nền kinh tế, cải thiện năng suất lao động, thúc đẩy sản xuất và phát triển bền vững, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Nghị quyết 31 của Quốc hội về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 cũng như trong Chương trình nâng cao năng suất lao động quốc gia được Thủ tướng Chinh phủ ban hành năm 2023, vấn đề phát triển các mô hình kinh tế mới trong đó có kinh tế tuần hoàn được nhấn mạnh là một động lực giúp các địa phương, doanh nghiệp có thể tối ưu hóa các nguồn lực, hiệu năng sản phẩm, tối ưu hóa các sản phẩm.

Việc phát triển kinh tế tuần hoàn sẽ tạo điều kiện để Việt Nam khai thác hiệu quả hơn các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới khi các nội dung phát triển bền vững được chú trọng đề cao. Với các doanh nghiệp, nếu sản phẩm không tuân thủ theo quy trình sản xuất bền vững và các nguyên tắc của kinh tế tuần hoàn sẽ không đủ điều kiện xuất khẩu sang các thị trường lớn như EU, Nhật Bản…

Bên cạnh đó, việc tổ chức các mô hình sản xuất theo hướng tuần hoàn ở các cấp, đặc biệt là cấp vùng, sẽ đảm bảo nguồn lực được quay vùng và khép kín hơn, giúp đảm bảo nguồn đầu vào hiệu quả trong quá trình sản xuất, tăng cường liên kết vùng trong tổ chức sản xuất và xúc tiến thương mại.

“Do đó, kinh tế tuần hoàn vừa là chính sách nhà nước thúc đẩy doanh nghiệp, người dân phải triển khai thực hiện nhưng cũng là yêu cầu tự thân của doanh nghiệp. Để có thể tồn tại, thâm nhập vào các thị trường toàn cầu hiệu quả, các doanh nghiệp phải thay đổi quy trình, mô hình sản xuất để hướng tới tuần hoàn hơn, xanh hơn, bền vững hơn”, TS.Trần Thị Hồng Minh chia sẻ.

Vì vậy, việc sớm có chủ trương và lộ trình phát triển kinh tế tuần hoàn sẽ tạo điều kiện cho Việt Nam tiếp cận nhanh và hiệu quả hơn đối với các nguồn tài chính xanh và nguồn vốn hỗ trợ phát triển từ các đối tác.

Trên thế giới đã có nhiều mô hình phát triển kinh tế tuần hoàn hiệu quả, thành công. Trong giai đoạn đầu khi triển khai áp dụng mô hình kinh doanh, kinh tế tuần hoàn, các doanh nghiệp có thể sẽ tốn chi phí vật chất, nhân lực nhưng trong trung hạn và dài hạn sẽ mang lại lợi ích lớn.

HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC THỰC HIỆN

Để thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn, vẫn còn những hạn chế cần giải quyết từ góc độ chính sách cũng như nhận thức của doanh nghiệp và người dân. Dù nhận thức đã có sự cải thiện từ các chủ thể tham gia nhưng chưa có tư duy đủ hệ thống với kinh tế tuần hoàn. Điều này có thể gây ra những tác động tới các sáng kiến liên quan tới triển khai kinh tế tuần hoàn.

Trong khi các doanh nghiệp lớn đã tư duy và có bước chuyển mạnh mẽ, thì các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn gặp nhiều khó khăn, do chưa đủ nguồn lực tài chính để chuyển đổi mô hình kinh doanh sang mô hình tuần hoàn…

Nêu lý do cần tăng trưởng xanh, TS.Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng tư vấn tài chính, tiền tệ quốc gia, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, cho rằng Việt Nam thuộc 5 quốc gia chịu ảnh hưởng lớn bởi biến đổi khí hậu và thay đổi hệ sinh thái sinh học. Tăng trưởng xanh giúp nâng cao hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội; tăng năng lực cạnh tranh, hấp dẫn đối với nhà đầu tư nước ngoài, đồng thời tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế và doanh nghiệp.

Khảo sát trên thế giới cho thấy có nước có chương trình hành động, có nước có luật về kinh tế tuần hoàn. Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) khảo sát các nước thành viên đã chỉ ra những rào cản trong phát triển kinh tế tuần hoàn, trong đó ba rào cảo lớn nhất là nguồn lực tài chính, quy mô triển khai và vấn đề thể chế.

Để triển khai thực hiện kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh và ứng phó với biến đối khí hậu cần rất nhiều nguồn lực tài chính. Theo tính toán, hàng năm Việt Nam cần khoảng 6,8% GDP để thúc đẩy tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn. Trong đó, nguồn vốn ngân sách nhà nước chỉ có thể đáp ứng khoảng 35%, còn lại phải huy động nguồn lực tư nhân cả trong và ngoài nước.

Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, TS.Cấn Văn Lực cho biết Thái Lan đã triển khai mô hình “Nền kinh tế sinh học - tuần hoàn - xanh” (BCG) năm 2021, trong đó tập trung vào bốn lĩnh vực quan trọng: nông nghiệp và lương thực, thực phẩm; sức khỏe và y tế; năng lượng, nguyên vật liệu và hóa sinh; du lịch và kinh tế sáng tạo. Các lĩnh vực này gắn với bốn trụ cột: vốn tự nhiên, vốn con người, vốn xã hội và vốn tái tạo. “Nguồn vốn không chỉ là tiền mà điều quan trọng là khai thác và tận dụng tài nguyên hiệu quả”, TS.Cấn Văn Lực cho biết.

Đề xuất các giải pháp ở Việt Nam, TS.Cấn Văn Lực cho rằng cần huy động tổng lực cả thể chế, nhân lực, vật lực, tài lực; huy động nội lực; đặc biệt, chuyển đổi xanh phải gắn với chuyển đổi số. Các định hướng, chính sách, chiến lược và giải pháp cần phải cụ thể, đo lường được, khả thi, sát thực tiễn và có thời hạn, lộ trình cụ thể.

Để phát triển kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi xanh, cần chú trọng huy động sự vào cuộc của năm bên, trong đó khu vực tài chính tiền tệ và khu vực tư nhân là rất quan trọng.

XÁC ĐỊNH NHỮNG NHÓM NGÀNH ƯU TIÊN

TS.Cấn Văn Lực mong muốn Việt Nam sớm ban hành kế hoạch hành động và cơ chế thí điểm triển khai đề án phát triển kinh tế tuần hoàn; sớm ban hành danh mục phân loại xanh, trong đó xác định lĩnh vực, ngành nghề ưu tiên và “đơn vị xác nhận xanh”. Ngoài ra, phải đồng bộ cơ chế chính sách liên quan đến tài chính - tiền tệ, phát triển thị trường tài chính xanh, tín dụng xanh, trái phiếu xanh, cổ phiếu xanh, quỹ đầu tư xanh.

TS.Trần Thị Hồng Minh cho biết trong Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương có đề xuất phương án cần có một Nghị định về đề án phát triển thử nghiệm để thực hiện kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam.

Trong thời gian tới cần có sự thử nghiệm, hướng tới bảo đảm không gian rộng nhất cho doanh nghiệp thiết kế các mô hình, dự án kinh tế tuần hoàn. Một số ngành, lĩnh vực tập trung thử nghiệm như nông nghiệp, công nghiệp chế biến, năng lượng và vật liệu xây dựng.

Tư duy thử nghiệm tập trung vào một số nội dung cần tháo gỡ khó khăn, chồng chéo để doanh nghiệp thực hiện kinh tế tuần hoàn. Theo đó dự thảo Nghị định đề xuất các nhóm chính sách cần cân nhắc trong thử nghiệm như: chính sách khu công nghiệp, khu kinh tế; tín dụng xanh, tài chính xanh; phân loại xanh; khoa học, công nghệ và phát triển nguồn nhân lực, các chính sách đất đai phù hợp để hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn.

TS. Trần Thị Hồng Minh mong muốn cơ chế thử nghiệm sẽ sớm được Chính phủ xem xét ban hành, tạo thêm cơ sở nền tảng pháp lý thúc đẩy triển khai kinh tế tuần hoàn hiệu quả nhất.

Là đơn vị được Bộ Tài nguyên và Môi trường giao làm đầu mối thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn, TS.Mai Thanh Dung, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường, cho biết thời gian qua, các nội dung kinh tế tuần hoàn đã được đưa vào các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và kế hoạch phát triển của các địa phương, các chương trình, đề án thực hiện kinh tế tuần hoàn…

Nghị định số 08/2022/NĐ-CP Quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường đã nêu rõ các yêu cầu, hướng dẫn chi tiết triển khai thực hiện kinh tế tuần hoàn, trong đó có giao Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng kế hành động thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn được Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì soạn thảo đang trình Thủ tướng Chính phủ với đề xuất 5 nhóm quan điểm, các mục tiêu gắn với các chỉ tiêu để giám sát, đánh giá theo các giai đoạn đến năm 2030 và năm 2035

TS.Mai Thanh Dung cho biết kế hoạch hành động xác định những ngành, lĩnh vực sản xuất sản phẩm cần được ưu tiên thực hiện kinh tế tuần hoàn thời gian tới, trong đó tập trung vào 9 nhóm ngành quan trọng có tiềm năng thực hiện kinh tế tuần hoàn, như: giao thông vận tải, nông nghiệp, xây dựng, quản lý chất thải, công nghiệp, hóa chất….

Để hiện thực hóa Kế hoạch hành động, dự thảo đã đề ra 5 nhóm giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm. Theo 5 nhóm giải pháp, nhiệm vụ trọng tâm này, trong Dự thảo Kế hoạch đặt ra 38 nhiệm vụ, hoạt động cụ thể giao cho các bộ, ngành, Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh,… gắn với thời gian thực hiện cụ thể. Đây là điều kiện quan trọng để thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn. 

Để đạt được các mục tiêu đề ra trong Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh kế tuần hoàn, bên cạnh yếu tố tiên quyết là sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp, ý thức người dân, đòi hỏi sự vào cuộc tích cực, hiệu quả của các bộ, ngành, Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh, các tổ chức đoàn thể… trong việc thực hiện các nhiệm vụ được giao trong Kế hoạch, TS. Mai Thanh Dung nhấn mạnh...

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 40-2024 phát hành ngày 30/9/2024. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam