Trong một bài phát biểu gần đây trước Quốc hội Nhật Bản, Thủ tướng Nhật Fumio Kishida đã dùng những ngôn từ mang tính cảnh báo gay gắt hiếm gặp: “Nhật Bản đang bên bờ vực của tình trạng mà chúng ta chưa chắc có thể tiếp tục vận hành như một xã hội bình thường”.

Đây là một vấn đề kinh tế rất nghiêm trọng vì nhiều phụ nữ trẻ lo bị rơi vào nhóm lao động hợp đồng. Đang tồn tại một khoảng cách lớn giữa seiki và hiseiki, cả về độ ổn định, tiền lương và chế độ phúc lợi… Sự bấp bênh về tương lai mà lao động hợp đồng phải đối mặt là rất lớn.Theo số liệu thống kê gần đây nhất của Chính phủ Nhật Bản, dân số nước này vào năm 2021 là 125,5 triệu người. Tỷ suất sinh của Nhật Bản là 1,34 trẻ tính trên mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, thấp hơn nhiều so với mức 2,1 cần thiết để duy trì dân số ổn định nếu không có người nhập cư. Điều này đồng nghĩa với việc đến năm 2065, dân số Nhật Bản có thể chỉ còn 88 triệu người.

“BÂY GIỜ HOẶC KHÔNG BAO GIỜ”

Theo số liệu thống kê được Bộ Y tế Nhật Bản công bố mới đây, nước này chỉ có 799.728 trẻ được sinh ra trong năm 2022 - con số thấp chưa từng thấy và đánh dấu lần đầu tiên số trẻ ra đời ở Nhật Bản trong 1 năm giảm dưới mức 800.000. Trong 40 năm trở lại đây, số ca sinh hàng năm ở Nhật Bản đã giảm gần một nửa. Vào năm 1982, nước này có hơn 1,5 triệu trẻ em ra đời.

Cũng trong năm 2022, Nhật Bản ghi nhận số người chết nhiều nhất kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, với 1,58 triệu trường hợp. 

Trong hơn 1 thập kỷ qua, số người chết ở Nhật Bản luôn vượt số trẻ được sinh ra, và điều này đặt ra một thách thức ngày càng lớn đối với các nhà lãnh đạo của nền kinh tế lớn thứ ba thế giới. Giờ đây, Nhật Bản đang chứng kiến dân số ngày càng già hoá, cộng thêm lực lượng lao động suy giảm giữa lúc chi cho lương hưu và chăm sóc y tế tăng vọt.

Không chỉ vậy, Nhật Bản còn là một trong những nước có tuổi thọ cao nhất thế giới. Vào năm 2020, cứ 1.500 người ở Nhật có gần 1 người từ 100 tuổi trở lên, theo số liệu chính thức.

Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida trong bài phát biểu kéo dài 45 phút trước Quốc hội đã cảnh báo gay gắt: “Nhật Bản đang bên bờ vực của tình trạng mà chúng ta chưa chắc có thể tiếp tục vận hành như một xã hội bình thường. Bây giờ hoặc không bao giờ, Nhật Bản cần giải quyết vấn đề dân số suy giảm”, nhà lãnh đạo Nhật Bản nhấn mạnh.

Giải pháp mà Thủ tướng Kishida đưa ra cho tình trạng suy giảm dân số của Nhật Bản bao gồm hai điểm: tích cực khuyến khích việc kết hôn và tạo điều kiện cho các cặp vợ chồng thông qua các chính sách thuận lợi cho “nền kinh tế xã hội đặt trẻ em lên hàng đầu”. Trong các kế hoạch dự kiến được công bố chi tiết sau vài tháng nữa, ông Kishida cam kết tăng gấp đôi ngân sách cho trẻ em, thông qua tăng chi tiêu cho trợ cấp trẻ nhỏ và các sáng kiến chăm sóc trẻ em ngoài giờ học ở trường. Vào tháng 4 tới, Chính phủ của Thủ tướng Kishida sẽ thành lập một cơ quan mới để tập trung xử lý vấn đề dân số giảm.

Tuy nhiên, có thể thấy rằng tiền sẽ không thể giải quyết được toàn bộ vấn đề, vì còn có nhiều yếu tố xã hội liên quan đến tỷ lệ sinh siêu thấp ở Nhật Bản. Ngoài chi phí sinh hoạt cao, văn hoá lao động và quan điểm của giới trẻ Nhật về kết hôn và sinh con, những yếu tố khác như không gian hạn chế và thiếu dịch vụ chăm sóc trẻ nhỏ ở thành phố cũng góp phần dẫn tới cuộc khủng hoảng dân số của đất nước mặt trời mọc.

CÂU CHUYỆN KINH TẾ VÀ NỖI LO MẤT VIỆC CỦA PHỤ NỮ NHẬT

Chika Hashimoto, 23 tuổi, mới tốt nghiệp Đại học Temple ở Tokyo, không phản đối việc lập gia đình, nhưng cũng không vội vã về chuyện này. “Đó chắc chắn không phải là lựa chọn đầu tiên của tôi. Phát triển sự nghiệp và tận hưởng tự do quan trọng hơn nhiều so với việc kết hôn và có con”, cô gái trẻ nói với phóng viên đài Al Jazeera.

Giải thích về lựa chọn của mình, Hashimoto nói rằng vấn đề kinh tế là lý do chính vì sao cô, cũng như nhiều phụ nữ trẻ khác ở Nhật Bản, đang có cái nhìn khác về một tương lai lấy cuộc sống gia đình làm trung tâm. “Nuôi một đứa trẻ tốn rất nhiều tiền. Thật không dễ dàng để phụ nữ Nhật Bản cân bằng giữa việc có sự nghiệp riêng và chăm sóc gia đình, chúng tôi phải lựa chọn một trong hai việc đó”, cô nói.

Nhật Bản là quốc gia đắt đỏ thứ ba thế giới để nuôi dạy một đứa trẻ, chỉ sau Trung Quốc và Hàn Quốc, cho dù tiền lương ở Nhật Bản hầu như không tăng trong suốt mấy thập kỷ qua. Tiền lương bình quân hàng năm ở Nhật Bản đã gần như đi ngang ở ngưỡng 39.000 USD suốt từ thập niên 1990, so với mức bình quân khoảng 50.000 USD tại các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD). Thu nhập bình quân thực tế của các hộ gia đình ở Nhật đã giảm từ 6,59 triệu Yên (50.600 USD) vào năm 1995 xuống còn 5,64 triệu Yên (43.300 USD) vào năm 2021.

Ngoài ra, thu nhập của phụ nữ Nhật Bản trong năm 2021 thấp hơn 21,1% so với thu nhập của nam giới nước này. Khoảng cách thu nhập này lớn gấp đôi mức bình quân ở các nền kinh tế phát triển.

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 11-2023 phát hành ngày 13-03-2023. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây: 

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam