Giá cà phê tăng chóng mặt, nhưng nguồn cung đã cạn

Trên thị trường thế giới, hiện giá cà phê đã được đẩy lên mức kỷ lục trong vòng 12 năm qua, nhưng hầu hết các gia đình trồng cà phê đều tiếc nuối vì không còn hàng để bán.

Theo Tổ chức Cà phê thế giới (ICO), tiêu thụ cà phê thế giới đang trong đà tăng liên tục và trong năm 2010 có thể đạt tới 134 triệu bao loại 60kg, tăng so với dự báo trước đó là 132 triệu bao.

Giá xuất khẩu cà phê robusta Việt Nam (FOB HCM) cùng với giá trong nước đã liên tục tăng mạnh từ đầu tháng 6 tới nay. Ngày 1/6, giá FOB chỉ là 1.278 USD/tấn; đến ngày 18/6 đạt 1.541 USD/tấn; hiện nay lên tới 1.680 USD/tấn.

Chính vì vậy, giá bán buôn cà phê vối nhân xô tại Tây Nguyên ngày 1/6 chỉ có giá 24.100 đồng/kg; ngày 18/6 đạt 26.200 đồng/kg và hiện nay đã vượt lên 29.800 đồng/kg.

Như vậy, giá cà phê đã tăng mạnh kể từ sau khi chương trình hỗ trợ thu mua tạm trữ cà phê được triển khai. Tuy nhiên, Hiệp hội Cà phê - ca cao Việt Nam (Vicofa) nhận định giá tăng là do hết hàng và do các nhà đầu cơ thế giới đẩy giá lên, chứ tác động từ thu mua là không lớn.

Việc thu mua không được như dự kiến do giá cà phê tăng cao, cùng với một số doanh nghiệp chưa tiếp cận được với nguồn vốn từ ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn địa phương.

Nhiều nông dân trồng cà phê than thở, nếu như bán sản phẩm được với giá 29.000 -30.000 đồng/kg như hiện nay (có thể còn tăng mạnh hơn) thì người trồng cà phê lãi lớn. Thế nhưng, hầu hết nông dân đã bán cà phê với giá rẻ mạt từ trước đó, nên giờ đây họ chỉ còn biết tiếc nuối.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong 6 tháng, cả nước xuất khẩu 664 nghìn tấn cà phê. Tổng sản lượng thu hoạch cà phê trong niên vụ này chỉ đạt 900 nghìn tấn. Như vậy, nếu cân đối với khối lượng cà phê tồn kho từ vụ 2008/2009, thì đến nay lượng cà phê trong nước còn không đáng kể.

Còn theo ICO, sự sụt giảm ở các kho dự trữ cà phê có chứng nhận cũng hỗ trợ cho thị trường cà phê cả arabica và robusta kỳ hạn tăng. Hiện dự trữ cà phê có chứng nhận trên thế giới đang ở mức thấp nhất trong vòng 8 năm qua.

Xu hướng tiêu dùng cà phê thế giới, khối lượng cà phê hữu cơ và cà phê có chứng nhận xuất xứ đã tăng lên nhanh chóng. Trong khi đó, việc tiêu dùng cà phê thông thường (fairtrade) đã giảm mạnh từ 31% xuống còn 23%.

Số liệu của Tổ chức Rainforest Alliance cho thấy, giai đoạn 2003-2009, tiêu dùng cà phê có chứng chỉ RFA đã tăng hơn 10 lần và đạt 87.583 tấn trong năm 2009. Cà phê có chứng chỉ chất lượng luôn được tiêu thụ với giá cao và ổn định, trong khi cà phê chưa có chứng chỉ luôn bị ép giá.

Chưa xây dựng thương hiệu tốt, chất lượng chậm cải thiện do không áp dụng theo các quy trình chuẩn - hai điểm yếu này khiến giá cà phê nhân xuất khẩu của Việt Nam luôn thấp hơn các sản phẩm cùng loại của nước ngoài, và luôn phải chịu giá cả bấp bênh trong suốt thời gian dài vừa qua.

Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, do những hạn chế về điều kiện thu hái, bảo quản đã khiến cà phê Việt Nam giảm ít nhất 10% về giá trị. Như vậy, với kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 1,7 tỷ USD, mỗi năm ngành cà phê nước ta thiệt hại ít nhất 170 triệu USD.

Ở nước ta, sản xuất cà phê theo hướng bền vững đã được khuyến khích từ nhiều năm trước. Bộ nguyên tắc chung cho cộng đồng cà phê (4C) đã được giới thiệu và đưa vào áp dụng ở Việt Nam từ năm 2006. Đến nay đã có 133 thành viên, từ người trồng cà phê đến các công ty kinh doanh, chế biến, xuất khẩu cà phê tham gia 4C.

Tổ chức Rainforest Alliance cũng đã có văn phòng đại diện và hiện đang xúc tiến một số hoạt động tại Việt Nam. Tuy nhiên kết quả mới chỉ dừng lại ở mô hình trình diễn, diện tích áp dụng các quy trình này chưa lớn và sản lượng cũng rất nhỏ.

Ông Trịnh Văn Tiến, Trưởng phòng Nghiên cứu và phát triển của Trung tâm Thông tin nông nghiệp - nông thôn (Agroninfo) nhận định, mặc dù giá cà phê đang tăng cao, nhưng trong thời gian tới, chắc chắn hoạt động xuất khẩu cà phê của Việt Nam sẽ bất lợi hơn về giá và thị trường. Bởi người tiêu dùng cà phê ở Mỹ, EU sẽ chuyển sang tiêu thụ cà phê đặc sản và cà phê có chứng nhận xuất xứ.

Bên cạnh đó, cà phê Việt Nam còn có thể gặp phải các rào cản kỹ thuật trong khuôn khổ WTO, khi thâm nhập các thị trường Mỹ và EU.

Nâng cao chất lượng cà phê không phải là việc một sớm một chiều. Ông Lương Văn Tự, Chủ tịch Vicofa cho rằng: “Để đạt được các chứng chỉ UTZ hay RFA của Tổ chức Rainforest Alliance cũng phải mất hàng năm. Do đó, trước mắt, các cơ quan chức năng cần xem xét và điều chỉnh các tiêu chuẩn kỹ thuật đối với cà phê cho phù hợp với tiêu chuẩn thế giới. Đây chính là biện pháp quản lý chất lượng đầu ra sản phẩm và làm tăng uy tín sản phẩm cà phê Việt Nam trên thị trường quốc tế”.