Quản lý chặt chẽ tài nguyên đất hiếm, hạn chế tối đa xuất khẩu nguyên liệu thô

Sáng 1/12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.

Nhiều đại biểu bày tỏ đồng tình cao với việc dự thảo luật bổ sung chương riêng về đất hiếm. Việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng, cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là định hướng phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước.

CẦN ĐẶT RA NGƯỠNG AN TOÀN KỸ THUẬT BẮT BUỘC

Theo đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng), dự thảo luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất.

Đại biểu kiến nghị cần đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc như công nghệ tuyển - tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt chuẩn IAEA, yêu cầu về phục hồi môi trường sau khai thác ngay từ giai đoạn cấp phép.

"Chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được phép tham gia", đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cũng đề nghị nhấn mạnh vai trò giám sát độc lập trong toàn bộ chuỗi hoạt động tuyển, tách, chế biến đất hiếm; từ thẩm định công nghệ, đánh giá rủi ro, kiểm tra hiện trường, đến giám sát xử lý chất thải và phục hồi môi trường.

Về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM) đề nghị cân nhắc, bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước. Điều này nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.

Theo đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, dự thảo luật chưa làm rõ cơ chế lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh công nghệ, năng lực chế biến sâu, năng lực quản trị môi trường; trong khi đây là lĩnh vực nhạy cảm có nguy cơ bị thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ nền.

“Vì vậy, cần cân nhắc bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế; nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên - an ninh kinh tế quốc gia - tự chủ công nghiệp đất hiếm”, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cho biết thêm.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp) nhấn mạnh các loại khoáng sản khác có thể còn dồi dào, nhưng đất hiếm thì rất hạn chế, trữ lượng không nhiều. Nếu khai thác mà không quản lý chặt chẽ, không có biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt sẽ dễ dẫn đến tình trạng khai thác bừa bãi.

Do đó, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan quản lý về môi trường quan tâm, quản lý tốt về đất hiếm, có chế độ chính sách trong bảo vệ đất hiếm.

SỚM BAN HÀNH CHIẾN LƯỢC QUỐC GIA VỀ ĐẤT HIẾM

Tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết Luật Địa chất khoáng sản được ban hành năm 2024, có hiệu lực từ 1/7/2025.

Nội dung sửa đổi lần này chủ yếu tập trung vào một số vướng mắc, điểm nghẽn cần tháo gỡ ngay liên quan đến các dự án, chương trình trọng điểm quốc gia; chiến lược quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên đất hiếm để phục vụ phát triển đất nước.

Theo Bộ trưởng Trần Đức Thắng, Việt Nam là đất nước có trữ lượng đất hiếm đứng hàng thứ 2, thứ 3 trên thế giới.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã khoanh định cơ bản, đầy đủ các khu vực mỏ có khoáng sản để tổ chức quản lý chặt chẽ. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chủ trì cùng các bộ, ngành xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm; trình Chính phủ, các cấp có thẩm quyền ban hành vào đầu năm 2026.

Sau khi hoàn thành việc khoanh định các vị trí mỏ, việc rất quan trọng lúc này là đưa vào khai thác chế biến sâu để mang lại lợi ích cho đất nước.

“Dự thảo luật tách phần “đất hiếm” thành một chương riêng, đồng thời có chế tài quy định để Chính phủ ban hành các văn bản dưới luật.

Khi đó, đất hiếm sẽ trở thành tài nguyên quan trọng để khai thác, phát triển đất nước trong thời gian tới trên cơ sở hình thành chuỗi giá trị khép kín, hạn chế tối đa việc xuất khẩu nguyên liệu thô”, Bộ trưởng Trần Đức Thắng nói thêm.