Năm 2018, Chính phủ sôi sục vì tình trạng nhập khẩu phế liệu tràn lan khiến Việt Nam lún sâu hơn vào nguy cơ trở thành bãi thải và các tối hậu thư đã được đưa ra. Dù vậy, Thủ tướng vẫn lưu ý, "không cấm hoàn toàn vì một số ngành vẫn cần nguyên liệu cho sản xuất".

Nhưng việc thực hiện mệnh lệnh từ Chính phủ vẫn cứng nhắc đến mức, những ngày tháng cuối cùng của năm 2018, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng phải dẫn đầu Tổ công tác của Thủ tướng "đột kích" cảng Hải Phòng để "giải cứu" doanh nghiệp nhập khẩu phế liệu và sau đó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phải trực tiếp ra chỉ đạo.

Bộ trưởng Mai Tiến Dũng cho biết cuộc kiểm tra được tiến hành theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng sau khi nhận được đơn kêu cứu từ các doanh nghiệp vì họ có rất nhiều lô hàng phế liệu làm nguyên liệu tuy đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường nhưng đang tồn đọng tại các cảng, ảnh hưởng nghiêm trọng tới hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp. Cũng vì bị tồn đọng, nhà máy không có nguyên liệu, công nhân nghỉ việc, giảm công suất, các hợp đồng bị hủy, trong khi nguyên liệu tồn đọng tại cảng gây ra phí lưu kho lưu bãi, tiền phạt chậm trả... chồng chất gánh nặng chi phí rất lớn với doanh nghiệp.

Lý do dẫn đến tình trạng này là rất oái oăm. Trước thời điểm 29/10/2018, nhiều lô hàng phế liệu nhập khẩu không được thông quan vì Hải quan cho biết không thể kiểm tra và thông quan khi chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường. 

Dù vậy, sau thời điểm này là lúc Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có Thông tư 08, 09 ban hành các quy chuẩn kỹ thuật với phế liệu, có hiệu lực từ 29/10/2018, thì nhiều cơ quan Hải quan vẫn không thông quan với các lô hàng đã đáp ứng được các quy chuẩn kỹ thuật, với lý do chưa có hướng dẫn thống nhất của... Tổng cục Hải quan. Đại diện Hiệp hội Giấy tố, "các doanh nghiệp của Hiệp hội chúng tôi khóc ròng trong những tháng qua khi phải chịu tới hàng nghìn tỷ đồng cho chi phí lưu kho lưu bãi thời gian qua".

"Có những doanh nghiệp nhập hàng từ tháng 6 năm ngoái, hàng đáp ứng tiêu chuẩn nhưng không được thông quan là do cái gì? Đến nay chi phí lưu kho bãi 40-50 USD/ngày, thiệt hại rất lớn. Bán cả lô hàng đi cũng không đủ trả phí lưu kho bãi, nếu là tôi, tôi cũng bỏ hàng", Bộ trưởng Mai Tiến Dũng bức xúc nói, "đây là cách làm việc không hết trách nhiệm, vô cảm và "bóp chết" doanh nghiệp vì gánh nặng chi phí".

Vẫn liên quan đến trình tự, thủ tục kiểm tra chuyên ngành với các lô hàng phế liệu, ông Dũng cho biết doanh nghiệp rất phàn nàn về quy định của Bộ Tài nguyên và Môi trường, khi đã có đơn vị giám định độc lập rồi nhưng vẫn phải có sự tham gia của cán bộ Sở Tài nguyên và Môi trường tham gia, chỉ việc mở container ra, kiểm tra bằng mắt thường, mà doanh nghiệp phải bố trí cán bộ ăn ngủ, đưa đón, đi từ Nam ra Bắc!

Kịch tính lên cao khi các cơ quan thi nhau đổ lỗi. Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Võ Tuấn Nhân thừa nhận tình trạng tồn đọng tại các cảng có phần có lỗi của ngành Tài nguyên và Môi trường, khi các đoàn kiểm tra phế liệu "quá cồng kềnh", phương pháp kiểm tra trên thực tế cũng có vấn đề. Tuy nhiên, ông Nhân cũng đổ lỗi trách nhiệm cho Hải quan. 

Trong khi đó, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Nguyễn Văn Cẩn khẳng định cơ quan này đã tạo điều kiện cho doanh nghiệp và "không bao biện", chậm trễ là do việc nhập khẩu phế liệu đang qua nhiều lần cấp phép và các sở Tài nguyên và Môi trường khó có thể đủ người để kiểm tra các container phế liệu nhập khẩu, nên dẫn đến tình trạng một lô hàng chờ đến 10 ngày, thậm chí 30 ngày. Lập tức, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường Hoàng Văn Thức lên tiếng các Sở đã nỗ lực bố trí đủ nhân lực cho việc kiểm tra và công việc hiện đã thông thoáng.

Trên cơ sở kết quả kiểm tra của Tổ công tác của Thủ tướng, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành thông tư bãi bỏ những nội dung bất cập liên quan đến quy trình kiểm tra chất lượng phế liệu nhập khẩu sử dụng làm nguyên liệu sản xuất tại Thông tư 08, 09 trước 15/2/2019. Thống nhất thay đổi phương thức kiểm tra chất lượng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất theo hướng quy gọn duy nhất về một đầu mối là đơn vị giám định độc lập do Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ định và đơn vị này chịu trách nhiệm trước pháp luật về toàn bộ kết quả giám định.

"Nghiêm cấm nhập khẩu phế liệu làm ảnh hưởng đến môi trường, tuyệt đối không để Việt Nam trở thành bãi thải của thế giới. Nhưng việc nhập phế liệu không cấm hoàn toàn vì một số ngành vẫn cần nguyên liệu cho sản xuất như giấy... Do đó, cần thay đổi phương thức kiểm tra, tránh đánh đồng tất cả, đồng thời xử lý nghiêm việc lợi dụng chủ trương này để nhập ồ ạt phế liệu ảnh hưởng đến môi trường", Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc khẳng định.

Đại diện các doanh nghiệp được "giải cứu" đều nhìn nhận đây là "món quà vô giá" với họ.